Baba Gurbachan Singh Manochahal (1954-1993): A Fearless Legacy Uncovered
ਬਾਬਾ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਮਾਨੋਚਾਹਲ….
ਸ਼ਹਾਦਤ ਜਾਂ ਸਾਜ਼ਿਸ਼? Baba Gurbachan Singh ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਅਤੇ ਮੌਤ ਦੇ ਉਹ ਵੱਡੇ ਰਾਜ਼, ਜੋ ਤੁਹਾਨੂੰ ਹੈਰਾਨ ਕਰ ਦੇਣਗੇ। ਪੂਰੀ ਸੱਚਾਈ ਜਾਣਨ ਲਈ ਹੁਣੇ ਪੜ੍ਹੋ।
ਬਾਬਾ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਮਾਨੋਚਾਹਲ (1954–1993): ਇੱਕ ਇਤਿਹਾਸਕ ਅਤੇ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ
ਭੂਮਿਕਾ: ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸੰਕਟ ਦਾ ਪਰਿਪੇਖ
20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅਖੀਰਲੇ ਦਹਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਨੇ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਸੰਕਟ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕੀਤਾ ਜਿਸ ਨੇ ਇਸਦੀ ਸਮਾਜਿਕ, ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਬਣਤਰ ਨੂੰ ਡੂੰਘਾਈ ਨਾਲ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ। ਇਹ ਦੌਰ ਸਿਰਫ਼ ਹਿੰਸਾ ਅਤੇ ਅਸ਼ਾਂਤੀ ਦਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਇਹ ਸਿੱਖ ਪਛਾਣ, ਰਾਜ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਅਤੇ ਕੇਂਦਰੀ ਸਰਕਾਰ ਨਾਲ ਸਬੰਧਾਂ ਦੇ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਸਵਾਲਾਂ ਨਾਲ ਵੀ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਸ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਕੇਂਦਰ ਵਿੱਚ ਕਈ ਅਜਿਹੀਆਂ ਸ਼ਖਸੀਅਤਾਂ ਉੱਭਰੀਆਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਕਾਰਜਾਂ ਨੇ ਇਸ ਦੌਰ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਨੂੰ ਆਕਾਰ ਦਿੱਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਅਤੇ ਵਿਵਾਦਪੂਰਨ ਨਾਮ Baba Gurbachan Singh ਮਾਨੋਚਾਹਲ ਦਾ ਹੈ।
ਇਸ ਸੰਕਟ ਦੀਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ 1973 ਦੇ ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਮਤੇ ਵਿੱਚ ਵੇਖੀਆਂ ਜਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਲਈ ਵਧੇਰੇ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰੀ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਮੰਗਾਂ ਨੂੰ ਅਣਗੌਲਿਆ ਗਿਆ ਤਾਂ ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਮੋਰਚੇ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਹੋਈ, ਜਿਸਦੀ ਅਗਵਾਈ ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਇਸ ਮਾਹੌਲ ਵਿੱਚ 13 ਅਪ੍ਰੈਲ 1978 ਨੂੰ ਹੋਈ ਸਿੱਖ-ਨਿਰੰਕਾਰੀ ਝੜਪ ਇੱਕ ਨਿਰਣਾਇਕ ਮੋੜ ਸਾਬਤ ਹੋਈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ 13 SIKH ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਗਏ। ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ Sikh ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਵਾਇਆ ਕਿ ਸ਼ਾਂਤਮਈ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਧਰਮ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ ਹੈ।
ਇਸੇ ਪਰਿਪੇਖ ਵਿੱਚ ‘ਧਰਮ ਯੁੱਧ’ ਦੀ ਸਿੱਖ ਧਾਰਨਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਗੁਰਬਾਣੀ ਅਨੁਸਾਰ, ਜਦੋਂ ਜ਼ੁਲਮ ਅਤੇ ਬੇਇਨਸਾਫ਼ੀ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਨ ਦੇ ਸਾਰੇ ਸ਼ਾਂਤਮਈ ਸਾਧਨ ਖਤਮ ਹੋ ਜਾਣ ਤਾਂ ਹਥਿਆਰ ਚੁੱਕਣਾ ਜਾਇਜ਼ ਹੈ ।
ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਜ਼ਫ਼ਰਨਾਮੇ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਹੈ: “ਚੂੰ ਕਾਰ ਅਜ਼ ਹਮਹ ਹੀਲਤੇ ਦਰ ਗੁਜ਼ਸ਼ਤ ॥ ਹਲਾਲ ਅਸਤ ਬੁਰਦਨ ਬ ਸ਼ਮਸ਼ੀਰ ਦਸਤ ॥” (ਜਦੋਂ ਸਾਰੇ ਉਪਾਅ ਅਸਫਲ ਹੋ ਜਾਣ, ਤਾਂ ਤਲਵਾਰ ਚੁੱਕਣਾ ਜਾਇਜ਼ ਹੈ)। ਇਸ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਨੇ Baba Gurbachan Singh ਮਾਨੋਚਾਹਲ ਵਰਗੇ ਅਨੇਕਾਂ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ ਇੱਕ ਧਾਰਮਿਕ ਅਤੇ ਨੈਤਿਕ ਆਧਾਰ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤਾ।
ਮੁੱਢਲਾ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰਕ ਪਿਛੋਕੜ
ਜਨਮ, ਪਰਿਵਾਰ ਅਤੇ ਸਿੱਖਿਆ
Baba Gurbachan Singh ਦਾ ਜਨਮ 6 ਜੂਨ 1954 ਨੂੰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ (ਹੁਣ ਤਰਨਤਾਰਨ) ਦੇ ਪਿੰਡ ਮਾਨੋਚਾਹਲ ਵਿਖੇ ਪਿਤਾ ਆਤਮਾ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਗੁਰਮੇਜ ਕੌਰ ਦੇ ਘਰ ਹੋਇਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪਰਿਵਾਰ ਸਧਾਰਨ ਕਿਸਾਨੀ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਸੀ, ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਖੂਨ ਵਿੱਚ ਬੇਇਨਸਾਫ਼ੀ ਵਿਰੁੱਧ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੀ ਇੱਕ ਲੰਬੀ ਵਿਰਾਸਤ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦਾਦਾ ਜੀ ਦੇ ਚਾਚਾ ਜੈਤੋ ਦੇ ਮੋਰਚੇ ਵਿੱਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਹਕੂਮਤ ਵਿਰੁੱਧ ਲੜਦੇ ਹੋਏ ਸ਼ਹਾਦਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਗਏ ਸਨ।
ਉਹ ਬਚਪਨ ਤੋਂ ਹੀ ਮਜ਼ਬੂਤ ਸਰੀਰ ਦੇ ਮਾਲਕ ਸਨ ਅਤੇ ਕੁਸ਼ਤੀ ਵਰਗੀਆਂ ਖੇਡਾਂ ਵਿੱਚ ਦਿਲਚਸਪੀ ਰੱਖਦੇ ਸਨ। ਜਦੋਂ ਉਹ ਅਜੇ ਛੋਟੇ ਹੀ ਸਨ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪਰਿਵਾਰ ਪਿੰਡ ਨੌਸ਼ਹਿਰਾ ਪੰਨੂਆਂ ਵਿਖੇ ਰਹਿਣ ਲੱਗ ਪਿਆ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਾਮੇ ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਚਲੇ ਗਏ ਸਨ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਦੇਖਭਾਲ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਛੱਡ ਗਏ ਸਨ 3।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ‘ਬਾਬਾ’ ਸ਼ਬਦ ਜੁੜਨ ਦੀ ਘਟਨਾ ਦਸਵੀਂ ਜਮਾਤ ਵਿੱਚ ਵਾਪਰੀ। ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕੁੜੀਆਂ ਨੂੰ ਛੇੜ ਰਹੇ ਇੱਕ ਲੜਕੇ ਦੀ ਕੁੱਟਮਾਰ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਅਧਿਆਪਕ ਨੇ ਕਾਰਨ ਪੁੱਛਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਉਹ ‘ਬੀਬੀਆਂ’ ਦੀ ਬੇਇੱਜ਼ਤੀ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮੂੰਹੋਂ ਸਕੂਲ ਦੀਆਂ ਕੁੜੀਆਂ ਲਈ ‘ਬੀਬੀਆਂ’ ਸ਼ਬਦ ਸੁਣ ਕੇ ਅਧਿਆਪਕ ਅਤੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਹੱਸ ਪਏ ਅਤੇ ਅਧਿਆਪਕ ਨੇ ਮਜ਼ਾਕ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ, “ਜੇ ਇਹ ਬੀਬੀਆਂ ਹਨ, ਤਾਂ ਤੂੰ ‘ਬਾਬਾ ਜੀ’ ਹੋਵੇਂਗਾ।” ਉਸ ਦਿਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਇਹ ਉਪਨਾਮ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਛਾਣ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣ ਗਿਆ।
ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਵਿੱਚ ਸੇਵਾ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਝੁਕਾਅ
ਆਪਣੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਪੂਰੀ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, Baba Gurbachan Singh ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਦੀ ਇੱਛਾ ਅਨੁਸਾਰ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਵਿੱਚ ਭਰਤੀ ਹੋ ਗਏ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕੱਦ 6 ਫੁੱਟ 1 ਇੰਚ ਅਤੇ ਭਾਰ 200 ਪੌਂਡ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸੀ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ‘ਏ ਲੈਵਲ’ ਭਰਤੀ ਵਜੋਂ ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ। ਫੌਜ ਵਿੱਚ ਵੀ ਉਹ ਆਪਣੇ ਧਾਰਮਿਕ ਝੁਕਾਅ ਅਤੇ ਨਿਤਨੇਮ ਪ੍ਰਤੀ ਸਮਰਪਣ ਲਈ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ, ਭਾਵੇਂ ਉਹ ਉਸ ਸਮੇਂ ਅੰਮ੍ਰਿਤਧਾਰੀ ਨਹੀਂ ਸਨ।
ਇੱਕ ਦਿਨ, ਨਿਤਨੇਮ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਉਹ ਡੂੰਘੀ ਸਮਾਧੀ ਵਿੱਚ ਲੀਨ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਦੀ ਮਿਲਟਰੀ ਪਰੇਡ ਦਾ ਸਮਾਂ ਲੰਘ ਗਿਆ। ਜਦੋਂ ਇੱਕ ਹਿੰਦੂ ਅਧਿਕਾਰੀ ਨੂੰ ਇਸ ਬਾਰੇ ਪਤਾ ਲੱਗਾ, ਤਾਂ ਉਸਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਦੀ ਬਜਾਏ ਇਸ ਨੂੰ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨਹੀਣਤਾ ਮੰਨਿਆ। ਇਸ ਘਟਨਾ ਕਾਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰੀ ਨਾਲ ਝਗੜਾ ਹੋ ਗਿਆ, ਜਿਸਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕੋਰਟ-ਮਾਰਸ਼ਲ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ ਅਤੇ ਇੱਕ ਸਾਲ ਦੀ ਕੈਦ ਹੋਈ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਫੌਜ ਛੱਡ ਦਿੱਤੀ। ਇਹ ਘਟਨਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਮੋੜ ਸੀ, ਜਿੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਪ੍ਰਤੀਬੱਧਤਾ ਸੰਸਥਾਗਤ ਨਿਯਮਾਂ ਨਾਲ ਟਕਰਾ ਗਈ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵੱਖਰੇ ਮਾਰਗ ਵੱਲ ਧੱਕ ਦਿੱਤਾ।
ਸੰਤ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਨਾਲ ਮੇਲ ਅਤੇ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ
ਫੌਜ ਛੱਡਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਝੁਕਾਅ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਿੱਖੀ ਵੱਲ ਹੋ ਗਿਆ। ਉਹ ਅਕਸਰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸੰਤਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਇੱਕ ਦਿਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ ਦੇ ਮੁਖੀ ਸੰਤ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿੰਡ ਆ ਰਹੇ ਹਨ। ਉਹ ਸੰਤ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਕਥਾ-ਵਿਚਾਰਾਂ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਏ।
ਸੰਤ ਜੀ ਦੀ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਨਾਲ, Baba Gurbachan Singh ਨੇ ਕੁਝ ਹੀ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਛਕ ਲਿਆ ਅਤੇ ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ ਦੇ ਜਥੇ ਨਾਲ ਯਾਤਰਾ ਕਰਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ। ਇੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਸੰਥਿਆ, ਕਥਾ ਅਤੇ ਸ਼ਸਤਰ ਵਿੱਦਿਆ ਦੀ ਸਿਖਲਾਈ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਉਹ ਸੰਤ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਬਹੁਤ ਨੇੜੇ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ ਇੱਕ ਅਨੁਸ਼ਾਸਿਤ ਜੀਵਨ ਸ਼ੈਲੀ ਅਪਣਾ ਲਈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਵੇਲੇ ਉੱਠ ਕੇ ਲੰਮਾ ਨਿਤਨੇਮ ਕਰਨਾ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ। ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਮੌਜੂਦ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ, ਧਾਰਮਿਕ ਸ਼ਰਧਾ ਅਤੇ ਰੱਖਿਅਕ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ‘ਸੰਤ-ਸਿਪਾਹੀ’ ਦੇ ਆਦਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਢਾਲ ਦਿੱਤਾ।
ਬਾਬਾ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਮਾਨੋਚਾਹਲ: ਜੀਵਨ ਦੀ ਸਮਾਂ-ਰੇਖਾ
ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੀ ਸਾਰਣੀ Baba Gurbachan Singh ਮਾਨੋਚਾਹਲ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਘਟਨਾਵਾਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਇਤਿਹਾਸਕ ਮਹੱਤਤਾ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ:
| ਸਾਲ (Year) | ਘਟਨਾ (Event) | ਮਹੱਤਤਾ (Significance) |
| 1954 | ਜਨਮ (6 ਜੂਨ) | ਜੀਵਨ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ। |
| 1970s (Early) | ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ | ਫੌਜੀ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਅਤੇ ਰਣਨੀਤੀ ਦਾ ਤਜਰਬਾ ਹਾਸਲ ਕੀਤਾ। |
| 1977 | ਨੌਸ਼ਹਿਰਾ ਪੰਨੂਆਂ ਵਿੱਚ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਥਾਪਨਾ | ਧਾਰਮਿਕ-ਸਮਾਜਿਕ ਕਾਰਜਾਂ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੀ ਸਥਾਨਕ ਪਛਾਣ ਬਣਾਈ। |
| 13 ਅਪ੍ਰੈਲ 1978 | ਨਿਰੰਕਾਰੀ ਕਾਂਡ ਵਿੱਚ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ | ਇਸ ਘਟਨਾ ਵਿੱਚ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋਏ; ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਵੱਲ ਇਹ ਇੱਕ ਨਿਰਣਾਇਕ ਕਦਮ ਸੀ। |
| 1981 | ਹਥਿਆਰ ਚੁੱਕਣ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ | ਸੰਘਰਸ਼ ਲਈ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਤਿਆਰੀ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ। |
| ਜੂਨ 1984 | ਓਪਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ | ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਦੇ ਹੁਕਮ ‘ਤੇ ਭੂਮੀਗਤ ਹੋ ਕੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ ਸੰਗਠਿਤ ਕੀਤਾ। |
| 1984 (Post-Bluestar) | BTFK ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ | ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਾ ਟਾਈਗਰ ਫੋਰਸ ਆਫ਼ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖੀ। |
| 29 ਅਪ੍ਰੈਲ 1986 | ਪੰਥਕ ਕਮੇਟੀ ਵੱਲੋਂ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਐਲਾਨ | ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੀ ਪੰਥਕ ਕਮੇਟੀ ਨੇ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ। |
| 27 ਅਪ੍ਰੈਲ 1986 | ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਦੇ ਕਾਰਜਕਾਰੀ ਜਥੇਦਾਰ ਨਿਯੁਕਤ | ਸਰਬੱਤ ਖਾਲਸਾ ਵੱਲੋਂ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਦੇ ਕਾਰਜਕਾਰੀ ਜਥੇਦਾਰ ਥਾਪੇ ਗਏ। |
| 1992 | ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਦੀ ਵਕਾਲਤ | ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਮਤਭੇਦ ਉਜਾਗਰ ਹੋਏ। |
| 28 ਫਰਵਰੀ 1993 | ਸ਼ਹਾਦਤ | ਇੱਕ ਵਿਵਾਦਪੂਰਨ ਪੁਲਿਸ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ਹਾਦਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ; ਇੱਕ ਯੁੱਗ ਦਾ ਅੰਤ ਹੋਇਆ। |
ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਅਤੇ ਉਭਾਰ
1978 ਦਾ ਨਿਰੰਕਾਰੀ ਕਾਂਡ ਅਤੇ ਉਸਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ
13 ਅਪ੍ਰੈਲ 1978 ਦਾ ਦਿਨ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਕਾਲੇ ਦਿਨ ਵਜੋਂ ਦਰਜ ਹੈ। ਇਸ ਦਿਨ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿੱਚ ਨਿਰੰਕਾਰੀ ਸੰਪਰਦਾ ਵੱਲੋਂ ਇੱਕ ਸਮਾਗਮ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕਈ Sikh ਸੰਗਠਨਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂਆਂ ਅਤੇ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਦਾ ਅਪਮਾਨ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਇਸ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿੱਚ ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ ਅਤੇ ਅਖੰਡ ਕੀਰਤਨੀ ਜਥੇ ਦੇ ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਭਾਈ ਫੌਜਾ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸ਼ਾਂਤਮਈ ਰੋਸ ਮਾਰਚ ਕੱਢਿਆ।
Baba Gurbachan Singh ਵੀ ਇਸ ਮਾਰਚ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਇਸ ਸ਼ਾਂਤਮਈ ਮਾਰਚ ‘ਤੇ ਨਿਰੰਕਾਰੀਆਂ ਵੱਲੋਂ ਹਥਿਆਰਾਂ ਨਾਲ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ 13 Sikh ਸ਼ਹਾਦਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਗਏ ਅਤੇ ਕਈ ਹੋਰ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋ ਗਏ। ਇਸ ਝੜਪ ਦੌਰਾਨ Baba Gurbachan Singh ਦੀ ਬਾਂਹ ਵਿੱਚ ਗੋਲੀ ਲੱਗੀ। ਇਸ ਘਟਨਾ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਦੋਸ਼ੀਆਂ ਦੇ ਬਰੀ ਹੋ ਜਾਣ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਨ ‘ਤੇ ਡੂੰਘਾ ਅਸਰ ਪਾਇਆ। ਇਸ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਇਸ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨੂੰ ਪੱਕਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ Sikh ਧਰਮ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਲਈ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਇਸ ਘਟਨਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ ਦੇ ਹੋਰ ਨੇੜੇ ਆ ਗਏ ਅਤੇ ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਦੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸਪਾਤਰ ਬਣ ਗਏ।
ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਨਾਲ ਨੇੜਤਾ
ਸੰਤ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਦੇ ਅਕਾਲ ਚਲਾਣੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜਦੋਂ ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ ਦੇ ਮੁਖੀ ਬਣੇ, ਤਾਂ Baba Gurbachan Singh ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਕਰੀਬੀ ਅਤੇ ਭਰੋਸੇਮੰਦ ਸਾਥੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਬਣ ਗਏ। ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਮਰਪਣ ਭਾਵਨਾ ਅਤੇ ਦ੍ਰਿੜਤਾ ਨੂੰ ਪਛਾਣਦੇ ਸਨ। ਕਈ ਸਰੋਤ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਜਦੋਂ ਵੀ Baba Gurbachan Singh ਕਿਸੇ ਛੋਟੇ-ਮੋਟੇ ਐਕਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਦੀ ਇੱਛਾ ਜ਼ਾਹਰ ਕਰਦੇ, ਤਾਂ ਸੰਤ ਜੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਕਹਿ ਕੇ ਰੋਕ ਦਿੰਦੇ, “ਇਹ ਤੇਰੇ ਲਈ ਛੋਟੇ ਕੰਮ ਹਨ। ਤੈਨੂੰ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਸੇਵਾ ਲਈ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ”।
ਜੂਨ 1984 ਵਿੱਚ ਜਦੋਂ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ‘ਤੇ ਫੌਜੀ ਹਮਲੇ ਦੇ ਆਸਾਰ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੋ ਗਏ, ਤਾਂ ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਨੇ ਬਾਬਾ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸੰਦੇਸ਼ ਭੇਜ ਕੇ ਬੁਲਾਇਆ। ਬਾਬਾ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕੰਪਲੈਕਸ ਦੇ ਅੰਦਰ ਰਹਿ ਕੇ ਸ਼ਹਾਦਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੀ ਇੱਛਾ ਜ਼ਾਹਰ ਕੀਤੀ। ਪਰ ਸੰਤ ਜੀ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਉਹ ਬਾਹਰ ਜਾ ਕੇ ਭੂਮੀਗਤ ਹੋ ਜਾਣ ਅਤੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ ਜਾਰੀ ਰੱਖਣ। ਸੰਤ ਜੀ ਦਾ ਇਹ ਫੈਸਲਾ ਦੂਰਅੰਦੇਸ਼ੀ ਵਾਲਾ ਸੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਜਾਣਦੇ ਸਨ ਕਿ ਬਾਬਾ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਵਿੱਚ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ ਮੁੜ ਸੰਗਠਿਤ ਕਰਨ ਅਤੇ ਅਗਵਾਈ ਦੇਣ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਹੈ।
ਓਪਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ
ਓਪਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ ਅਤੇ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਢਹਿ-ਢੇਰੀ ਨੇ Sikh ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਨੂੰ ਝੰਜੋੜ ਕੇ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ। ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਦੇ ਹੁਕਮ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਬਾਬਾ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਨੇ ਭੂਮੀਗਤ ਹੋ ਕੇ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਉਹ Punjab Police ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਦੇ ਮੁੱਖ ਨਿਸ਼ਾਨਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਚਲਾਏ ਗਏ ਓਪਰੇਸ਼ਨ ਵੁੱਡਰੋਜ਼ ਦੌਰਾਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਫੜਨ ਲਈ ਕਈ ਛਾਪੇ ਮਾਰੇ ਗਏ।
ਇੱਕ ਘਟਨਾ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਭਰਾ ਦੇ ਘਰ ਨੂੰ ਘੇਰਾ ਪਾ ਲਿਆ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਬਾਬਾ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਨੇ ਹੌਸਲਾ ਨਾ ਹਾਰਿਆ ਅਤੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਸਰਪੰਚ ਨੂੰ ਬੁਲਾਉਣ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਕੇ ਸਮਾਂ ਕੱਢਿਆ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਭਰਾ ਸਮੇਤ ਉੱਥੋਂ ਬਚ ਨਿਕਲਣ ਵਿੱਚ ਕਾਮਯਾਬ ਹੋ ਗਏ। ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸੂਝਬੂਝ ਅਤੇ ਦਲੇਰੀ ਨੂੰ ਸਾਬਤ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਮਾਝਾ ਖੇਤਰ ਦੇ ਦਰਿਆਈ ਅਤੇ ਛੰਭਾਂ ਵਾਲੇ ਇਲਾਕਿਆਂ (ਮੰਡ ਖੇਤਰ) ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਟਿਕਾਣੇ ਬਣਾਏ ਅਤੇ ਖਿੰਡੇ ਹੋਏ Sikh ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਇਕੱਠਾ ਕਰਕੇ ਇੱਕ ਸੰਗਠਿਤ ਲਹਿਰ ਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖੀ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਲੁਕਣ ਦੇ ਸਥਾਨਾਂ ‘ਤੇ ਵੀ ਇੱਕ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਥਾਪਤ ਕਰਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਆਪਣਾ ਨਿਤਨੇਮ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਛੱਡਦੇ ਸਨ।
ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਾ ਟਾਈਗਰ ਫੋਰਸ ਆਫ਼ ਖਾਲਿਸਤਾਨ (BTFK) ਅਤੇ ਪੰਥਕ ਕਮੇਟੀ
BTFK ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਅਤੇ ਅਗਵਾਈ
ਓਪਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਖਲਾਅ ਨੂੰ ਭਰਨ ਅਤੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸੰਗਠਨਾਤਮਕ ਢਾਂਚਾ ਦੇਣ ਲਈ Baba Gurbachan Singh ਮਾਨੋਚਾਹਲ ਨੇ 1984 ਵਿੱਚ ‘ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਾ ਟਾਈਗਰ ਫੋਰਸ ਆਫ਼ ਖਾਲਿਸਤਾਨ’ (BTFK) ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ। ਇਹ ਜਥੇਬੰਦੀ ਜਲਦੀ ਹੀ ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਸਭ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਅਤੇ ਤਾਕਤਵਰ ਖਾੜਕੂ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਬਣ ਗਈ।
BTFK ਨੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ, ਪੁਲਿਸ ਮੁਖਬਰਾਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ‘ਤੇ ਕਈ ਹਮਲਿਆਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਲਈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉਹ ਪੰਥ ਦੇ ਦੁਸ਼ਮਣ ਸਮਝਦੇ ਸਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਵਿੱਚ ਜੂਨ 1987 ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ 12 ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ 1984 ਦੇ Sikh ਕਤਲੇਆਮ ਦਾ ਬਦਲਾ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। BTFK ਦੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪੇਂਡੂ ਖੇਤਰਾਂ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਮਾਝਾ ਵਿੱਚ, ਸਰਕਾਰੀ ਸ਼ਾਸਨ ਨੂੰ ਗੰਭੀਰ ਚੁਣੌਤੀ ਦਿੱਤੀ।
ਪੰਥਕ ਕਮੇਟੀ ਦਾ ਗਠਨ ਅਤੇ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਐਲਾਨ
Baba Gurbachan Singh ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਫੌਜੀ ਕਮਾਂਡਰ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਨ, ਸਗੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਇੱਕ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਵੀ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਮਝ ਲਿਆ ਸੀ ਕਿ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸਪੱਸ਼ਟ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਟੀਚਾ ਦੇਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਇਸ ਉਦੇਸ਼ ਨਾਲ, ਉਹ 1986 ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੀ ਪੰਥਕ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਗਠਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਕੇਂਦਰੀ ਸ਼ਖਸੀਅਤ ਵਜੋਂ ਉੱਭਰੇ। ਇਸ ਪੰਜ-ਮੈਂਬਰੀ ਕਮੇਟੀ ਨੇ 29 ਅਪ੍ਰੈਲ 1986 ਨੂੰ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਤੋਂ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਦਾ ਰਸਮੀ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ।
ਇਹ ਐਲਾਨ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮੀਲ ਪੱਥਰ ਸੀ, ਜਿਸਨੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰੀ ਦੀ ਮੰਗ ਤੋਂ ਵਧਾ ਕੇ ਇੱਕ ਵੱਖਰੇ Sikh ਰਾਜ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਦੇ ਟੀਚੇ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਾ ਦਿੱਤਾ। Baba Gurbachan Singh ਆਪਣੀ ਪੰਥਕ ਕਮੇਟੀ ਨੂੰ ‘ਅਸਲ’ ਕਮੇਟੀ ਮੰਨਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਡਾ. ਸੋਹਣ ਸਿੰਘ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਈ ਗਈ ਸਮਾਨਾਂਤਰ ਕਮੇਟੀ ਨੂੰ ਸਰਕਾਰੀ ਏਜੰਟਾਂ ਦਾ ਸਮੂਹ ਕਹਿ ਕੇ ਉਸਦੀ ਆਲੋਚਨਾ ਕਰਦੇ ਸਨ।
ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਦੇ ਜਥੇਦਾਰ ਵਜੋਂ
ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਧਾਰਮਿਕ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਮਾਨਤਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਹੋਰ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਕਦਮ 27 ਅਪ੍ਰੈਲ 1986 ਨੂੰ ਚੁੱਕਿਆ ਗਿਆ, ਜਦੋਂ ਇੱਕ ਸਰਬੱਤ ਖਾਲਸਾ (ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਰਵਾਇਤੀ ਇਕੱਠ) ਬੁਲਾਇਆ ਗਿਆ। ਇਸ ਇਕੱਠ ਵਿੱਚ Baba Gurbachan Singh ਮਾਨੋਚਾਹਲ ਨੂੰ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ, ਜੋ ਕਿ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਸਰਵਉੱਚ ਧਾਰਮਿਕ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਸੰਸਥਾ ਹੈ, ਦਾ ਕਾਰਜਕਾਰੀ ਜਥੇਦਾਰ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਉਹ 1987 ਤੱਕ ਇਸ ਅਹੁਦੇ ‘ਤੇ ਰਹੇ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ 1988 ਤੋਂ 1993 ਤੱਕ ਦੁਬਾਰਾ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤੇ ਗਏ।
ਇਸ ਨਿਯੁਕਤੀ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਖਾੜਕੂ ਆਗੂ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਉਠਾ ਕੇ Sikh ਪੰਥ ਦੇ ਇੱਕ ਸਰਵਉੱਚ ਧਾਰਮਿਕ ਆਗੂ ਦਾ ਦਰਜਾ ਦੇ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਫੈਸਲਿਆਂ ਅਤੇ ਆਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਧਾਰਮਿਕ ਅਤੇ ਨੈਤਿਕ ਸਮਰਥਨ ਮਿਲਿਆ। ਇਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਸੋਚੀ-ਸਮਝੀ ਰਣਨੀਤੀ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਤਹਿਤ ਫੌਜੀ ਤਾਕਤ (BTFK), ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਢਾਂਚੇ (ਪੰਥਕ ਕਮੇਟੀ) ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਅਧਿਕਾਰ (ਜਥੇਦਾਰੀ) ਨੂੰ ਇਕੱਠਾ ਕਰਕੇ ਭਾਰਤੀ ਰਾਜ ਦੇ ਸਮਾਨਾਂਤਰ ਇੱਕ ਸ਼ਕਤੀ ਕੇਂਦਰ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ।
ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ, ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਵਿਚਾਰ ਅਤੇ ਕਾਰਜਸ਼ੈਲੀ
ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਸੰਕਲਪ ‘ਤੇ ਵਿਚਾਰ
Baba Gurbachan Singh ਮਾਨੋਚਾਹਲ ਦੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਨੂੰ ਅਕਸਰ ਇੱਕ ਕੱਟੜਪੰਥੀ ਢਾਂਚੇ ਵਿੱਚ ਦੇਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਇੰਟਰਵਿਊ ਅਤੇ ਬਿਆਨ ਇੱਕ ਵਧੇਰੇ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਤਸਵੀਰ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਪੱਸ਼ਟ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਈਰਾਨ ਦੇ “ਖੋਮੈਨੀ-ਸ਼ੈਲੀ” ਵਾਲੇ ਧਾਰਮਿਕ ਰਾਜ ਦੇ ਮਾਡਲ ਨੂੰ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਸੀ ਕਿ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਲੋਕਤੰਤਰੀ ਰਾਜ ਹੋਵੇਗਾ ਜੋ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂਆਂ ਦੀਆਂ ਮਾਨਵਤਾਵਾਦੀ, ਵਿਗਿਆਨਕ ਅਤੇ ਉਦਾਰ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ‘ਤੇ ਅਧਾਰਤ ਹੋਵੇਗਾ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਇਸ ਰਾਜ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਸਾਰੀ ਮਨੁੱਖਤਾ ਦੀ ਭਲਾਈ ਕਰਨਾ ਹੋਵੇਗਾ, ਨਾ ਕਿ ਕਿਸੇ ਇੱਕ ਧਰਮ ਦਾ ਦਬਦਬਾ ਕਾਇਮ ਕਰਨਾ। ਇਹ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਉਸ ਆਮ ਧਾਰਨਾ ਦੇ ਉਲਟ ਹੈ ਕਿ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇੱਕ ਧਾਰਮਿਕ ਕੱਟੜਪੰਥੀ ਲਹਿਰ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਸੀ ਕਿ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਰੋਸ਼ਨੀ ਵਿੱਚ ਸਭ ਦੀ ਬਰਾਬਰੀ ਅਤੇ ਭਲਾਈ ਨੂੰ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਵੇਗਾ।
1992 ਦੀਆਂ ਚੋਣਾਂ ਅਤੇ ਸਿਆਸੀ ਭਾਗੀਦਾਰੀ ‘ਤੇ ਸਟੈਂਡ
1992 ਦੀਆਂ ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਖਾੜਕੂ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਮਤਭੇਦ ਸਾਹਮਣੇ ਆਇਆ। ਡਾ. ਸੋਹਣ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੀ ਪੰਥਕ ਕਮੇਟੀ ਨੇ ਚੋਣਾਂ ਦੇ ਬਾਈਕਾਟ ਦਾ ਸੱਦਾ ਦਿੱਤਾ, ਪਰ Baba Gurbachan Singh ਨੇ ਇਸ ਦਾ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਦੀ ਵਕਾਲਤ ਕੀਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਤਰਕ ਸੀ ਕਿ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮਾਨਤਾ ਨਹੀਂ ਮਿਲ ਰਹੀ ਸੀ ਅਤੇ ਸਿਆਸੀ ਤਾਕਤ ਹਾਸਲ ਕਰਨਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸੀ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਸੀ ਕਿ ਜੇਕਰ ਉਹ ਚੋਣਾਂ ਜਿੱਤ ਕੇ ਸਰਕਾਰ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਤਾਂ ਉਹ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਲਈ ਇੱਕ ਰਸਮੀ ਮਤਾ ਪਾਸ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਮਾਨਤਾ ਮਿਲੇਗੀ। ਇਸ ਵਿਹਾਰਕ ਪਹੁੰਚ ਕਾਰਨ ਦੂਜੇ ਧੜਿਆਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ “ਸਰਕਾਰੀ ਏਜੰਟ” ਤੱਕ ਕਹਿ ਦਿੱਤਾ। ਅੰਤ ਵਿੱਚ, ਬਾਈਕਾਟ ਦੇ ਭਾਰੀ ਦਬਾਅ ਕਾਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਨਾ ਲੈਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ, ਪਰ ਇਹ ਘਟਨਾ ਲਹਿਰ ਦੇ ਅੰਦਰੂਨੀ ਟਕਰਾਅ ਅਤੇ ਰਣਨੀਤਕ ਵਖਰੇਵਿਆਂ ਨੂੰ ਉਜਾਗਰ ਕਰਦੀ ਹੈ।
ਮਨੁੱਖੀ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਨਿਰਦੋਸ਼ਾਂ ਬਾਰੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ
ਕਈ ਸਰੋਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, Baba Gurbachan Singh ਬੇਲੋੜੀ ਹਿੰਸਾ ਅਤੇ ਨਿਰਦੋਸ਼ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਦੇ ਸਖ਼ਤ ਖਿਲਾਫ਼ ਸਨ। ਇੱਕ ਘਟਨਾ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਇੱਕ ਹੋਰ ਜਥੇਬੰਦੀ ਨੇ ਇੱਕ ਪੁਲਿਸ ਮੁਖਬਰ ਦੇ ਪੂਰੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। Baba Gurbachan Singh ਨੇ ਉਸ ਜਥੇਬੰਦੀ ਦੇ ਆਗੂ ਨੂੰ ਮਿਲ ਕੇ ਕਿਹਾ, “ਜੇ ਉਹ ਮੁਖਬਰ ਸੀ, ਤਾਂ ਸਿਰਫ਼ ਉਸਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਸੀ। ਤੁਸੀਂ ਉਸਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਕਿਉਂ ਮਾਰਿਆ?”।
ਉਹ ਇਹ ਵੀ ਕਹਿੰਦੇ ਸਨ, “ਇੱਕ ਬੱਚਾ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਆਦਮੀ ਬਣਨ ਵਿੱਚ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ 18 ਸਾਲ ਲੱਗ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਕੁਝ ਸਕਿੰਟਾਂ ਵਿੱਚ ਲਏ ਗਏ ਫੈਸਲੇ ਦੇ ਅਧਾਰ ‘ਤੇ ਉਸਨੂੰ ਮਾਰ ਦੇਣਾ ਮਨੁੱਖਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ”। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਇੱਕ ਅਗਵਾ ਕੀਤੇ ਗਏ ਪੁਲਿਸ ਅਧਿਕਾਰੀ ਦੀ ਪਤਨੀ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਤਿਕਾਰਯੋਗ ਵਿਵਹਾਰ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਇਸ ਪੱਖ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਬਿਰਤਾਂਤ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਖਸੀਅਤ ਦੇ ਉਸ ਪਹਿਲੂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ ਜੋ ਅਕਸਰ ਹਿੰਸਾ ਦੇ ਸ਼ੋਰ ਵਿੱਚ ਗੁਆਚ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਸਰਕਾਰੀ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਉਲੰਘਣਾ
ਪਰਿਵਾਰ ਦਾ ਉਤਪੀੜਨ
Baba Gurbachan Singh ਨੂੰ ਫੜਨ ਜਾਂ ਆਤਮ-ਸਮਰਪਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕਰਨ ਲਈ, ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ‘ਤੇ ਅਕਹਿ ਤਸ਼ੱਦਦ ਕੀਤਾ। ਇਹ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਉਣ ਤੱਕ ਸੀਮਤ ਨਹੀਂ ਸਨ, ਸਗੋਂ ਇਹ ਸਮੂਹਿਕ ਸਜ਼ਾ ਦੀ ਇੱਕ ਯੋਜਨਾਬੱਧ ਨੀਤੀ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਸਨ, ਜਿਸਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦੇ ਸਮਾਜਿਕ ਸਮਰਥਨ ਨੂੰ ਤੋੜਨਾ ਸੀ। ਕਈ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਦੱਸਦੀਆਂ ਹਨ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ 70 ਸਾਲਾ ਪਿਤਾ, ਬਾਪੂ ਆਤਮਾ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਕਈ ਵਾਰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਪੁਲਿਸ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ; ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਲਾਸ਼ ਕਦੇ ਵਾਪਸ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਗਈ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਛੋਟੇ ਭਰਾ, ਨਿਰਵੈਰ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਅਗਸਤ 1992 ਵਿੱਚ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਅਗਵਾ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਇੱਕ ਮਹੀਨੇ ਦੇ ਤਸ਼ੱਦਦ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇੱਕ ਝੂਠੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿੱਚ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ 62 ਸਾਲਾ ਮਾਤਾ, ਗੁਰਮੇਜ ਕੌਰ ਨੂੰ ਵੀ ਅਗਵਾ ਕਰਕੇ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਇਹ ਜ਼ੁਲਮ ਇੱਥੇ ਹੀ ਨਹੀਂ ਰੁਕਿਆ। ਕੁੱਲ ਮਿਲਾ ਕੇ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ 43 ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰਕੇ ਤਸ਼ੱਦਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਪੰਜ ਕਦੇ ਘਰ ਵਾਪਸ ਨਹੀਂ ਪਰਤੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ 12 ਸਾਲਾ ਪੁੱਤਰ, ਹਰਬਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਲੁਕ-ਛਿਪ ਕੇ ਰਹਿਣਾ ਪਿਆ। ਇਹ ਘਟਨਾਵਾਂ ਉਸ ਦੌਰ ਦੀ ਸਰਕਾਰੀ ਕਾਰਜਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੀ ਬੇਰਹਿਮੀ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਿੱਥੇ ਕਾਨੂੰਨ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਜ਼ਰਅੰਦਾਜ਼ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।
ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਪੁਲਿਸ ਦੀ ਕਾਰਜਪ੍ਰਣਾਲੀ: ਇੱਕ ਵਿਆਪਕ ਸੰਦਰਭ
Baba Gurbachan Singh ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨਾਲ ਹੋਇਆ ਸਲੂਕ ਕੋਈ ਇਕੱਲੀ-ਕਾਰੀ ਘਟਨਾ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਇਹ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਅੱਤਵਾਦ-ਵਿਰੋਧੀ ਮੁਹਿੰਮ ਦੌਰਾਨ Punjab Police ਅਤੇ ਹੋਰ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਦੁਆਰਾ ਅਪਣਾਈ ਗਈ ਇੱਕ ਵਿਆਪਕ ਰਣਨੀਤੀ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਸੀ। ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਹਿਊਮਨ ਰਾਈਟਸ ਵਾਚ ਅਤੇ ਐਮਨੈਸਟੀ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਦੀਆਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੀਆਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਬਹੁਤ ਵਿਵਾਦਿਤ ਰਹੀਆਂ ਹਨ।
ਇਨ੍ਹਾਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਵਿੱਚ ਕਈ ਗੰਭੀਰ ਦੋਸ਼ਾਂ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ:
- “ਗੈਰ-ਨਿਆਇਕ ਹੱਤਿਆਵਾਂ” ਅਤੇ “ਗਾਇਬ ਹੋਣਾ”: ਹਜ਼ਾਰਾਂ
Sikhਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਗੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਲਿਆ ਗਿਆ, ਤਸ਼ੱਦਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਫਿਰ ਝੂਠੇ ਪੁਲਿਸ ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚੋਂ “ਗਾਇਬ” ਹੋ ਗਏ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਅੱਜ ਤੱਕ ਕੋਈ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਲੱਗ ਸਕਿਆ। - ਗੁਪਤ ਸਸਕਾਰ: ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਕਾਰਕੁਨ ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਖਾਲੜਾ ਨੇ ਸਰਕਾਰੀ ਸ਼ਮਸ਼ਾਨਘਾਟਾਂ ਦੇ ਰਿਕਾਰਡਾਂ ਰਾਹੀਂ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਅਜਿਹੀਆਂ ਲਾਵਾਰਿਸ ਲਾਸ਼ਾਂ ਦੇ ਗੁਪਤ ਸਸਕਾਰ ਦਾ ਪਰਦਾਫਾਸ਼ ਕੀਤਾ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੁਲਿਸ ਦੁਆਰਾ ਲਿਆਂਦਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਹ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਲਾਸ਼ਾਂ ਗੈਰ-ਨਿਆਇਕ ਹੱਤਿਆਵਾਂ ਦੇ ਪੀੜਤਾਂ ਦੀਆਂ ਸਨ।
- ਕਾਨੂੰਨੀ ਛੋਟ: ਸਰਕਾਰ ਨੇ ‘ਅੱਤਵਾਦੀ ਅਤੇ ਵਿਘਨਕਾਰੀ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ (ਰੋਕਥਾਮ) ਐਕਟ’ (TADA) ਅਤੇ ‘ਆਰਮਡ ਫੋਰਸਿਜ਼ (ਸਪੈਸ਼ਲ ਪਾਵਰਜ਼) ਐਕਟ’ ਵਰਗੇ ਕਾਲੇ ਕਾਨੂੰਨ ਲਾਗੂ ਕੀਤੇ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਨੂੰ ਬੇਅੰਤ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਅਤੇ ਕਾਨੂੰਨੀ ਕਾਰਵਾਈ ਤੋਂ ਲਗਭਗ ਪੂਰੀ ਛੋਟ ਦੇ ਦਿੱਤੀ।
- “ਬਲੈਕ ਕੈਟਸ”: ਸੁਰੱਖਿਆ ਏਜੰਸੀਆਂ ਨੇ “ਬਲੈਕ ਕੈਟਸ” ਵਜੋਂ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਗੁਪਤ ਦਸਤੇ ਬਣਾਏ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਅਕਸਰ ਆਤਮ-ਸਮਰਪਣ ਕਰ ਚੁੱਕੇ ਖਾੜਕੂ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਇਹ ਦਸਤੇ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦਾ ਭੇਸ ਧਾਰ ਕੇ ਲੁੱਟ-ਖੋਹ, ਕਤਲ ਅਤੇ ਬਲਾਤਕਾਰ ਵਰਗੀਆਂ ਘਿਨਾਉਣੀਆਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਕਰਦੇ ਸਨ ਤਾਂ ਜੋ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਬਦਨਾਮ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕੇ।
ਇਹ ਸਾਰੇ ਤੱਥ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਸੰਘਰਸ਼ ਸਿਰਫ਼ ਖਾੜਕੂਆਂ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰ ਵਿਚਕਾਰ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਇਹ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਦੌਰ ਸੀ ਜਿੱਥੇ ਰਾਜ ਨੇ ਖੁਦ ਕਾਨੂੰਨ ਦੀਆਂ ਹੱਦਾਂ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਆਮ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਨੂੰ ਬੇਅੰਤ ਦੁੱਖ ਝੱਲਣੇ ਪਏ।
ਅੰਤਿਮ ਦਿਨ ਅਤੇ ਸ਼ਹਾਦਤ
Baba Gurbachan Singh ਮਾਨੋਚਾਹਲ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਦੇ ਹਾਲਾਤ ਵੀ ਓਨੇ ਹੀ ਵਿਵਾਦਪੂਰਨ ਅਤੇ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਹਨ ਜਿੰਨਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜੀਵਨ ਸੀ। ਇਸ ਬਾਰੇ ਤਿੰਨ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਬਿਰਤਾਂਤ ਮਿਲਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਇਸ ਘਟਨਾ ਦੀ ਗੁੰਝਲਤਾ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ।
1. ਸਰਕਾਰੀ ਅਤੇ ਪੁਲਿਸ ਬਿਰਤਾਂਤ
ਸਰਕਾਰੀ ਅਤੇ Punjab Police ਦੇ ਬਿਰਤਾਂਤ ਅਨੁਸਾਰ, 28 ਫਰਵਰੀ 1993 ਨੂੰ Baba Gurbachan Singh ਨੂੰ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਨੇੜੇ ਇੱਕ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਭਿਆਨਕ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿੱਚ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ Punjab Police ਦੇ ਡੀ.ਜੀ.ਪੀ. ਕੇ.ਪੀ.ਐਸ. ਗਿੱਲ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਸਫਲਤਾ ਦੱਸਦਿਆਂ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਇਹ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਲਈ ਇੱਕ “ਅਪੰਗ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਸੱਟ” ਸੀ। ਸਰਕਾਰੀ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਇੱਕ ਲੰਬੇ ਅਤੇ ਤੀਬਰ ਮੁਕਾਬਲੇ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪੁਲਿਸ ਅਤੇ ਫੌਜ ਦੀਆਂ ਵੱਡੀਆਂ ਟੁਕੜੀਆਂ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ।
2. ਸਿੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਸਰੋਤਾਂ ਦਾ ਬਿਰਤਾਂਤ
ਇਸ ਦੇ ਉਲਟ, Sikh ਸੰਘਰਸ਼ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਸਰੋਤ ਅਤੇ ਕਈ ਚਸ਼ਮਦੀਦ ਇਸ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸਿੱਧਾ ਧੋਖਾ ਅਤੇ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਕਰਾਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਰੋਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, Baba Gurbachan Singh ਨੂੰ ਇੱਕ ਅਸਲ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਮਾਰਿਆ ਗਿਆ, ਸਗੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਪਰਿਵਾਰ ਨੇ ਧੋਖਾ ਦਿੱਤਾ ਜਿਸ ‘ਤੇ ਉਹ ਭਰੋਸਾ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਿਰ ‘ਤੇ ਰੱਖੇ 25 ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਦੇ ਵੱਡੇ ਇਨਾਮ ਦੇ ਲਾਲਚ ਵਿੱਚ, ਉਸ ਪਰਿਵਾਰ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦੁੱਧ ਵਿੱਚ ਜ਼ਹਿਰ ਮਿਲਾ ਕੇ ਦੇ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਬਿਰਤਾਂਤ ਅਨੁਸਾਰ, ਜਦੋਂ ਉਹ ਜ਼ਹਿਰ ਕਾਰਨ ਬੇਹੋਸ਼ ਹੋ ਗਏ, ਤਾਂ ਪੁਲਿਸ ਨੂੰ ਸੂਚਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਝੂਠਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ‘ਤੇ ਗੋਲੀਆਂ ਚਲਾਈਆਂ।
ਇਸ ਦਾਅਵੇ ਦੇ ਸਮਰਥਨ ਵਿੱਚ ਉਹ ਤਸਵੀਰਾਂ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਪੁਲਿਸ ਅਧਿਕਾਰੀ ਅਤੇ ਕੁਝ ਆਮ ਨਾਗਰਿਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਲਾਸ਼ ਨਾਲ ਖੜ੍ਹੇ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਇਨਾਮ ਦੇ ਦਾਅਵੇਦਾਰਾਂ ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
3. ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦੀਆਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ
ਤੀਜਾ ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਸਥਾ ‘ਇਨਸਾਫ਼’ (Ensaaf) ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਤੋਂ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸੰਸਥਾ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਹੋਏ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੇ ਘਾਣ ਦਾ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀਕਰਨ ਕਰਦੀ ਹੈ। ‘ਇਨਸਾਫ਼’ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ Baba Gurbachan Singh ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਨੂੰ ‘ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ਹਾਦਤ’ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ “ਗੈਰ-ਨਿਆਇਕ ਹੱਤਿਆ” (Extrajudicial Execution) ਵਜੋਂ ਦਰਜ ਕਰਦੀ ਹੈ।
ਇਸ ਰਿਪੋਰਟ ਵਿੱਚ ਤਰਨਤਾਰਨ Punjab Police ਅਤੇ ਸੀ.ਆਰ.ਪੀ.ਐਫ. ਨੂੰ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਵਜੋਂ ਸੂਚੀਬੱਧ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਰਿਪੋਰਟ ਇਹ ਵੀ ਦੱਸਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਲਾਸ਼ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਸੌਂਪੀ ਗਈ, ਸਗੋਂ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਦੁਆਰਾ ਹੀ ਉਸਦਾ ਸਸਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਇਹ ਵਰਗੀਕਰਨ Sikh ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਬਿਰਤਾਂਤ ਨੂੰ ਕਾਫੀ ਹੱਦ ਤੱਕ ਪ੍ਰਮਾਣਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰੀ ਦਾਅਵਿਆਂ ‘ਤੇ ਗੰਭੀਰ ਸਵਾਲ ਖੜ੍ਹੇ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਤਿੰਨੋਂ ਬਿਰਤਾਂਤ ਮਿਲ ਕੇ ਉਸ ਦੌਰ ਦੀ ਅਸਲੀਅਤ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਜਿੱਥੇ ਸੱਚਾਈ ਖੁਦ ਇੱਕ ਸੰਘਰਸ਼ ਦਾ ਮੈਦਾਨ ਬਣ ਗਈ ਸੀ।
ਵਿਰਾਸਤ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਮਹੱਤਤਾ
Baba Gurbachan Singh ਮਾਨੋਚਾਹਲ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਬਹੁਤ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਅਤੇ ਬਹੁ-ਪੱਖੀ ਹੈ। ਭਾਰਤੀ ਰਾਜ ਅਤੇ ਮੁੱਖ ਧਾਰਾ ਮੀਡੀਆ ਲਈ ਉਹ ਇੱਕ ਖਤਰਨਾਕ ਅੱਤਵਾਦੀ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਂਤੀ ਦੀ ਬਹਾਲੀ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕੀਤੀ। ਪਰ Sikh ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਸਮਰਥਕਾਂ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪੇਂਡੂ ਖੇਤਰਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਹਿੱਸੇ ਲਈ, ਉਹ ਇੱਕ ਨਾਇਕ, ਇੱਕ ਜਰਨੈਲ ਅਤੇ ਇੱਕ ਯੋਧਾ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ Sikh ਕੌਮ ਦੀ ਪ੍ਰਭੂਸੱਤਾ ਲਈ ਆਪਣਾ ਸਭ ਕੁਝ ਕੁਰਬਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।
“ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਖੂਨ ਦੀ ਆਖਰੀ ਬੂੰਦ ਤੱਕ ਲੜਾਂਗੇ ਅਤੇ ਆਖਰੀ ਆਦਮੀ ਤੱਕ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਲਈ ਲੜਾਂਗੇ।” —
— ਬਾਬਾ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਮਾਨੋਚਾਹਲ….
ਕਈ Sikh ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਅਤੇ ਪੰਥਕ ਸੰਗਠਨਾਂ ਵੱਲੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ‘ਸ਼ਹੀਦ’ ਦਾ ਦਰਜਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਸਿੱਖੀ ਵਿੱਚ ‘ਸ਼ਹੀਦੀ’ ਦੀ ਧਾਰਨਾ ਬਹੁਤ ਡੂੰਘੀ ਅਤੇ ਸਤਿਕਾਰਤ ਹੈ। ਸ਼ਹੀਦ ਉਹ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਧਰਮ, ਸੱਚ ਅਤੇ ਨਿਆਂ ਲਈ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਕੁਰਬਾਨ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਪਰੰਪਰਾ ਨੇ Sikh ਇਤਿਹਾਸ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਅਤੇ 1980-90 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੌਰਾਨ ਇਸ ਨੂੰ ਇੱਕ ਨਵੀਂ ਊਰਜਾ ਮਿਲੀ। Baba Gurbachan Singh ਨੂੰ ਇਸੇ ਪਰੰਪਰਾ ਦੀ ਇੱਕ ਕੜੀ ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
Baba Gurbachan Singh ਦੀ ਇਤਿਹਾਸਕ ਮਹੱਤਤਾ ਇਸ ਤੱਥ ਵਿੱਚ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਸਰਗਰਮ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਆਗੂਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਫੌਜੀ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ, ਸਗੋਂ ਇੱਕ ਸਮਾਨਾਂਤਰ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਢਾਂਚਾ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨ ਦੀ ਵੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਵਿਚਾਰ, ਖਾਸ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਲੋਕਤੰਤਰੀ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਵਕਾਲਤ ਅਤੇ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਦਾ ਸਮਰਥਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਲਹਿਰ ਦੇ ਹੋਰ ਆਗੂਆਂ ਤੋਂ ਵੱਖਰਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਵਿਕਲਪਿਕ ਮਾਰਗ ਵੱਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ਜਿਸ ‘ਤੇ ਸ਼ਾਇਦ ਲਹਿਰ ਚੱਲ ਸਕਦੀ ਸੀ।
ਸਿੱਟਾ
ਬਾਬਾ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਮਾਨੋਚਾਹਲ…. ਦਾ ਜੀਵਨ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਉਸ ਦਰਦਨਾਕ ਦੌਰ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਬਿੰਬ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਇੱਕ ਕਿਸਾਨ ਦਾ ਪੁੱਤਰ, ਇੱਕ ਫੌਜੀ, ਇੱਕ ਧਾਰਮਿਕ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਅਤੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਖਾੜਕੂ ਜਰਨੈਲ ਬਣ ਗਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਸਫਲਤਾਵਾਂ, ਧਾਰਮਿਕ ਜਜ਼ਬਾਤਾਂ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰੀ ਦਮਨ ਦੀ ਉਪਜ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ ਜਿਸਨੇ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਲਈ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਖਸੀਅਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕੋ ਸਮੇਂ ਦ੍ਰਿੜਤਾ, ਰਣਨੀਤਕ ਸੂਝ, ਧਾਰਮਿਕ ਸ਼ਰਧਾ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਵਿਹਾਰਕਤਾ ਦਾ ਮਿਸ਼ਰਣ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਅੱਜ ਵੀ ਇੱਕ ਯਾਦਾਂ ਦੀ ਲੜਾਈ ਦਾ ਮੈਦਾਨ ਹੈ। ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਖਤਰਨਾਕ ਵੱਖਵਾਦੀ ਵਜੋਂ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ Sikh ਪ੍ਰਭੂਸੱਤਾ ਦੇ ਇੱਕ ਮਹਾਨ ਸ਼ਹੀਦ ਵਜੋਂ ਸਤਿਕਾਰਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸੱਚਾਈ ਸ਼ਾਇਦ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਵਾਂ ਸਿਰਿਆਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਕਿਤੇ ਹੈ। ਪਰ ਇੱਕ ਗੱਲ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੈ: Baba Gurbachan Singh ਮਾਨੋਚਾਹਲ ਦਾ ਨਾਮ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਉਸ ਖੂਨੀ ਦੌਰ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚੋਂ ਕਦੇ ਵੀ ਮਿਟਾਇਆ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦਾ, ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਦੌਰ ਜਿਸਦੇ ਜ਼ਖਮ ਅੱਜ ਵੀ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਦਿਲਾਂ ਵਿੱਚ ਤਾਜ਼ਾ ਹਨ।
ਇਸ ਲੇਖ ਨੂੰ ਵੀ ਪੂਰੇ ਵਿਸਤਾਰ ਨਾਲ ਪੜੋ: ਸ਼ਹੀਦ ਭਾਈ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਆਹਲਾਂ Shaheed Bhai Gurbachan Singh Aahlaan (1955–1992)
ਅਕਸਰ ਪੁੱਛੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਸਵਾਲ (FAQs)
1. ਬਾਬਾ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਮਾਨੋਚਾਹਲ ਕੌਣ ਸਨ ਅਤੇ ਉਹ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚ ਕਿਵੇਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਏ?
- ਬਾਬਾ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਮਾਨੋਚਾਹਲ -1980 ਅਤੇ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੀ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਆਗੂਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸਨ। ਉਹ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਾ ਟਾਈਗਰ ਫੋਰਸ ਆਫ਼ ਖਾਲਿਸਤਾਨ (BTFK) ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ ਅਤੇ ਮੁਖੀ ਸਨ। ਉਹ ਮੂਲ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਕਿਸਾਨ ਪਰਿਵਾਰ ਤੋਂ ਸਨ ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਵਿੱਚ ਵੀ ਸੇਵਾ ਕਰ ਚੁੱਕੇ ਸਨ।
- ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਨਿਰਣਾਇਕ ਮੋੜ 1978 ਦੇ ਸਿੱਖ-ਨਿਰੰਕਾਰੀ ਝਗੜੇ ਨਾਲ ਆਇਆ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਹ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋ ਗਏ ਸਨ। ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਰਾਹ ‘ਤੇ ਤੋਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਉਹ ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਸਾਥੀ ਬਣ ਗਏ।
2. ਪੰਥਕ ਕਮੇਟੀ ਅਤੇ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਐਲਾਨ ਵਿੱਚ ਬਾਬਾ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਮਾਨੋਚਾਹਲ ਦੀ ਕੀ ਭੂਮਿਕਾ ਸੀ?
- ਬਾਬਾ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਮਾਨੋਚਾਹਲ -1986 ਵਿੱਚ ਬਣਾਈ ਗਈ ਪਹਿਲੀ ਪੰਥਕ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਮੁੱਖ ਸੰਸਥਾਪਕਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਨ। ਇਹ ਕਮੇਟੀ ਖਾੜਕੂ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਦੀ ਇੱਕ ਸਾਂਝੀ ਕਮਾਂਡ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਦੀ ਸੀ। 29 ਅਪ੍ਰੈਲ 1986 ਨੂੰ, ਇਸੇ ਕਮੇਟੀ ਨੇ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਤੋਂ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਸੀ।
- ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਬਾਬਾ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਮਾਨੋਚਾਹਲ ਨੂੰ ਸਰਬੱਤ ਖਾਲਸਾ ਦੁਆਰਾ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਦਾ ਕਾਰਜਕਾਰੀ ਜਥੇਦਾਰ ਵੀ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਧਾਰਮਿਕ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਮਾਨਤਾ ਮਿਲੀ।
3. 1992 ਦੀਆਂ ਚੋਣਾਂ ਬਾਰੇ ਬਾਬਾ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਮਾਨੋਚਾਹਲ ਦਾ ਕੀ ਵਿਚਾਰ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸ ਨਾਲ ਕੀ ਵਿਵਾਦ ਹੋਇਆ?
- 1992 ਦੀਆਂ ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ ਦੌਰਾਨ, ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਖਾੜਕੂ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਨੇ ਬਾਈਕਾਟ ਦਾ ਸੱਦਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਪਰ ਬਾਬਾ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਮਾਨੋਚਾਹਲ ਨੇ ਇਸਦੇ ਉਲਟ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਦੀ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਵਕਾਲਤ ਕੀਤੀ।
- ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਸੀ ਕਿ ਚੋਣਾਂ ਜਿੱਤ ਕੇ ਸਿਆਸੀ ਤਾਕਤ ਹਾਸਲ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਮਤਾ ਪਾਸ ਕਰਨਾ, ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਮਾਨਤਾ ਦਿਵਾਉਣ ਦਾ ਇੱਕ ਵਿਹਾਰਕ ਤਰੀਕਾ ਸੀ। ਇਸ ਸਟੈਂਡ ਕਾਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦੂਜੇ ਧੜਿਆਂ ਦੀ ਤਿੱਖੀ ਆਲੋਚਨਾ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ‘ਤੇ ਸਰਕਾਰੀ ਏਜੰਟ ਹੋਣ ਦੇ ਦੋਸ਼ ਵੀ ਲੱਗੇ।
4. ਬਾਬਾ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਮਾਨੋਚਾਹਲ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਬਾਰੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਬਿਰਤਾਂਤ ਕੀ ਹਨ?
ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਬਾਰੇ ਤਿੰਨ ਮੁੱਖ ਬਿਰਤਾਂਤ ਹਨ। —
- (A) ਸਰਕਾਰੀ ਬਿਰਤਾਂਤ:
Punjab Policeਅਨੁਸਾਰ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ 28 ਫਰਵਰੀ 1993 ਨੂੰ ਇੱਕ ਲੰਬੇ ਅਤੇ ਭਿਆਨਕ ਪੁਲਿਸ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿੱਚ ਮਾਰਿਆ ਗਿਆ। - (B) ਸਿੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਦਾ ਬਿਰਤਾਂਤ: ਇਸ ਅਨੁਸਾਰ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਪਰਿਵਾਰ ਨੇ ਸਰਕਾਰੀ ਇਨਾਮ ਦੇ ਲਾਲਚ ਵਿੱਚ ਧੋਖੇ ਨਾਲ ਦੁੱਧ ਵਿੱਚ ਜ਼ਹਿਰ ਦੇ ਕੇ ਮਾਰਿਆ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਇੱਕ ਝੂਠਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਬਣਾਇਆ।
- (C) ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਰਿਪੋਰਟ: ‘ਇਨਸਾਫ਼’ ਵਰਗੀਆਂ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਨੂੰ “ਗੈਰ-ਨਿਆਇਕ ਹੱਤਿਆ” ਵਜੋਂ ਦਰਜ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ, ਜੋ ਸਰਕਾਰੀ ਦਾਅਵਿਆਂ ‘ਤੇ ਸਵਾਲ ਖੜ੍ਹੇ ਕਰਦਾ ਹੈ।
5. ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਬਾਬਾ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਮਾਨੋਚਾਹਲ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਦੇਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ?
- ਉਬਾਬਾ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਮਾਨੋਚਾਹਲ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਬਹੁਤ ਵਿਵਾਦਪੂਰਨ ਹੈ। ਭਾਰਤੀ ਰਾਜ ਲਈ ਉਹ ਇੱਕ ਅੱਤਵਾਦੀ ਸਨ, ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਮਰਥਕਾਂ ਲਈ ਉਹ ਇੱਕ ਕੌਮੀ ਨਾਇਕ ਅਤੇ ਸ਼ਹੀਦ ਹਨ। ਉਹ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਚੱਲਣ ਵਾਲੇ, ਰਣਨੀਤਕ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਆਗੂ ਸਨ।
- ਬਾਬਾ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਮਾਨੋਚਾਹਲ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਸਿਰਫ਼ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼ ਤੱਕ ਹੀ ਸੀਮਤ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਵਿਚਾਰ (ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਲੋਕਤੰਤਰੀ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਅਤੇ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਭਾਗੀਦਾਰੀ) ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਖਸੀਅਤ ਦੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪਹਿਲੂ ਹਨ, ਜੋ ਉਸ ਦੌਰ ਦੀ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਵਿਚਾਰ-ਵਟਾਂਦਰਾ ਅਤੇ ਸਾਡਾ ਉਦੇਸ਼
ਇਸ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਲੇਖ ( ਬਾਬਾ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਮਾਨੋਚਾਹਲ….) ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਨ ਲਈ ਤੁਹਾਡਾ ਧੰਨਵਾਦ। ਇਸ ਗੰਭੀਰ ਵਿਸ਼ੇ ‘ਤੇ ਤੁਹਾਡੇ ਕੀ ਵਿਚਾਰ ਹਨ? ਅਸੀਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣਾਂ ਦਾ ਸਨਮਾਨ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਤੁਹਾਨੂੰ ਹੇਠਾਂ ਟਿੱਪਣੀਆਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਾਰਥਕ ਵਿਚਾਰ-ਵਟਾਂਦਰੇ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਲਈ ਸੱਦਾ ਦਿੰਦੇ ਹਾਂ। ਪੰਜਾਬੀ ਟਾਈਮ ‘ਤੇ ਸਾਡਾ ਉਦੇਸ਼ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ, ਵਿਰਾਸਤ ਅਤੇ ਸਮਕਾਲੀ ਮੁੱਦਿਆਂ ‘ਤੇ ਡੂੰਘਾਈ ਨਾਲ ਖੋਜ-ਭਰਪੂਰ ਅਤੇ ਨਿਰਪੱਖ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਪੇਸ਼ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਸਾਡੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਤੱਥਾਂ ਅਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਰੋਤਾਂ ਦੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ਇੱਕ ਸੰਤੁਲਿਤ ਤਸਵੀਰ ਪੇਸ਼ ਕਰੀਏ। “ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਯਾਦ ਨੂੰ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੁਆਰਾ ਬਰਸੀ ਸਮਾਗਮਾਂ, ਧਾਰਮਿਕ ਦੀਵਾਨਾਂ ਅਤੇ ਕਈ ਆਨਲਾਈਨ ਪਲੇਟਫਾਰਮਾਂ ਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਵੈੱਬਸਾਈਟਾਂ ਰਾਹੀਂ ਜਿਉਂਦਾ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਇਸ ਵਿਕਲਪਿਕ ਬਿਰਤਾਂਤ ਨੂੰ ਪੀੜ੍ਹੀ-ਦਰ-ਪੀੜ੍ਹੀ ਅੱਗੇ ਤੋਰਦੀਆਂ ਹਨ।”
ਸਾਡੇ ਨਾਲ਼ ਜੁੜੇ ਰਹਿਣ ਲਈ “ਪੰਜਾਬੀ ਟਾਈਮ Facebook Page “ ਅਤੇ YouTube Channel ਨੂੰ ਫੋਲੋ ਕਰਕੇ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀਆਂ ਅਣਕਹੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਰਹੋ। “ਆਓ ਮਿਲ ਕੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪੰਨਿਆਂ ਨੂੰ ਸਮਝੀਏ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ‘ਤੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰੀਏ।” (Let’s together understand and reflect upon these important pages of history.)।
Disclaimer and Editorial Policy
The information and analysis presented in this article are based on a synthesis of publicly available sources, including historical documents, academic research, human rights reports, and journalistic works.
Our objective is to provide a comprehensive and impartial analysis of complex historical events and figures. We acknowledge that history is often subject to differing interpretations, and our goal is to present these various perspectives in a balanced and factual manner.
The author and publisher do not intend to defame any individual or group, hurt any religious or cultural sentiments, or promote any form of hatred or animosity. While every effort is made to ensure accuracy and cite credible sources, the publisher is not liable for any unintentional errors.
This content is intended for informational and educational purposes. Readers are encouraged to engage with this material critically and conduct their own research to form their own informed conclusions.
✍️ About the Author – Kulbir Singh
Kulbir Singh is the founder of PunjabiTime.com, a powerful platform dedicated to reviving Punjabi culture, Sikh history, and the spirit of community storytelling. With a deep-rooted passion for his heritage, he writes emotionally compelling, well-researched content that connects generations.
Follow his work to discover stories that matter, voices that inspire, and a vision that unites. 🌍
© ਪੰਜਾਬੀ ਟਾਈਮ, 2025 — ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਸੱਚੀ ਅਵਾਜ਼।
#SikhHistory #BabaGurbachanSingh #Punjab1984 #KhalistanMovement #HumanRights #DocumentaryAnalysis #ShaheedLegacy