Gurbachan Singh Aahlaan (1955-92): The Shocking Truth
ਭਾਈ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਆਹਲਾਂ …
ਇੱਕ ਆਮ ਨੌਜਵਾਨ ਕਿਵੇਂ ਬਣਿਆ ਹੱਕ-ਸੱਚ ਦਾ ਰਾਖਾ? ਜਾਣੋ ਭਾਈ Gurbachan Singh Aahlaan ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੀ ਉਹ ਗਾਥਾ, ਜਿਸਨੇ ਜ਼ੁਲਮ ਦੀਆਂ ਨੀਹਾਂ ਹਿਲਾ ਦਿੱਤੀਆਂ ਸਨ।
ਭਾਈ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਆਹਲਾਂ : ਪੰਜਾਬ ਸੰਕਟ ਦੇ ਦੌਰ ਦਾ ਇੱਕ ਇਤਿਹਾਸਕ ਦਸਤਾਵੇਜ਼
ਜਾਣ-ਪਛਾਣ: 1980ਵਿਆਂ ਦਾ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੀ ਉਤਪਤੀ
1970ਵਿਆਂ ਦੇ ਅੰਤ ਅਤੇ 1980ਵਿਆਂ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਇੱਕ ਡੂੰਘੇ ਸਮਾਜਿਕ, ਆਰਥਿਕ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਬਦਲਾਅ ਦੇ ਦੌਰ ਵਿੱਚੋਂ ਗੁਜ਼ਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਹਰੇ ਇਨਕਲਾਬ ਨੇ ਜਿੱਥੇ ਸੂਬੇ ਦੀ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਨੂੰ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ, ਉੱਥੇ ਇਸਨੇ ਦੌਲਤ ਦੀ ਅਸਮਾਨ ਵੰਡ ਅਤੇ ਪੇਂਡੂ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰੀ ਵਰਗੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ। ਇਹ ਆਰਥਿਕ ਬੇਚੈਨੀ, ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਸ਼ਕਤੀ ਦੇ ਕੇਂਦਰੀਕਰਨ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਵੱਧ ਰਹੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨਾਲ ਮਿਲ ਗਈ। ਇਸੇ ਦੌਰ ਵਿੱਚ, ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ 1973 ਵਿੱਚ ‘ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਮਤਾ’ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਲਈ ਵਧੇਰੇ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰੀ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ।
ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਇਸ ਮਤੇ ਨੂੰ ਵੱਖਵਾਦੀ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਵਜੋਂ ਵੇਖਿਆ ਅਤੇ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਕੇਂਦਰ ਅਤੇ SIKH ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਵਿਚਕਾਰ ਤਣਾਅ ਵਧ ਗਿਆ। ਇਸੇ ਪਿਛੋਕੜ ਵਿੱਚ, ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਦਾ ਇੱਕ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਆਗੂ ਵਜੋਂ ਉਭਾਰ ਹੋਇਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ SIKH ਧਾਰਮਿਕ ਪੁਨਰ-ਸੁਰਜੀਤੀ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੇ ਮੁੱਦਿਆਂ ਨੂੰ ਇੱਕਜੁੱਟ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪੇਂਡੂ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਵਿੱਚ, ਭਾਰੀ ਸਮਰਥਨ ਮਿਲਿਆ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਹਾਲਾਤਾਂ ਨੇ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਮਾਹੌਲ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ ਜਿਸ ਵਿੱਚ Gurbachan Singh Aahlaan ਵਰਗੇ ਅਨੇਕਾਂ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਨੇ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਮੋੜ ਲਿਆ।
ਮੁੱਢਲਾ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰਕ ਪਿਛੋਕੜ
Gurbachan Singh Aahlaan ਦਾ ਜਨਮ ਅਗਸਤ 1955 ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਤਰਨਤਾਰਨ ਦੇ ਪਿੰਡ ਗੰਗੂਬੂਹਾ ਵਿਖੇ ਪਿਤਾ ਸਰਦਾਰ ਅਜੀਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਪਰਸੀਨ ਕੌਰ ਦੇ ਘਰ ਹੋਇਆ। ਉਹ ਸੱਤ ਭੈਣ-ਭਰਾਵਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪਾਲਣ-ਪੋਸ਼ਣ ਇੱਕ ਸਧਾਰਨ ਕਿਸਾਨ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜੀਵਨ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਕਈ ਸਰੋਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਰਸਮੀ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਤੋਂ ਹੀ ਪਰਿਵਾਰਕ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।
ਇਹ ਤੱਥ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਉਸ ਪਹਿਲੂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਉਸ ਦੌਰ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪੇਂਡੂ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੀ ਹਕੀਕਤ ਸੀ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪਰਿਵਾਰ ਫ਼ਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਪਿੰਡ ਆਹਲਾਂ ਵਿੱਚ ਆ ਕੇ ਵਸ ਗਿਆ, ਜਿੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣਾ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਦਾ ਕੰਮ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪਿਛੋਕੜ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਉਸ ਪੇਂਡੂ ਵਰਗ ਨਾਲ ਜੋੜਦਾ ਹੈ ਜੋ ਉਸ ਦੌਰ ਦੀਆਂ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਲਹਿਰਾਂ ਦਾ ਮੁੱਖ ਅਧਾਰ ਬਣਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਕਿਸੇ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਸਿਖਲਾਈ ਦੀ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਆਪਣੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਵਾਪਰ ਰਹੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਇੱਕ ਸਿੱਧੀ ਅਤੇ ਭਾਵੁਕ ਪ੍ਰਤੀਕਿਰਿਆ ਦੀ ਹੈ।
ਸੰਘਰਸ਼ ਦੀ ਰਾਹ ’ਤੇ: ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਅਤੇ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ
Gurbachan Singh Aahlaan ਦਾ ਇੱਕ ਸਧਾਰਨ ਕਿਸਾਨ ਤੋਂ SIKH ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਇੱਕ ਸਰਗਰਮ ਮੈਂਬਰ ਬਣਨ ਦਾ ਸਫ਼ਰ ਕਈ ਇਤਿਹਾਸਕ ਘਟਨਾਵਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਸੀ। ਇਹ ਬਦਲਾਅ ਕਿਸੇ ਇੱਕ ਦਿਨ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਉਸ ਦੌਰ ਦੇ ਹਾਲਾਤਾਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਿੱਜੀ ਤਜ਼ਰਬਿਆਂ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਸੀ।
1978 ਦਾ ਨਿਰੰਕਾਰੀ ਕਾਂਡ: ਇੱਕ ਮੋੜ
ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਬਿਰਤਾਂਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, Gurbachan Singh Aahlaan ਦੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਮੋੜ 13 ਅਪ੍ਰੈਲ, 1978 ਦੀ ਵਿਸਾਖੀ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਆਇਆ। ਉਸ ਦਿਨ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿੱਚ ਸੰਤ ਨਿਰੰਕਾਰੀ ਮਿਸ਼ਨ ਦੇ ਇੱਕ ਸਮਾਗਮ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰ ਰਹੇ ਅਖੰਡ ਕੀਰਤਨੀ ਜਥੇ ਅਤੇ ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ ਦੇ SIKH ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀਆਂ ’ਤੇ ਗੋਲੀਬਾਰੀ ਹੋਈ। ਇਸ ਹਿੰਸਕ ਝੜਪ ਵਿੱਚ ਭਾਈ ਫੌਜਾ ਸਿੰਘ ਸਮੇਤ 13 SIKH ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ ਕਈ ਹੋਰ ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਹੋ ਗਏ।
ਉਸ ਸਮੇਂ Gurbachan Singh Aahlaan ਦੀ ਉਮਰ ਲਗਭਗ 23 ਸਾਲ ਸੀ। ਜੀਵਨੀ ਸ੍ਰੋਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜ਼ਮੀਰ ਨੂੰ ਝੰਜੋੜ ਕੇ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ SIKH ਕੌਮ ਨਾਲ ਹੋ ਰਹੇ ਕਥਿਤ ਬੇਇਨਸਾਫ਼ੀ ਦਾ ਡੂੰਘਾ ਅਹਿਸਾਸ ਕਰਵਾਇਆ।
ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ
1978 ਦੀ ਘਟਨਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, Gurbachan Singh Aahlaan ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਚਚੇਰੇ ਭਰਾ, ਭਾਈ ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ, ਨੇ ਨਿਯਮਿਤ ਤੌਰ ’ਤੇ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਜਾਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਸੇ ਦੌਰਾਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੁਲਾਕਾਤ ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਨਾਲ ਹੋਈ। ਜੀਵਨੀ ਲੇਖਕਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਇਸ ਮੁਲਾਕਾਤ ਦੌਰਾਨ ਸੰਤ ਜੀ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਕੀ ਉਹ ਰਾਈਫਲ ਚਲਾਉਣੀ ਜਾਣਦੇ ਹਨ। Gurbachan Singh Aahlaan ਨੇ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਉਹ ਤਲਵਾਰ ਚਲਾਉਣੀ ਜਾਣਦੇ ਹਨ। ਇਸ ’ਤੇ ਸੰਤ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਕਿਹਾ, “ਪੰਥ ਦੇ ਦੁਸ਼ਮਣਾਂ ਨੂੰ ਸਜ਼ਾ ਦੇਣ ਲਈ ਤਲਵਾਰ ਹੀ ਕਾਫ਼ੀ ਹੈ, ਪਰ ਰਾਈਫਲ ਚਲਾਉਣੀ ਵੀ ਸਿੱਖ ਲਵੋ”। ਇਸ ਮੁਲਾਕਾਤ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਨ ’ਤੇ ਡੂੰਘਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਾਇਆ।
ਕਈ ਸਰੋਤ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ Gurbachan Singh Aahlaan ਅਤੇ ਭਾਈ ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਪਣਾ ਨਾਮ ‘ਮਰਜੀਵੜਿਆਂ’ (ਕੌਮ ਲਈ ਮਰਨ-ਮਿਟਣ ਵਾਲਿਆਂ) ਦੀ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਦਰਜ ਕਰਵਾਇਆ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਸੰਤ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਈ ਮੌਕਿਆਂ ’ਤੇ ਘਰ ਰਹਿ ਕੇ ਮਾਪਿਆਂ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰਨ ਅਤੇ ਭਵਿੱਖ ਲਈ ਤਿਆਰੀ ਕਰਨ ਦੀ ਸਲਾਹ ਦਿੱਤੀ, ਇਹ ਕਹਿੰਦਿਆਂ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਮਾਂ ਅਜੇ ਨਹੀਂ ਆਇਆ। ਇਹ ਸਲਾਹ ਸੰਤ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਦੀ ਇੱਕ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਤਸਵੀਰ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਸਿਰਫ਼ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼ ਲਈ ਭਰਤੀ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਦੀ ਧਾਰਨਾ ਤੋਂ ਵੱਖਰੀ ਹੈ।
1984 ਤੋਂ ਬਾਅਦ: ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚ ਸਰਗਰਮ ਭੂਮਿਕਾ
ਜੂਨ 1984 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਵੱਲੋਂ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਕੰਪਲੈਕਸ ’ਤੇ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹਮਲਾ, ਜਿਸਨੂੰ ‘ਅਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ’ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਨਿਰਣਾਇਕ ਮੋੜ ਸਾਬਤ ਹੋਇਆ। ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੇ SIKH ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਹਿੱਸੇ ਨੂੰ ਬੇਗਾਨਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਵਧਾਵਾ ਦਿੱਤਾ। Gurbachan Singh Aahlaan ਦੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਵੀ ਇਹ ਘਟਨਾ ਇੱਕ ਅਹਿਮ ਪੜਾਅ ਸੀ।
ਅਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ
ਜਦੋਂ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਨੇ ਸ੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ’ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ, ਤਾਂ ਪੰਜਾਬ ਭਰ ਵਿੱਚ ਕਰਫਿਊ ਲਗਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਜੀਵਨੀ ਸ੍ਰੋਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, Gurbachan Singh Aahlaan ਅਤੇ ਭਾਈ ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਨੇ ਹੋਰ SIKH ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਫੌਜੀ ਘੇਰਾਬੰਦੀ ਤੋੜ ਕੇ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਪਹੁੰਚਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ, ਪਰ ਭਾਰੀ ਫੌਜੀ ਤਾਇਨਾਤੀ ਕਾਰਨ ਉਹ ਸਫ਼ਲ ਨਾ ਹੋ ਸਕੇ। ਅਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ ਦੌਰਾਨ ਹੋਈ ਤਬਾਹੀ ਅਤੇ ਜਾਨੀ ਨੁਕਸਾਨ ਨੇ Gurbachan Singh Aahlaan ਵਰਗੇ ਅਨੇਕਾਂ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਰਾਹ ’ਤੇ ਪੱਕੇ ਤੌਰ ’ਤੇ ਤੋਰ ਦਿੱਤਾ। ਸੰਤ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਅਗਲੇ ਪੜਾਅ ਲਈ ਤਿਆਰੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ।
ਗੁਪਤ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਅਤੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਘਟਨਾਵਾਂ
ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ, Gurbachan Singh Aahlaan ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਭੂਮੀਗਤ ਨਹੀਂ ਹੋਏ। ਉਹ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹਾਲਾਤਾਂ ਦਾ ਜਾਇਜ਼ਾ ਲੈਣ ਲਈ ਮੱਖੂ ਪਿੰਡ ਤੋਂ ਅਖਬਾਰ ਖਰੀਦਦੇ ਅਤੇ ਆਪਣੀ 13 ਸਾਲਾ ਚਚੇਰੀ ਭੈਣ, ਬੀਬੀ ਦਲਜੀਤ ਕੌਰ, ਤੋਂ ਖ਼ਬਰਾਂ ਪੜ੍ਹਵਾ ਕੇ ਸੁਣਦੇ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਖੁਦ ਪੜ੍ਹ ਨਹੀਂ ਸਕਦੇ ਸਨ। ਇਹ ਸਿਲਸਿਲਾ 1988 ਤੱਕ ਚੱਲਦਾ ਰਿਹਾ, ਜਿਸ ਦੌਰਾਨ ਉਹ ਗੁਪਤ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸੇਵਾ ਕਰਦੇ ਰਹੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਵੱਡੀ ਕਾਰਵਾਈ ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਹੋਈ ਦੱਸੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਕਰਨਾਟਕ ਦੇ ਬਿਦਰ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ SIKH ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਕੀਤੀ ਗਈ, ਤਾਂ ਜੀਵਨੀ ਲੇਖਕਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, Gurbachan Singh Aahlaan ਨੇ ਕਰਨਾਟਕ ਜਾ ਕੇ ਇੱਕ ਦੋਸ਼ੀ ਨੂੰ ਸਜ਼ਾ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਫਿਰ ਸੱਚਖੰਡ ਸ੍ਰੀ ਹਜ਼ੂਰ ਸਾਹਿਬ, ਨਾਂਦੇੜ ਚਲੇ ਗਏ।
ਪੰਜਾਬ ਵਾਪਸ ਆਉਣ ’ਤੇ, ਉਹ ਭਾਈ ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਿੰਘ ਮੱਖੂ ਦੇ ਜਥੇ ਦੇ ਸਿੰਘਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜ ਗਏ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸਰਗਰਮ ਹੋ ਗਏ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਚਰਚਿਤ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਜ਼ੀਰਾ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਸੀ.ਆਰ.ਪੀ.ਐਫ. ਦੀਆਂ ਦੋ ਗੱਡੀਆਂ ਨੂੰ ਧਮਾਕੇ ਨਾਲ ਉਡਾਉਣਾ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਇਹ ਵੀ ਦੱਸਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜਥੇ ਨੇ ਫ਼ਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ਦੇ ਤਤਕਾਲੀ ਐਸ.ਐਸ.ਪੀ. ’ਤੇ ਤਿੰਨ ਵਾਰ ਅਸਫ਼ਲ ਹਮਲੇ ਕੀਤੇ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਉਹ ਐਸ.ਐਸ.ਪੀ. ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਨਿੱਜੀ ਦੁਸ਼ਮਣੀ ਰੱਖਣ ਲੱਗਾ।
ਭਾਈ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਆਹਲਾਂ ਦੀ ਆਪਣੀ ਚਚੇਰੀ ਭੈਣ ਬੀਬੀ ਦਲਜੀਤ ਕੌਰ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਦਾ ਇੱਕ ਹਵਾਲਾ ਅਕਸਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਬੀਬੀ ਦਲਜੀਤ ਕੌਰ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਰਿਵਾਰਕ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀਆਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਬਾਰੇ ਪੁੱਛਿਆ, ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ:
“ਉਸ (ਪਤਨੀ) ਦੀ ਦੇਖਭਾਲ ਉਹ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਬਾਕੀ ਸਭ ਦੀ ਦੇਖਭਾਲ ਕਰਦਾ ਹੈ।”
ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਅਤੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਪ੍ਰਤੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਮਰਪਣ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ।
ਸਮਾਂ-ਰੇਖਾ: ਭਾਈ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਆਹਲਾਂ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਘਟਨਾਵਾਂ
ਇਸ ਸਾਰਣੀ ਵਿੱਚ Gurbachan Singh Aahlaan ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੀਆਂ ਮੁੱਖ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਉਸ ਦੌਰ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸੰਦਰਭ ਨਾਲ ਜੋੜ ਕੇ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਤਾਂ ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਸਫ਼ਰ ਨੂੰ ਵਿਆਪਕ ਪਰਿਪੇਖ ਵਿੱਚ ਸਮਝਿਆ ਜਾ ਸਕੇ।
| ਸਾਲ | ਭਾਈ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਆਹਲਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੀ ਘਟਨਾ | ਪੰਜਾਬ/ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਘਟਨਾ |
| 1955 | ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਤਰਨਤਾਰਨ ਦੇ ਪਿੰਡ ਗੰਗੂਬੂਹਾ ਵਿੱਚ ਜਨਮ। | ਭਾਸ਼ਾਈ ਅਧਾਰ ‘ਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦੀ ਮੰਗ ਲਈ ਅੰਦੋਲਨ ਜਾਰੀ। |
| 1978 | ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਨਿਰੰਕਾਰੀ ਕਾਂਡ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸੰਘਰਸ਼ ਵੱਲ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਹੋਏ। | ਵਿਸਾਖੀ ਦੇ ਦਿਨ ਨਿਰੰਕਾਰੀ-ਸਿੱਖ ਝੜਪ, 13 ਸਿੰਘਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ। |
| ~1979 | ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਨਾਲ ਪਹਿਲੀ ਮੁਲਾਕਾਤ। | SIKH ਰਾਜਨੀਤੀ ਵਿੱਚ ਸੰਤ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਵਧਣਾ ਸ਼ੁਰੂ। |
| 1981 | ਬੀਬੀ ਗੁਰਮੇਜ ਕੌਰ ਨਾਲ ਵਿਆਹ। | ਲਾਲਾ ਜਗਤ ਨਾਰਾਇਣ ਦਾ ਕਤਲ, ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਤਣਾਅ ਵਧਿਆ। |
| ~1982 | ਪੁੱਤਰ ਰਣਜੋਧ ਸਿੰਘ ਦਾ ਜਨਮ। | ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਵੱਲੋਂ ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਮੋਰਚੇ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ। |
| 1984 | ਅਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ ਦੌਰਾਨ ਸ੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਪਹੁੰਚਣ ਦੀ ਅਸਫ਼ਲ ਕੋਸ਼ਿਸ਼। | ਜੂਨ ਵਿੱਚ ਅਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ ਅਤੇ ਅਕਤੂਬਰ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦਾ ਕਤਲ। |
| 1988 | ਗੁਪਤ ਸੇਵਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਰਗਰਮ ਹੋਏ; ਕਰਨਾਟਕ ਵਿੱਚ ਕਾਰਵਾਈ। | ਅਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੈਕ ਥੰਡਰ; ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਦਾ ਸਿਖਰ। |
| ~1990 | ਜ਼ੀਰਾ ਵਿੱਚ ਸੀ.ਆਰ.ਪੀ.ਐਫ. ਦੀਆਂ ਗੱਡੀਆਂ ’ਤੇ ਹਮਲੇ ਦੀ ਕਾਰਵਾਈ। | ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਹਿੰਸਾ ਅਤੇ ਪੁਲਿਸ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਵਿੱਚ ਤੇਜ਼ੀ। |
| 1992 | ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਸੱਤਾ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਨਾਂਦੇੜ ਗਏ। | ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਬਣੇ; ਪੁਲਿਸ ਵੱਲੋਂ ‘ਅੱਤਵਾਦ ਦੇ ਖਾਤਮੇ’ ਲਈ ਵੱਡੀ ਮੁਹਿੰਮ। |
| ਅਪ੍ਰੈਲ 1992 | ਨਾਂਦੇੜ ਤੋਂ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ, ਫ਼ਿਰੋਜ਼ਪੁਰ CIA ਸਟਾਫ਼ ਵਿੱਚ ਤਸ਼ੱਦਦ ਅਤੇ ਸ਼ਹਾਦਤ। | Punjab Police ਵੱਲੋਂ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ‘ਫਰਜ਼ੀ ਮੁਕਾਬਲੇ’ ਅਤੇ ਗੈਰ-ਨਿਆਇਕ ਹੱਤਿਆਵਾਂ ਦਾ ਦੌਰ। |
1992 ਦਾ ਦੌਰ: ਸਰਕਾਰੀ ਦਮਨ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਸਥਿਤੀ
1992 ਦਾ ਸਾਲ ਪੰਜਾਬ ਲਈ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਗੰਭੀਰ ਅਤੇ ਹਿੰਸਕ ਦੌਰ ਸੀ। ਫਰਵਰੀ 1992 ਵਿੱਚ, ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਵੋਟ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤਤਾ ਵਾਲੀਆਂ ਚੋਣਾਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਕਾਂਗਰਸ ਸਰਕਾਰ ਸੱਤਾ ਵਿੱਚ ਆਈ। ਇਸ ਸਰਕਾਰ ਨੇ Punjab Police ਦੇ ਮੁਖੀ ਕੇ.ਪੀ.ਐਸ. ਗਿੱਲ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਬੇਹੱਦ ਸਖ਼ਤ ਨੀਤੀ ਅਪਣਾਈ।
ਇਸ ਦੌਰ ਨੂੰ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੇ ਘਾਣ ਲਈ ਵਿਆਪਕ ਤੌਰ ’ਤੇ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀਬੱਧ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। Human Rights Watch, Amnesty International, ਅਤੇ Ensaaf ਵਰਗੀਆਂ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਵਿੱਚ ਸਿੱਟਾ ਕੱਢਿਆ ਹੈ ਕਿ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਨੇ ਯੋਜਨਾਬੱਧ ਢੰਗ ਨਾਲ “ਮਨਮਾਨੀ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀਆਂ, ਤਸ਼ੱਦਦ, ਬਿਨਾਂ ਮੁਕੱਦਮੇ ਲੰਬੀ ਹਿਰਾਸਤ, ਜਬਰੀ ਲਾਪਤਾ ਕਰਨ ਅਤੇ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਤੇ ਸ਼ੱਕੀ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦੀਆਂ ਗੈਰ-ਨਿਆਇਕ ਹੱਤਿਆਵਾਂ” ਨੂੰ ਅੰਜਾਮ ਦਿੱਤਾ।
“ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦੀਆਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੀਆਂ
Punjab Policeਦੀਆਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਵਿਵਾਦਿਤ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। Ensaaf ਅਤੇ Human Rights Watch ਵਰਗੀਆਂ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਨੇ ‘ਫਰਜ਼ੀ ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ’ ਅਤੇ ‘ਗੈਰ-ਨਿਆਇਕ ਹੱਤਿਆਵਾਂ’ ਦੇ ਇੱਕ ਯੋਜਨਾਬੱਧ ਪੈਟਰਨ ਨੂੰ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀ ਰੂਪ ਦਿੱਤਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਤਹਿਤ ਹਜ਼ਾਰਾਂ SIKH ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਗੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।”
ਇਸ ਨੀਤੀ ਦਾ ਇੱਕ ਮੁੱਖ ਹਿੱਸਾ ‘ਫਰਜ਼ੀ ਮੁਕਾਬਲੇ’ ਸਨ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਲਏ ਗਏ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਕਾਲਪਨਿਕ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿੱਚ ਮਾਰਿਆ ਹੋਇਆ ਦਿਖਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। Ensaaf ਅਤੇ HRDAG ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੇ ਗਏ ਇੱਕ ਅਧਿਐਨ ਨੇ ਅੰਕੜਿਆਂ ਰਾਹੀਂ ਸਿੱਧ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ 1990ਵਿਆਂ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਗੈਰ-ਨਿਆਇਕ ਹੱਤਿਆਵਾਂ ਅਤੇ ‘ਗੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਸਸਕਾਰਾਂ’ ਵਿੱਚ ਭਾਰੀ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ, ਜੋ ਪੁਲਿਸ ਦੀਆਂ ਤੀਬਰ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਨਾਲ ਸਿੱਧਾ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ।
ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਅਮਰੀਕੀ ਵਿਦੇਸ਼ ਵਿਭਾਗ ਦੀ ਇੱਕ ਰਿਪੋਰਟ ਵਿੱਚ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਕਿ 1991 ਤੋਂ 1993 ਦਰਮਿਆਨ Punjab Police ਨੂੰ ਸ਼ੱਕੀ ਖਾੜਕੂਆਂ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਲਈ 41,000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਨਕਦ ਇਨਾਮ ਦਿੱਤੇ ਗਏ 10। ਇਹ ਇਨਾਮ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਗੈਰ-ਨਿਆਇਕ ਹੱਤਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਹੋਰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਦੀ ਸੀ। Gurbachan Singh Aahlaan ਦੀ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਅਤੇ ਮੌਤ ਇਸੇ ਦਮਨਕਾਰੀ ਮਾਹੌਲ ਦੇ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ ਹੋਈ।
ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ, ਤਸ਼ੱਦਦ ਅਤੇ ਸ਼ਹਾਦਤ: ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਰੋਤਾਂ ਦੇ ਬਿਰਤਾਂਤ
Gurbachan Singh Aahlaan ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਅੰਤਿਮ ਦਿਨਾਂ ਦਾ ਬਿਰਤਾਂਤ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ, ਸਮਰਥਕਾਂ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਗਠਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਇਕੱਤਰ ਕੀਤੇ ਗਏ ਵੇਰਵਿਆਂ ’ਤੇ ਅਧਾਰਤ ਹੈ। ਇਹ ਬਿਰਤਾਂਤ ਉਸ ਦੌਰ ਦੀਆਂ ਪੁਲਿਸ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਦੇ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਈ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਵਿੱਚ ਦਰਜ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।
ਨਾਂਦੇੜ ਤੋਂ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ
1992 ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ, ਜਦੋਂ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਸਿਆਸੀ ਮਾਹੌਲ ਬਦਲ ਗਿਆ, Gurbachan Singh Aahlaan ਅਤੇ ਭਾਈ ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸਥਿਤੀ ਦਾ ਜਾਇਜ਼ਾ ਲੈਣ ਲਈ ਸੱਚਖੰਡ ਸ੍ਰੀ ਹਜ਼ੂਰ ਸਾਹਿਬ, ਨਾਂਦੇੜ ਜਾਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ। ਜੀਵਨੀ ਸ੍ਰੋਤਾਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਇਸ ਟਿਕਾਣੇ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਪੁਲਿਸ ਨੂੰ ਇੱਕ ਮੁਖ਼ਬਰ ਦੁਆਰਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਇਸ ਸੂਚਨਾ ਦੇ ਅਧਾਰ ’ਤੇ, ਫ਼ਿਰੋਜ਼ਪੁਰ Police ਦੀ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਟੀਮ ਨੇ ਹਵਾਈ ਜਹਾਜ਼ ਰਾਹੀਂ ਨਾਂਦੇੜ ਪਹੁੰਚ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸ੍ਰੀ ਲੰਗਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਇੱਕ ਸਰਾਂ ਦੇ ਕਮਰੇ ਵਿੱਚੋਂ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਤੀਸਰੇ ਸਿੰਘ, ਜੋ ਪਿੰਡ ਵਡਾ ਘਰ ਦੇ ਸਨ, ਨੂੰ ਵੀ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਲਿਆ ਗਿਆ।
ਫ਼ਿਰੋਜ਼ਪੁਰ CIA ਸਟਾਫ਼ ਵਿੱਚ ਕਥਿਤ ਤਸ਼ੱਦਦ
ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਤਿੰਨਾਂ ਸਿੰਘਾਂ ਨੂੰ ਫ਼ਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ਦੇ ਬਦਨਾਮ CIA (ਕ੍ਰਿਮੀਨਲ ਇੰਟੈਲੀਜੈਂਸ ਏਜੰਸੀ) ਸਟਾਫ਼ ਦੇ ਪੁੱਛਗਿੱਛ ਕੇਂਦਰ ਵਿੱਚ ਲਿਆਂਦਾ ਗਿਆ। ਪਰਿਵਾਰਕ ਬਿਰਤਾਂਤ, ਜੋ ਇੱਕ ਗੁਮਨਾਮ IB ਅਧਿਕਾਰੀ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ ਦੱਸੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ’ਤੇ 17 ਦਿਨਾਂ ਤੱਕ ਬੇਰਹਿਮੀ ਨਾਲ ਤਸ਼ੱਦਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਬਿਰਤਾਂਤਾਂ ਵਿੱਚ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਤਸ਼ੱਦਦ ਦੌਰਾਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਹੁੰ ਪੁੱਟੇ ਗਏ ਅਤੇ ਅੱਖਾਂ ਕੱਢ ਦਿੱਤੀਆਂ ਗਈਆਂ। ਇਸ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਉਹ ਆਪਣੇ ਸਾਥੀ ਸਿੰਘਾਂ ਜਾਂ ਹਥਿਆਰਾਂ ਬਾਰੇ ਕੋਈ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇਣ ਦੀ ਬਜਾਏ “ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਜ਼ਿੰਦਾਬਾਦ” ਦੇ ਨਾਅਰੇ ਲਗਾਉਂਦੇ ਰਹੇ।
ਫ਼ਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ਦੇ ਐਸ.ਐਸ.ਪੀ. ਬਾਰੇ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ Gurbachan Singh Aahlaan ਨਾਲ ਨਿੱਜੀ ਦੁਸ਼ਮਣੀ ਰੱਖਦਾ ਸੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ’ਤੇ ਤਿੰਨ ਵਾਰ ਹਮਲੇ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਸਨ। ਭਾਵੇਂ ਇਹ ਵੇਰਵੇ ਪਰਿਵਾਰਕ ਸ੍ਰੋਤਾਂ ਤੋਂ ਹਨ, ਪਰ ਉਸ ਦੌਰ ਦੀਆਂ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪੁੱਛਗਿੱਛ ਕੇਂਦਰਾਂ ਵਿੱਚ ਤਸ਼ੱਦਦ ਦੇ ਅਜਿਹੇ ਤਰੀਕਿਆਂ ਦੀ ਵਿਆਪਕ ਵਰਤੋਂ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ।
2 ਅਪ੍ਰੈਲ, 1992: ਇੱਕ ਵਿਵਾਦਿਤ ਮੁਕਾਬਲਾ
ਪਰਿਵਾਰਕ ਬਿਰਤਾਂਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, 2 ਅਪ੍ਰੈਲ, 1992 ਨੂੰ, ਉਸੇ IB ਅਧਿਕਾਰੀ ਨੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਸੂਚਿਤ ਕੀਤਾ ਕਿ Gurbachan Singh Aahlaan ਭਾਈ ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਤੀਸਰੇ ਸਿੰਘ ਨੂੰ Punjab Police ਨੇ ਇੱਕ “ਫਰਜ਼ੀ ਮੁਕਾਬਲੇ” ਵਿੱਚ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਤੁਰੰਤ ਸਸਕਾਰ ਵਾਲੀ ਥਾਂ ’ਤੇ ਪਹੁੰਚਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ਗਿਆ।
ਜਦੋਂ ਪਰਿਵਾਰਕ ਮੈਂਬਰ ਮੌਕੇ ’ਤੇ ਪਹੁੰਚੇ, ਤਾਂ ਪੁਲਿਸ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਲਾਸ਼ਾਂ ਦਾ ਸਸਕਾਰ ਕਰ ਚੁੱਕੀ ਸੀ। ਇਹ ਤਰੀਕਾ ਉਸ ਸਮੇਂ ਗੈਰ-ਨਿਆਇਕ ਹੱਤਿਆਵਾਂ ਦੇ ਸਬੂਤ ਮਿਟਾਉਣ ਲਈ ਆਮ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਗਠਨਾਂ ਨੇ “ਗੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਸਸਕਾਰ” ਦਾ ਨਾਮ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਪਰਿਵਾਰ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਅਸਥੀਆਂ ਇਕੱਠੀਆਂ ਕਰਕੇ ਜਲ ਪ੍ਰਵਾਹ ਕੀਤਾ।
ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਗਠਨ Ensaaf ਦੇ ਡਾਟਾਬੇਸ ਵਿੱਚ ਦਰਜ ਵੇਰਵੇ ਇਸ ਘਟਨਾ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕਰਦੇ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। Ensaaf ਦੇ ਰਿਕਾਰਡ ਅਨੁਸਾਰ, ਫ਼ਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਇੱਕ Gurbachan Singh (ਪਿਤਾ: ਅਜੀਤ ਸਿੰਘ) ਦੀ 6 ਅਪ੍ਰੈਲ, 1992 ਨੂੰ ਗੈਰ-ਨਿਆਇਕ ਹੱਤਿਆ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਜ਼ੀਰਾ ਅਤੇ ਘੱਲ ਖੁਰਦ ਦੀ Punjab Police ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਫ਼ਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ਦੇ ਹੀ ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਦੀ ਮੌਤ ਵੀ ਉਸੇ ਦਿਨ (6 ਅਪ੍ਰੈਲ, 1992) ਦਰਜ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਜ਼ੀਰਾ ਪੁਲਿਸ ਦਾ ਹੱਥ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਤਾਰੀਖ਼ (2 ਅਪ੍ਰੈਲ ਬਨਾਮ 6 ਅਪ੍ਰੈਲ) ਵਿੱਚ ਮਾਮੂਲੀ ਅੰਤਰ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਨਾਮ, ਸਥਾਨ, ਅਤੇ ਘਟਨਾ ਦਾ ਵੇਰਵਾ ਪਰਿਵਾਰਕ ਬਿਰਤਾਂਤ ਨਾਲ ਕਾਫ਼ੀ ਮੇਲ ਖਾਂਦਾ ਹੈ।
ਵਿਰਾਸਤ ਅਤੇ ਯਾਦ
Gurbachan Singh Aahlaan ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਕਈ SIKH ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਅਤੇ ਪੰਥਕ ਸੰਗਠਨਾਂ ਵੱਲੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ‘ਸ਼ਹੀਦ’ ਦਾ ਦਰਜਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਪੰਜਾਬ ਸੰਕਟ ਦੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧਤਾ ਕਰਦੀ ਹੈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼ ਦਾ ਰਾਹ ਚੁਣਿਆ ਅਤੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਵਿਵਾਦਿਤ ਹਾਲਾਤਾਂ ਵਿੱਚ ਹੋਈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਨੂੰ ਜਿਉਂਦਾ ਰੱਖਣ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਚਚੇਰੀ ਭੈਣ, ਬੀਬੀ ਦਲਜੀਤ ਕੌਰ, ਦਾ ਅਹਿਮ ਯੋਗਦਾਨ ਹੈ। Gurbachan Singh Aahlaan ਨੇ ਖੁਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ “ਸ਼ਹੀਦ ਸਿੰਘਾਂ” ਦੀਆਂ ਜੀਵਨੀਆਂ ਲਿਖਣ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕੀਤਾ ਸੀ ਤਾਂ ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕੁਰਬਾਨੀ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਦਰਜ ਹੋ ਸਕੇ।
ਬੀਬੀ ਦਲਜੀਤ ਕੌਰ ਨੇ ਇਸ ਕਾਰਜ ਨੂੰ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ ਅਤੇ Gurbachan Singh Aahlaan ਦੀ ਜੀਵਨੀ ਲਿਖ ਕੇ ‘ਵੰਗਾਰ’ ਬਿਊਰੋ ਨੂੰ ਭੇਜੀ, ਜੋ ਕਿ ਇੱਕ SIKH ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ ਹੈ। ਇਹ ਯਤਨ ਉਸ ਦੌਰ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਨੂੰ ਸਰਕਾਰੀ ਬਿਰਤਾਂਤ ਦੇ ਸਮਾਨਾਂਤਰ, ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਤੋਂ ਸਾਂਭਣ ਦੀ ਇੱਕ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਹੈ। ਜਿੱਥੇ ਸਰਕਾਰੀ ਰਿਕਾਰਡ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ‘ਅੱਤਵਾਦੀ’ ਵਜੋਂ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਉੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਮਰਥਕ ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਯੋਧੇ ਅਤੇ ਸ਼ਹੀਦ ਵਜੋਂ ਯਾਦ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਦੋ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਬਿਰਤਾਂਤ ਉਸ ਦੌਰ ਦੇ ਡੂੰਘੇ ਪਾੜੇ ਅਤੇ ਅਣਸੁਲਝੇ ਸਵਾਲਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ।
ਸਿੱਟਾ
ਭਾਈ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਆਹਲਾਂ ਦਾ ਜੀਵਨ (1955–1992) ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਇੱਕ ਅਤਿਅੰਤ ਗੜਬੜ ਵਾਲੇ ਦੌਰ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਬਿੰਬ ਹੈ। ਇੱਕ ਸਧਾਰਨ ਕਿਸਾਨ ਤੋਂ ਇੱਕ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਯੋਧੇ ਤੱਕ ਦਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਫ਼ਰ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਆਰਥਿਕ, ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਕਾਰਕਾਂ ਦਾ ਸਿੱਟਾ ਸੀ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪੇਂਡੂ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਪੂਰੀ ਪੀੜ੍ਹੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ। 1978 ਦੇ ਨਿਰੰਕਾਰੀ ਕਾਂਡ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ 1984 ਦੇ ਅਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ ਤੱਕ ਦੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਰਾਹ ਨੂੰ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕੀਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ, ਜਿਸਨੂੰ ਪਰਿਵਾਰ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਗਠਨ ਇੱਕ “ਫਰਜ਼ੀ ਮੁਕਾਬਲਾ” ਅਤੇ “ਗੈਰ-ਨਿਆਇਕ ਹੱਤਿਆ” ਮੰਨਦੇ ਹਨ, 1990ਵਿਆਂ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ Punjab Police ਦੁਆਰਾ ਅਪਣਾਈ ਗਈ ਦਮਨਕਾਰੀ ਨੀਤੀ ਦਾ ਇੱਕ ਉਦਾਹਰਣ ਹੈ।
ਇਹ ਘਟਨਾ ਉਸ ਦੌਰ ਦੀ ਕਠੋਰ ਹਕੀਕਤ ਨੂੰ ਉਜਾਗਰ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਕਾਨੂੰਨ ਦੇ ਸ਼ਾਸਨ ਨੂੰ ਅਕਸਰ ਨਜ਼ਰਅੰਦਾਜ਼ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਅੱਜ, Gurbachan Singh Aahlaan ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਦੋ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਬਿਰਤਾਂਤਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡੀ ਹੋਈ ਹੈ: ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਰਾਜ ਦਾ ਬਿਰਤਾਂਤ ਹੈ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ SIKH ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੀ ਯਾਦ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਸਾਨੂੰ ਯਾਦ ਦਿਵਾਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਇਤਿਹਾਸ ਸਿਰਫ਼ ਤੱਥਾਂ ਦਾ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ, ਸਗੋਂ ਇਹ ਨਿਆਂ, ਪਛਾਣ ਅਤੇ ਯਾਦਦਾਸ਼ਤ ਦੀ ਇੱਕ ਨਿਰੰਤਰ ਲੜਾਈ ਵੀ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਉਸ ਦੌਰ ਦੇ ਜ਼ਖ਼ਮਾਂ ’ਤੇ ਸੱਚ ਅਤੇ ਨਿਆਂ ਦਾ ਮਰਹਮ ਨਹੀਂ ਲਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ, ਉਦੋਂ ਤੱਕ ਭਾਈ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਵਰਗੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਮੂਹਿਕ ਚੇਤਨਾ ਵਿੱਚ ਗੂੰਜਦੀਆਂ ਰਹਿਣਗੀਆਂ।
ਇਸ ਲੇਖ ਨੂੰ ਵੀ ਪੂਰੇ ਵਿਸਤਾਰ ਨਾਲ ਪੜੋ: ਸ਼ਹੀਦ ਭਾਈ ਦਿਲਾਵਰ ਸਿੰਘ ਬੱਬਰ Shaheed Bhai Dilawar Singh Babbar
ਅਕਸਰ ਪੁੱਛੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਸਵਾਲ (FAQs)
1. ਭਾਈ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਆਹਲਾਂ ਕੌਣ ਸਨ ਅਤੇ ਉਹ SIKH ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਕਿਵੇਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਏ?
- ਭਾਈ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਆਹਲਾਂ ਫ਼ਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਇੱਕ ਕਿਸਾਨ ਸਨ ਜੋ 1980ਵਿਆਂ ਅਤੇ 1990ਵਿਆਂ ਦੀ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਹਿਮ ਸਥਾਨਕ ਯੋਧੇ ਵਜੋਂ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਜੀਵਨੀ ਸ੍ਰੋਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਉਹ 1978 ਦੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਨਿਰੰਕਾਰੀ ਕਾਂਡ ਤੋਂ ਬਾਅਦ SIKH ਸੰਘਰਸ਼ ਵੱਲ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਹੋਏ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ 13 SIKH ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਗਏ ਸਨ।
- ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ, ਉਹ ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਸੰਪਰਕ ਵਿੱਚ ਆਏ ਅਤੇ 1984 ਦੇ ਅਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚ ਸਰਗਰਮ ਹੋ ਗਏ।
2. ਭਾਈ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਆਹਲਾਂ ਦੀਆਂ ਮੁੱਖ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਕਿਹੜੀਆਂ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ?
- ਜੀਵਨੀ ਲੇਖਕਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਬਦਲੇ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਨਾਲ ਜੁੜੀਆਂ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਦੋ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ: ਪਹਿਲੀ, ਕਰਨਾਟਕ ਦੇ ਬਿਦਰ ਵਿੱਚ SIKH ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਦੇ ਕਤਲ ਦੇ ਇੱਕ ਦੋਸ਼ੀ ਨੂੰ ਸਜ਼ਾ ਦੇਣਾ, ਅਤੇ ਦੂਜੀ, ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਜ਼ੀਰਾ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸੀ.ਆਰ.ਪੀ.ਐਫ. ਦੀਆਂ ਦੋ ਗੱਡੀਆਂ ਨੂੰ ਧਮਾਕੇ ਨਾਲ ਉਡਾਉਣਾ।
- ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਫ਼ਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ਦੇ ਤਤਕਾਲੀ ਐਸ.ਐਸ.ਪੀ. ‘ਤੇ ਤਿੰਨ ਅਸਫ਼ਲ ਹਮਲਿਆਂ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਵੀ ਮਿਲਦਾ ਹੈ।
3. ਭਾਈ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਆਹਲਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਕਿਹੜੇ ਹਾਲਾਤਾਂ ਵਿੱਚ ਹੋਈ?
- ਪਰਿਵਾਰਕ ਬਿਰਤਾਂਤਾਂ ਅਤੇ ਸਮਰਥਕਾਂ ਦੇ ਲੇਖਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਭਾਈ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਆਹਲਾਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਚਚੇਰੇ ਭਰਾ ਭਾਈ ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਸਮੇਤ ਮਾਰਚ 1992 ਵਿੱਚ ਨਾਂਦੇੜ (ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ) ਤੋਂ
Punjab Policeਦੀ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਟੀਮ ਨੇ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕੀਤਾ ਸੀ। - ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਫ਼ਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ਦੇ CIA ਸਟਾਫ਼ ਵਿੱਚ ਲਿਜਾ ਕੇ 17 ਦਿਨਾਂ ਤੱਕ ਕਥਿਤ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਤਸ਼ੱਦਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। 2 ਅਪ੍ਰੈਲ, 1992 ਨੂੰ, ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ “ਫਰਜ਼ੀ ਮੁਕਾਬਲੇ” ਵਿੱਚ ਸ਼ਹੀਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਲਾਸ਼ਾਂ ਦਾ ਗੁਪਤ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸਸਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।
4. “ਫਰਜ਼ੀ ਮੁਕਾਬਲੇ” ਅਤੇ “ਗੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਸਸਕਾਰ” ਤੋਂ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕੇਸ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦਾ ਹੈ?
- “ਫਰਜ਼ੀ ਮੁਕਾਬਲਾ” ਉਸ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲ ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਲਏ ਗਏ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਮਾਰ ਕੇ ਇਹ ਦਾਅਵਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਹ ਇੱਕ ਅਸਲ ਗੋਲੀਬਾਰੀ ਜਾਂ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿੱਚ ਮਾਰਿਆ ਗਿਆ।
- “ਗੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਸਸਕਾਰ” ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਕਿ ਪੁਲਿਸ ਵੱਲੋਂ ਮਾਰੇ ਗਏ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਲਾਸ਼ ਨੂੰ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਸੌਂਪਣ ਦੀ ਬਜਾਏ, ਉਸਦੀ ਪਛਾਣ ਛੁਪਾ ਕੇ ਜਾਂ “ਅਣਪਛਾਤੀ ਲਾਸ਼” ਕਹਿ ਕੇ ਗੁਪਤ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸਸਕਾਰ ਕਰ ਦੇਣਾ।
- ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਗਠਨਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, 1990ਵਿਆਂ ਦੇ ਦੌਰ ਵਿੱਚ
Punjab Policeਦੁਆਰਾ ਇਹ ਤਰੀਕੇ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਵਰਤੇ ਗਏ ਸਨ।
5. ਭਾਈ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਆਹਲਾਂ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਯਾਦ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ?
- ਭਾਈ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਆਹਲਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਪੰਥਕ ਸੰਗਠਨਾਂ ਅਤੇ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਦੇ ਸਮਰਥਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ “ਕੌਮੀ ਸ਼ਹੀਦ” ਵਜੋਂ ਯਾਦ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਚਚੇਰੀ ਭੈਣ ਬੀਬੀ ਦਲਜੀਤ ਕੌਰ ਦੁਆਰਾ ਲਿਖੀਆਂ ਜੀਵਨੀਆਂ ਰਾਹੀਂ ਸਾਂਭਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਉਸ ਦੌਰ ਦੇ ਸਰਕਾਰੀ ਬਿਰਤਾਂਤ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਇੱਕ ਵਿਕਲਪਿਕ ਜਾਂ ਲੋਕ-ਪੱਖੀ ਇਤਿਹਾਸ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹੈ, ਜੋ
ਸਿੱਖਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵੱਖਰੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਤੋਂ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੀ ਹੈ।
ਵਿਚਾਰ-ਵਟਾਂਦਰਾ ਅਤੇ ਸਾਡਾ ਉਦੇਸ਼
ਇਸ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਲੇਖ ( ਓਪਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ… ) ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਨ ਲਈ ਤੁਹਾਡਾ ਧੰਨਵਾਦ। ਇਸ ਗੰਭੀਰ ਵਿਸ਼ੇ ‘ਤੇ ਤੁਹਾਡੇ ਕੀ ਵਿਚਾਰ ਹਨ? ਅਸੀਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣਾਂ ਦਾ ਸਨਮਾਨ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਤੁਹਾਨੂੰ ਹੇਠਾਂ ਟਿੱਪਣੀਆਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਾਰਥਕ ਵਿਚਾਰ-ਵਟਾਂਦਰੇ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਲਈ ਸੱਦਾ ਦਿੰਦੇ ਹਾਂ। ਪੰਜਾਬੀ ਟਾਈਮ ‘ਤੇ ਸਾਡਾ ਉਦੇਸ਼ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ, ਵਿਰਾਸਤ ਅਤੇ ਸਮਕਾਲੀ ਮੁੱਦਿਆਂ ‘ਤੇ ਡੂੰਘਾਈ ਨਾਲ ਖੋਜ-ਭਰਪੂਰ ਅਤੇ ਨਿਰਪੱਖ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਪੇਸ਼ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਸਾਡੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਤੱਥਾਂ ਅਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਰੋਤਾਂ ਦੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ਇੱਕ ਸੰਤੁਲਿਤ ਤਸਵੀਰ ਪੇਸ਼ ਕਰੀਏ।
“ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਯਾਦ ਨੂੰ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੁਆਰਾ ਬਰਸੀ ਸਮਾਗਮਾਂ, ਧਾਰਮਿਕ ਦੀਵਾਨਾਂ ਅਤੇ ਕਈ ਆਨਲਾਈਨ ਪਲੇਟਫਾਰਮਾਂ ਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਵੈੱਬਸਾਈਟਾਂ ਰਾਹੀਂ ਜਿਉਂਦਾ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਇਸ ਵਿਕਲਪਿਕ ਬਿਰਤਾਂਤ ਨੂੰ ਪੀੜ੍ਹੀ-ਦਰ-ਪੀੜ੍ਹੀ ਅੱਗੇ ਤੋਰਦੀਆਂ ਹਨ।”
ਸਾਡੇ ਨਾਲ਼ ਜੁੜੇ ਰਹਿਣ ਲਈ “ਪੰਜਾਬੀ ਟਾਈਮ Facebook Page “ ਅਤੇ YouTube Channel ਨੂੰ ਫੋਲੋ ਕਰਕੇ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀਆਂ ਅਣਕਹੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਰਹੋ। “ਆਓ ਮਿਲ ਕੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪੰਨਿਆਂ ਨੂੰ ਸਮਝੀਏ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ‘ਤੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰੀਏ।” (Let’s together understand and reflect upon these important pages of history.)।
Disclaimer and Editorial Policy
The information and analysis presented in this article are based on a synthesis of publicly available sources, including historical documents, academic research, human rights reports, and journalistic works.
Our objective is to provide a comprehensive and impartial analysis of complex historical events and figures. We acknowledge that history is often subject to differing interpretations, and our goal is to present these various perspectives in a balanced and factual manner.
The author and publisher do not intend to defame any individual or group, hurt any religious or cultural sentiments, or promote any form of hatred or animosity. While every effort is made to ensure accuracy and cite credible sources, the publisher is not liable for any unintentional errors.
This content is intended for informational and educational purposes. Readers are encouraged to engage with this material critically and conduct their own research to form their own informed conclusions.
✍️ About the Author – Kulbir Singh Bajwa
Kulbir Singh is the founder of PunjabiTime.com, a powerful platform dedicated to reviving Punjabi culture, Sikh history, and the spirit of community storytelling. With a deep-rooted passion for his heritage, he writes emotionally compelling, well-researched content that connects generations.
Follow his work to discover stories that matter, voices that inspire, and a vision that unites. 🌍
© ਪੰਜਾਬੀ ਟਾਈਮ, 2025 — ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਸੱਚੀ ਅਵਾਜ਼।
#GurbachanSinghAahlaan #SikhHistory #Punjab1992 #HumanRights #FakeEncounters #PunjabInsurgency #ShaheedLegacy