Shaheed Gurjant Singh Budhsinghwala (1964–1992) – Fearless Martyr
ਮਹਾਨ ਜਰਨੈਲ: ਸ਼ਹੀਦ ਭਾਈ ਗੁਰਜੰਟ ਸਿੰਘ ਬੁੱਧਸਿੰਘਵਾਲਾ
ਸ਼ਹੀਦ ਭਾਈ Gurjant Singh Budhsinghwala : ਦੀ ਨਿਡਰ ਆਗੂ ਵਜੋਂ ਖਾਲਸਾ ਲਿਬਰੇਸ਼ਨ ਫ਼ੌਜ ਵਿੱਚ ਭੂਮਿਕਾ, ਜ਼ੁਲਮਾਂ ਦੇ ਖਿਲਾਫ਼ ਲੜਾਈ ਅਤੇ ਸ਼ਹਾਦਤ ਦੀ ਗਾਥਾ।
ਭਾਈ Gurjant Singh Budhsinghwala: ਇੱਕ ਸੰਘਰਸ਼, ਇੱਕ ਵਿਰਾਸਤ (1964-1992)
ਭਾਗ 1: ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਅਸ਼ਾਂਤ ਦੌਰ: ਇਤਿਹਾਸਕ ਪਿਛੋਕੜ
1980ਵਿਆਂ ਅਤੇ 1990ਵਿਆਂ ਦਾ ਦਹਾਕਾ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਦੌਰ ਵਜੋਂ ਦਰਜ ਹੈ, ਜਿਸਨੇ ਸੂਬੇ ਦੇ ਸਮਾਜਿਕ, ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਤਾਣੇ-ਬਾਣੇ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਲਈ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ। ਇਹ ਉਹ ਸਮਾਂ ਸੀ ਜਦੋਂ ਪੰਜਾਬ ਨੇ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੀ ਅੱਗ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਨੇੜਿਓਂ ਦੇਖਿਆ, ਜਿਸਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਜਾਨਾਂ ਗਈਆਂ ਅਤੇ ਇੱਕ ਪੂਰੀ ਪੀੜ੍ਹੀ ਇਸਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਤੋਂ ਬਚ ਨਾ ਸਕੀ।
ਇਸ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਕੇਂਦਰ ਵਿੱਚ ਕਈ ਅਜਿਹੇ ਚਿਹਰੇ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਸ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਦਿਸ਼ਾ ਦਿੱਤੀ, ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਨਾਮ ਭਾਈ Gurjant Singh Budhsinghwala ਦਾ ਸੀ। ਉਸਦੇ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਲਈ, ਉਸ ਦੌਰ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹਾਲਾਤਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਣਾ ਲਾਜ਼ਮੀ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਗੁਰਜੰਟ ਸਿੰਘ ਵਰਗੇ ਅਨੇਕਾਂ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਹਥਿਆਰ ਚੁੱਕਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੀਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਸਿਰਫ਼ ਧਾਰਮਿਕ ਕੱਟੜਤਾ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਰਾਜਨੀਤਿਕ, ਆਰਥਿਕ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਕਾਰਨਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਮਿਸ਼ਰਣ ਵਿੱਚ ਪਈਆਂ ਸਨ।
ਅਸੰਤੁਸ਼ਟੀ ਦੇ ਬੀਜ
ਇਸ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੀ ਨੀਂਹ ਭਾਰਤ ਦੀ ਵੰਡ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੇ ਦਹਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਰੱਖੀ ਜਾਣ ਲੱਗੀ ਸੀ। 1966 ਵਿੱਚ ਭਾਸ਼ਾਈ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਹੋਈ, ਪਰ ਇਸ ਨਾਲ ਕਈ ਨਵੇਂ ਵਿਵਾਦ ਪੈਦਾ ਹੋ ਗਏ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਰਾਜਧਾਨੀ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਦੀ ਵੰਡ ਅਤੇ ਦਰਿਆਈ ਪਾਣੀਆਂ ਦੀ ਵੰਡ ਦੇ ਮੁੱਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਨ । ਇਹਨਾਂ ਮੁੱਦਿਆਂ ਨੇ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ ਬੇਗਾਨਗੀ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ।
1973 ਵਿੱਚ, ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ‘ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਮਤਾ’ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਲਈ ਵਧੇਰੇ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰੀ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ । ਇਸ ਮਤੇ ਵਿੱਚ ਕੇਂਦਰ ਤੋਂ ਰਾਜਾਂ ਨੂੰ ਵੱਧ ਅਧਿਕਾਰ ਦੇਣ ਦੀ ਵਕਾਲਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਤਤਕਾਲੀ ਕੇਂਦਰੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਇਸ ਮਤੇ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵੱਖਵਾਦੀ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਕੇਂਦਰ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦਰਮਿਆਨ ਤਣਾਅ ਹੋਰ ਵੱਧ ਗਿਆ ।
ਇਸੇ ਦੌਰਾਨ, ਹਰੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਵਿੱਚ ਵੱਡੀਆਂ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਲਿਆਂਦੀਆਂ, ਪਰ ਇਸਦੇ ਕੁਝ ਨਕਾਰਾਤਮਕ ਪ੍ਰਭਾਵ ਵੀ ਸਾਹਮਣੇ ਆਏ। ਮਸ਼ੀਨੀਕਰਨ ਕਾਰਨ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਵਿੱਚ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਦੇ ਮੌਕੇ ਘਟੇ ਅਤੇ ਪੇਂਡੂ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹੇ-ਲਿਖੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰੀ ਵਧੀ । ਆਰਥਿਕ ਅਸਮਾਨਤਾ ਅਤੇ ਭਵਿੱਖ ਦੀ ਅਨਿਸ਼ਚਿਤਤਾ ਨੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਨਿਰਾਸ਼ਾ ਅਤੇ ਗੁੱਸਾ ਪੈਦਾ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਹ ਕੱਟੜਪੰਥੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾਵਾਂ ਵੱਲ ਆਕਰਸ਼ਿਤ ਹੋਣ ਲੱਗੇ। ਇਹਨਾਂ ਹਾਲਾਤਾਂ ਨੇ ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਜ਼ਮੀਨ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ ਜਿੱਥੇ ਵੱਖਵਾਦੀ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਸਮਰਥਨ ਮਿਲਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਿਆ।
ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਦਾ ਉਭਾਰ ਅਤੇ ਹਿੰਸਾ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ
ਇਸ ਅਸ਼ਾਂਤ ਮਾਹੌਲ ਵਿੱਚ, ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਅਤੇ ਕ੍ਰਿਸ਼ਮਈ ਆਗੂ ਵਜੋਂ ਉੱਭਰੇ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕਜੁੱਟ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਮਤੇ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਕਰਵਾਉਣ ਲਈ 1982 ਵਿੱਚ ‘ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਮੋਰਚਾ’ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ । 13 ਅਪ੍ਰੈਲ, 1978 ਨੂੰ ਹੋਈ ਨਿਰੰਕਾਰੀ-ਸਿੱਖ ਝੜਪ ਨੂੰ ਅਕਸਰ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਦਾ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਮੋੜ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
ਇਸ ਘਟਨਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਹਿੰਸਾ ਦਾ ਦੌਰ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਵਿਰੋਧੀਆਂ ਅਤੇ ਆਮ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਇਆ ਜਾਣ ਲੱਗਾ। ਜਿਵੇਂ-ਜਿਵੇਂ ਹਿੰਸਾ ਵਧਦੀ ਗਈ, ਸੰਤ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸਮਰਥਕਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪਵਿੱਤਰ ਅਸਥਾਨ, ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਸੰਚਾਲਨ ਕੇਂਦਰ ਬਣਾ ਲਿਆ ।
ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ (ਜੂਨ 1984)
ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਵਿਗੜਦੀ ਕਾਨੂੰਨ ਵਿਵਸਥਾ ਅਤੇ ਵਧਦੀ ਹਿੰਸਾ ਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ, ਭਾਰਤ ਦੀ ਤਤਕਾਲੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਜੂਨ 1984 ਵਿੱਚ ‘ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ’ (ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ) ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ । ਇਸ ਫੌਜੀ ਕਾਰਵਾਈ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਕੰਪਲੈਕਸ ਵਿੱਚੋਂ ਸੰਤ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸਮਰਥਕਾਂ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਕੱਢਣਾ ਸੀ।
ਇਹ ਕਾਰਵਾਈ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਲਈ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਸਦਮਾ ਸੀ। ਸਰਕਾਰੀ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਅਤੇ ਗੈਰ-ਸਰਕਾਰੀ ਸਰੋਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਇਸ ਕਾਰਵਾਈ ਵਿੱਚ ਸੈਂਕੜੇ, ਅਤੇ ਕੁਝ ਦਾਅਵਿਆਂ ਅਨੁਸਾਰ ਹਜ਼ਾਰਾਂ, ਆਮ ਸ਼ਰਧਾਲੂ, ਖਾੜਕੂ ਅਤੇ ਫੌਜੀ ਜਵਾਨ ਮਾਰੇ ਗਏ । ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਇਮਾਰਤ ਨੂੰ ਭਾਰੀ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਿਆ। ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੇ ਸਿੱਖ ਮਨਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਡੂੰਘਾ ਜ਼ਖ਼ਮ ਛੱਡਿਆ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਅਤੇ ਪਛਾਣ ‘ਤੇ ਸਿੱਧਾ ਹਮਲਾ ਮੰਨਿਆ ਗਿਆ । ਇਸ ਕਾਰਵਾਈ ਨੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਇੱਕ ਪੂਰਨ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਬਗਾਵਤ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਸੰਕਲਪ ਨੂੰ ਹੋਰ ਮਜ਼ਬੂਤੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ।
ਕਤਲੇਆਮ ਅਤੇ ਬੇਗਾਨਗੀ ਦਾ ਦੌਰ
ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ ਦਾ ਬਦਲਾ ਲੈਣ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਨਾਲ, 31 ਅਕਤੂਬਰ, 1984 ਨੂੰ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦੋ ਸਿੱਖ ਸੁਰੱਖਿਆ ਗਾਰਡਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ । ਇਸ ਘਟਨਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਦਿੱਲੀ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਹੋਰ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਇੱਕ ਯੋਜਨਾਬੱਧ ਕਤਲੇਆਮ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਿਆ। ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਬੇਕਸੂਰ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਬੇਰਹਿਮੀ ਨਾਲ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਘਰ ਅਤੇ ਕਾਰੋਬਾਰ ਸਾੜ ਦਿੱਤੇ ਗਏ । ਇਸ ਕਤਲੇਆਮ ਨੇ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਨਿਆਂ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰ ਪ੍ਰਤੀ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤੋੜ ਦਿੱਤਾ।
ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੇ ਬੇਗਾਨਗੀ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਸਿਖਰ ‘ਤੇ ਪਹੁੰਚਾ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਲਈ ਭਰਤੀ ਦਾ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਸਰੋਤ ਬਣ ਗਈ । ਇਹ ਉਹ ਇਤਿਹਾਸਕ ਪਿਛੋਕੜ ਸੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ Gurjant Singh Budhsinghwala ਵਰਗੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਅਤੇ ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਰਸਤਾ ਚੁਣਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਉਸ ਪੂਰੇ ਦੌਰ ਦੀ ਤ੍ਰਾਸਦੀ ਅਤੇ ਗੁੰਝਲਤਾ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਬਿੰਬ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਸਫਲਤਾਵਾਂ, ਆਰਥਿਕ ਦਬਾਅ, ਧਾਰਮਿਕ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ‘ਤੇ ਸੱਟ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰੀ ਤਸ਼ੱਦਦ ਨੇ ਮਿਲ ਕੇ ਇੱਕ ਵਿਸਫੋਟਕ ਸਥਿਤੀ ਪੈਦਾ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਸੀ।
ਭਾਗ 2: ਗੁਰਜੰਟ ਸਿੰਘ ਦਾ ਮੁੱਢਲਾ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਵੱਲ ਝੁਕਾਅ
ਭਾਈ Gurjant Singh Budhsinghwala ਦਾ ਜੀਵਨ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਉਸ ਦੌਰ ਦੀ ਇੱਕ ਜਿਉਂਦੀ-ਜਾਗਦੀ ਮਿਸਾਲ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਨਿੱਜੀ ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰਕ ਤਜਰਬੇ ਸੂਬੇ ਦੇ ਵੱਡੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਘਟਨਾਕ੍ਰਮ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਉਸਦਾ ਇੱਕ ਆਮ ਕਿਸਾਨੀ ਪਰਿਵਾਰ ਤੋਂ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਦੇ ਸਿਖਰ ਤੱਕ ਦਾ ਸਫ਼ਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਾਰਨਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਅਨੇਕਾਂ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਰਾਹ ‘ਤੇ ਤੋਰਿਆ। ਉਸਦੀ ਕਹਾਣੀ ਇਹ ਸਮਝਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਸਰਕਾਰੀ ਤੰਤਰ ਨਾਲ ਸਿੱਧਾ ਟਕਰਾਅ ਅਤੇ ਨਿੱਜੀ ਤ੍ਰਾਸਦੀਆਂ ਨੇ ਇੱਕ ਪੂਰੀ ਪੀੜ੍ਹੀ ਦੀ ਸੋਚ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ।
ਪਰਿਵਾਰਕ ਪਿਛੋਕੜ ਅਤੇ ਮੁੱਢਲੇ ਸਾਲ
ਭਾਈ Gurjant Singh Budhsinghwala ਦਾ ਜਨਮ 1964 ਵਿੱਚ ਪਿਤਾ ਸ. ਨਛੱਤਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਸੁਰਜੀਤ ਕੌਰ ਦੇ ਘਰ ਪਿੰਡ ਬੁੱਧ ਸਿੰਘ ਵਾਲਾ, ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਮੋਗਾ (ਉਸ ਸਮੇਂ ਫ਼ਰੀਦਕੋਟ) ਵਿਖੇ ਹੋਇਆ । ਉਹ ਇੱਕ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨਾਲ ਸਬੰਧ ਰੱਖਦੇ ਸਨ, ਜਿੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਤਿੰਨ ਭਰਾ ਅਤੇ ਇੱਕ ਭੈਣ ਸਨ । ਪਰਿਵਾਰਕ ਹਾਲਾਤਾਂ ਅਤੇ ਚੱਲ ਰਹੇ ਕਾਨੂੰਨੀ ਵਿਵਾਦਾਂ ਕਾਰਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਰਸਮੀ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦਾ ਮੌਕਾ ਨਹੀਂ ਮਿਲਿਆ ਅਤੇ ਉਹ ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਹੀ ਆਪਣੇ ਭਰਾਵਾਂ, ਜਗਰੂਪ ਸਿੰਘ, ਕੁਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਦੇ ਕੰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਦਾ ਹੱਥ ਵਟਾਉਣ ਲੱਗ ਪਏ ।
ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਤੋਂ ਹੀ ਭਾਈ Gurjant Singh Budhsinghwala ਦਾ ਵਾਹ ਸਰਕਾਰੀ ਤੰਤਰ ਦੀ ਕਠੋਰਤਾ ਨਾਲ ਪਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦਾ ਇੱਕ ਜ਼ਮੀਨੀ ਵਿਵਾਦ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦਾਦਾ, ਸ. ਕੇਹਰ ਸਿੰਘ, ਅਤੇ ਹੋਰ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ ਨੂੰ ਅਕਸਰ ਪੁਲਿਸ ਹਿਰਾਸਤ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਸੀ । ਇਸ ਤਜਰਬੇ ਨੇ ਭਾਈ ਗੁਰਜੰਟ ਸਿੰਘ ਦੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਪੁਲਿਸ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਪ੍ਰਤੀ ਇੱਕ ਨਕਾਰਾਤਮਕ ਛਵੀ ਬਣਾਈ। ਇਹ ਉਸਦੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਮੁੱਢਲੇ ਸਾਲ ਸਨ ਜਿੱਥੇ ਉਸਨੇ ਰਾਜ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ‘ਤੇ ਸਿੱਧੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਵਰਤਦੇ ਹੋਏ ਦੇਖਿਆ, ਜਿਸ ਨੇ ਉਸਦੀ ਭਵਿੱਖੀ ਸੋਚ ਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖੀ।
ਮੋਗਾ ਕਾਂਡ (1984): ਇੱਕ ਨਿੱਜੀ ਮੋੜ
1984 ਦਾ ਸਾਲ ਭਾਈ Gurjant Singh Budhsinghwala ਦੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਫੈਸਲਾਕੁੰਨ ਮੋੜ ਲੈ ਕੇ ਆਇਆ। ਮਾਰਚ 1984 ਵਿੱਚ ਜਗਜੀਤ ਸਿੰਘ ਰੋਡੇ ਦੀ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮੋਗਾ ਦੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬੀਬੀ ਕਾਹਨ ਕੌਰ ਤੋਂ ਇੱਕ ਅੰਦੋਲਨ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ । ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਵਿਰੁੱਧ ਕਥਿਤ ਫਿਰਕੂ ਪੱਖਪਾਤ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਕਰਵਾਇਆ। 26 ਅਪ੍ਰੈਲ, 1984 ਨੂੰ, ਸੀ.ਆਰ.ਪੀ.ਐਫ. ਨੇ ਮੋਗਾ ਦੇ ਤਿੰਨ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ—ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬੀਬੀ ਕਾਹਨ ਕੌਰ, ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਿੰਘ ਸਭਾ, ਅਤੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਅਕਾਲਸਰ—ਨੂੰ ਘੇਰਾ ਪਾ ਲਿਆ ।
ਇਸ ਘੇਰਾਬੰਦੀ ਦੌਰਾਨ ਹੋਈ ਕਾਰਵਾਈ ਵਿੱਚ, ਕਈ ਸਿੰਘ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਗਏ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਭਾਈ Gurjant Singh Budhsinghwala ਦੇ ਦਾਦਾ ਜੀ ਦੇ ਭਰਾ, ਸ. ਕਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ । ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਕਿਸੇ ਜੀਅ ਦੀ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਰਕਾਰੀ ਕਾਰਵਾਈ ਵਿੱਚ ਮੌਤ ਨੇ ਉਸਦੇ ਮਨ ‘ਤੇ ਡੂੰਘਾ ਅਤੇ ਨਾ ਮਿਟਣ ਵਾਲਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਛੱਡਿਆ। ਇਹ ਘਟਨਾ ਉਸ ਲਈ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਖ਼ਬਰ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਇੱਕ ਨਿੱਜੀ ਤ੍ਰਾਸਦੀ ਸੀ ਜਿਸਨੇ ਭਾਈ Gurjant Singh Budhsinghwala ਗੁੱਸੇ ਅਤੇ ਬੇਵਸੀ ਨੂੰ ਹੋਰ ਵਧਾ ਦਿੱਤਾ।
ਇਹ ਘਟਨਾਕ੍ਰਮ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਸੰਕਟ ਸਿਰਫ਼ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਤੱਕ ਸੀਮਤ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਪੂਰੇ ਸੂਬੇ ਦੇ ਪਿੰਡਾਂ ਅਤੇ ਕਸਬਿਆਂ ਵਿੱਚ ਇਸਦੀਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਫੈਲ ਰਹੀਆਂ ਸਨ। ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਨੂੰ ਸਿਰਫ਼ ਧਾਰਮਿਕ ਸਥਾਨਾਂ ਵਜੋਂ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਵਿਰੋਧ ਦੇ ਕੇਂਦਰਾਂ ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆ ਜਾਣ ਲੱਗਾ ਸੀ, ਅਤੇ ਸਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਨੇ ਇਹਨਾਂ ਸਥਾਨਾਂ ਨੂੰ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਮੈਦਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਭਾਈ Gurjant Singh Budhsinghwala ਦਾ ਮੋਗਾ ਦੇ ਇੱਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਤੋਂ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਹੋਣਾ ਇਸੇ ਵਿਆਪਕ ਰੁਝਾਨ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਸੀ।
ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ ਦੌਰਾਨ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਅਤੇ ਤਸ਼ੱਦਦ
ਜੂਨ 1984 ਵਿੱਚ ਜਦੋਂ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਨੇ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ‘ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ, ਉਸੇ ਸਮੇਂ ਪੂਰੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੀਆਂ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀਆਂ ਦਾ ਦੌਰ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਭਾਈ Gurjant Singh Budhsinghwala ਨੂੰ ਮੋਗਾ ਦੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਤੋਂ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕਰਕੇ ਫ਼ਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ਜੇਲ੍ਹ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ । ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ, ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਉਸਨੂੰ ਗੰਭੀਰ ਤਸ਼ੱਦਦ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ। ਇੱਥੇ ਹੀ ਉਸਨੂੰ ਆਪਣੇ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਸਿੱਖ ਸਟੂਡੈਂਟਸ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ (AISSF) ਦੇ ਕਈ ਦੋਸਤਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਦੀ ਖ਼ਬਰ ਮਿਲੀ, ਜਿਸਨੇ ਉਸਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਇਰਾਦੇ ਨੂੰ ਹੋਰ ਪੱਕਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ।
ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਐਨਸਾਫ਼ (Ensaaf) ਪ੍ਰੋਫਾਈਲ ਵੀ ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕਰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਲਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਤਸ਼ੱਦਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ । ਫ਼ਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਹੀ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਮੁਲਾਕਾਤ ਭਾਈ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਖਾਪਿਆਂਵਾਲੀ ਨਾਲ ਹੋਈ, ਜੋ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਰਾਹ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਾਥੀ ਬਣਿਆ । ਇਹ ਤਜਰਬੇ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਭਾਈ Gurjant Singh Budhsinghwala ਦਾ ਜੀਵਨ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਵਿਆਪਕ ਸੰਕਟ ਦਾ ਇੱਕ ਛੋਟਾ ਰੂਪ ਸੀ।
ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਵਿੱਚ ਉਹ ਸਾਰੇ ਤੱਤ ਮੌਜੂਦ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉਸ ਪੀੜ੍ਹੀ ਦੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਰੈਡੀਕਲ ਬਣਾਇਆ: ਆਰਥਿਕ ਤੰਗੀ, ਸਰਕਾਰੀ ਤੰਤਰ ਨਾਲ ਨਕਾਰਾਤਮਕ ਤਜਰਬਾ, ਸਰਕਾਰੀ ਬਲਾਂ ਦੇ ਹੱਥੋਂ ਪਰਿਵਾਰਕ ਮੈਂਬਰ ਦੀ ਮੌਤ, ਅਤੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਸਿੱਧੀ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਅਤੇ ਤਸ਼ੱਦਦ। ਇਹ ਘਟਨਾਵਾਂ ਕੋਈ ਅਲੱਗ-ਥਲੱਗ ਹਾਦਸੇ ਨਹੀਂ ਸਨ, ਸਗੋਂ ਇੱਕ ਲੜੀਵਾਰ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਸੀ ਜਿਸਨੇ ਭਾਈ Gurjant Singh Budhsinghwala ਸਿਸਟਮ ਤੋਂ ਦੂਰ ਅਤੇ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਵਿਰੋਧ ਦੇ ਨੇੜੇ ਧੱਕ ਦਿੱਤਾ।
ਭਾਗ 3: ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਅਤੇ ਮਾਲਵਾ ਕੇਸਰੀ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ
ਜੇਲ੍ਹ ਤੋਂ ਰਿਹਾਈ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਈ Gurjant Singh Budhsinghwala ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਇੱਕ ਨਵੇਂ ਅਤੇ ਨਿਰਣਾਇਕ ਪੜਾਅ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋਈ। ਹੁਣ ਉਹ ਸਿਰਫ਼ ਸਰਕਾਰੀ ਤਸ਼ੱਦਦ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਇੱਕ ਨੌਜਵਾਨ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਵਿਅਕਤੀ ਸੀ, ਜਿਸਨੇ ਆਪਣੇ ਅੰਦਰ ਇੱਕ ਡੂੰਘਾ ਸੰਕਲਪ ਲੈ ਲਿਆ ਸੀ। ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕਿਸੇ ਇੱਕ ਘਟਨਾ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਤਜਰਬਿਆਂ, ਨਿੱਜੀ ਘਾਟੇ ਅਤੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਸਿਆਸੀ ਮਾਹੌਲ ਦਾ ਸਿੱਟਾ ਸੀ। ਇਹ ਭਾਗ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਪੀੜਤ ਤੋਂ ਇੱਕ ਸਰਗਰਮ ਖਾੜਕੂ ਅਤੇ ਫਿਰ ਇੱਕ ਜਥੇਬੰਦੀ ਦੇ ਆਗੂ ਬਣਨ ਦੇ ਸਫ਼ਰ ਨੂੰ ਬਿਆਨ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਰਿਹਾਈ ਅਤੇ ਨਵੇਂ ਸੰਪਰਕ
ਜਦੋਂ ਸੁਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਬਰਨਾਲਾ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਬਣੀ ਤਾਂ ਭਾਈ Gurjant Singh Budhsinghwala ਨੂੰ ਜੇਲ੍ਹ ਤੋਂ ਰਿਹਾਅ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ । ਘਰ ਵਾਪਸ ਆਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਪਿੰਡ ਰੋਡੇ ਵਿੱਚ ਆਉਣਾ-ਜਾਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਜੋ ਉਸ ਸਮੇਂ ਖਾੜਕੂ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਵਾਲੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਕੇਂਦਰ ਬਣ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਇੱਥੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਮੁਲਾਕਾਤ ਭਾਈ ਲਖਬੀਰ ਸਿੰਘ ਲੱਖਾ ਢੱਲੇਕੇ, ਭਾਈ ਜਗਦੀਪ ਸਿੰਘ ਵਕੀਲ ਮੋਗਾ, ਭਾਈ ਮਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਮਿੰਨੀ ਬਾਬਾ ਅਤੇ ਹੋਰ ਕਈ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨਾਲ ਹੋਈ ਜੋ ਸਰਕਾਰੀ ਨੀਤੀਆਂ ਤੋਂ ਨਾਰਾਜ਼ ਸਨ ਅਤੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਰਾਹ ‘ਤੇ ਤੁਰਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਸਨ । ਇਹ ਸੰਪਰਕ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਭਵਿੱਖ ਦੇ ਮਾਰਗ ਲਈ ਨਿਰਣਾਇਕ ਸਾਬਤ ਹੋਏ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਸਮੂਹ ਮਿਲ ਗਿਆ ਸੀ ਜੋ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਅਤੇ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨਾਲ ਸਹਿਮਤ ਸੀ।
ਬਿਨਾਂ ਵਾਪਸੀ ਦਾ ਮੋੜ (1986)
1986 ਦਾ ਸਾਲ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਮੋੜ ਲੈ ਕੇ ਆਇਆ ਜਿੱਥੋਂ ਵਾਪਸ ਆਉਣਾ ਲਗਭਗ ਅਸੰਭਵ ਹੋ ਗਿਆ। 3 ਮਾਰਚ, 1986 ਨੂੰ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਦੁਬਾਰਾ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਜੈਤੋ ਥਾਣੇ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ । ਇੱਥੇ, ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਫ਼ਰੀਦਕੋਟ ਸੀ.ਆਈ.ਏ. ਦੇ ਇੱਕ ਅਧਿਕਾਰੀ ਗੁਰਤੇਜ ਸਿੰਘ ਖੁਸ਼ਕੀ ਦੁਆਰਾ ਉਹਨਾਂ ‘ਤੇ ਬੇਤਹਾਸ਼ਾ ਤਸ਼ੱਦਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਉਹਨਾਂ ਤੋਂ ਇੱਕ ਪੁਲਿਸ ਮੁਖ਼ਬਰ ਦੇ ਕਤਲ ਬਾਰੇ ਪੁੱਛਗਿੱਛ ਕੀਤੀ ਗਈ, ਪਰ ਭਾਈ Gurjant Singh Budhsinghwala ਚੁੱਪੀ ਧਾਰੀ ਰੱਖੀ। ਇਸੇ ਦੌਰਾਨ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਭਰਾ ਜਗਰੂਪ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਵੀ ਫੜ ਲਿਆ ਗਿਆ । ਇਹ ਘਟਨਾ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਲਈ ਆਖਰੀ ਕਿੱਲ ਸਾਬਤ ਹੋਈ।
ਇਸੇ ਸਮੇਂ, 28 ਮਾਰਚ, 1986 ਨੂੰ, ਬਰਨਾਲਾ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਜੂਲੀਓ ਫਰਾਂਸਿਸ ਰਿਬੇਰੋ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਡੀ.ਜੀ.ਪੀ. ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ, ਜਿਸਨੇ ‘ਗੋਲੀ ਬਦਲੇ ਗੋਲੀ’ (bullet for bullet) ਦੀ ਨੀਤੀ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ । ਇਸ ਨੀਤੀ ਨੇ ਪੁਲਿਸ ਨੂੰ ਖਾੜਕੂਆਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹਮਦਰਦਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਸਖ਼ਤ ਕਾਰਵਾਈ ਕਰਨ ਦੀ ਖੁੱਲ੍ਹੀ ਛੋਟ ਦੇ ਦਿੱਤੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਝੂਠੇ ਪੁਲਿਸ ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ ਅਤੇ ਗੈਰ-ਨਿਆਇਕ ਹੱਤਿਆਵਾਂ ਦਾ ਦੌਰ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਿਆ। ਇਸ ਦਮਨਕਾਰੀ ਮਾਹੌਲ ਵਿੱਚ, ਭਾਈ Gurjant Singh Budhsinghwala ਨੇ ਇਹ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ ਕਿ ਸ਼ਾਂਤਮਈ ਜੀਵਨ ਜਿਉਣ ਦੇ ਸਾਰੇ ਰਸਤੇ ਬੰਦ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਹਨ। ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਇਸੇ ਸਮੇਂ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਖਾਲਸਾ ਪੰਥ ਦੇ ਕਾਜ਼ ਲਈ ਆਪਣਾ ਜੀਵਨ ਕੁਰਬਾਨ ਕਰਨ ਦਾ ਪੱਕਾ ਫੈਸਲਾ ਕਰ ਲਿਆ ।
ਮਾਲਵਾ ਕੇਸਰੀ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ ਦੀ ਅਗਵਾਈ
ਰੂਪੋਸ਼ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਭਾਈ Gurjant Singh Budhsinghwala ਸਿੱਧੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਿਆ। ਉਹ ਭਾਈ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਖਾਪਿਆਂਵਾਲੀ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ‘ਮਾਲਵਾ ਕੇਸਰੀ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ’ ਦਾ ਇੱਕ ਸਰਗਰਮ ਮੈਂਬਰ ਬਣ ਗਏ। ਇਹ ਜਥੇਬੰਦੀ ਮਾਲਵਾ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸਰਗਰਮ ਸੀ। ਅਗਸਤ 1986 ਵਿੱਚ, ਮੁਕਤਸਰ ਨੇੜੇ ਲੁਬਾਣਾਵਾਲੀ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਬੱਸ ਅਗਵਾ ਕਰਕੇ ਕੁਝ ਹਿੰਦੂਆਂ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਦੀ ਘਟਨਾ ਵਾਪਰੀ, ਜਿਸਨੂੰ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦੁਆਰਾ ਕਥਿਤ ਹਿੰਦੂ ਕੱਟੜਪੰਥੀ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਦਾ ਜਵਾਬ ਮੰਨਿਆ ਗਿਆ। ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਇਸ ਘਟਨਾ ਵਿੱਚ ਭਾਈ ਗੁਰਜੰਟ ਸਿੰਘ ਦਾ ਨਾਮ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ।
31 ਅਕਤੂਬਰ, 1986 ਨੂੰ, ਜਥੇਬੰਦੀ ਦੇ ਮੁਖੀ, ਭਾਈ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਖਾਪਿਆਂਵਾਲੀ, ਇੱਕ ਕਥਿਤ ਪੁਲਿਸ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਗਏ । ਇਹ ਜਥੇਬੰਦੀ ਲਈ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਝਟਕਾ ਸੀ। 10 ਨਵੰਬਰ, 1986 ਨੂੰ ਭਾਈ ਖਾਪਿਆਂਵਾਲੀ ਦੇ ਅੰਤਿਮ ਅਰਦਾਸ ਸਮਾਗਮ ਦੌਰਾਨ, ਸਰਬਸੰਮਤੀ ਨਾਲ ਭਾਈ Gurjant Singh Budhsinghwala ਨੂੰ ‘ਮਾਲਵਾ ਕੇਸਰੀ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ’ ਦਾ ਨਵਾਂ ਮੁਖੀ ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ । ਅਗਵਾਈ ਸੰਭਾਲਦਿਆਂ ਹੀ, ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਭਾਈ ਖਾਪਿਆਂਵਾਲੀ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਮੰਨੇ ਜਾਂਦੇ ਪੁਲਿਸ ਮੁਖ਼ਬਰ ਤੋਂ ਬਦਲਾ ਲੈਣ ਦਾ ਪ੍ਰਣ ਕੀਤਾ।
ਇਸ ਪ੍ਰਣ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, 1 ਦਸੰਬਰ, 1986 ਨੂੰ, ਪੁਲਿਸ ਮੁਖ਼ਬਰ ਜੋਗਿੰਦਰ ਸਰਪੰਚ ਨੂੰ ਸਾਦਿਕ ਨੇੜੇ ਘੇਰ ਕੇ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਕਾਰਵਾਈ ਨੂੰ ਭਾਈ ਗੁਰਜੰਟ ਸਿੰਘ, ਭਾਈ ਇਕਬਾਲ ਸਿੰਘ ਬੱਬਰ ਰਾਏਪੁਰ, ਅਤੇ ਭਾਈ ਗੁਰਪਾਲ ਸਿੰਘ ਬੱਬਰ ਸਮੇਤ ਹੋਰ ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਅੰਜਾਮ ਦਿੱਤਾ । ਇਸ ਕਾਰਵਾਈ ਨੇ ਭਾਈ Gurjant Singh Budhsinghwala ਨੂੰ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਆਗੂ ਵਜੋਂ ਸਥਾਪਿਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜੋ ਆਪਣੇ ਬਚਨ ਦਾ ਪੱਕਾ ਸੀ, ਅਤੇ ਤੁਰੰਤ ਬਦਲਾ ਲੈਣ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਰੱਖਦਾ ਸੀ। ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੇ ਖਾੜਕੂ ਹਲਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਕੱਦ ਬਹੁਤ ਉੱਚਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।
ਇਸੇ ਦੌਰਾਨ, ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਅਤੇ ਵਧੇਰੇ ਸੰਗਠਿਤ ਢਾਂਚੇ ਵਿੱਚ ਇਕੱਠਾ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਇਸਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ, ਮਾਲਵਾ ਕੇਸਰੀ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ ਸਮੇਤ ਸੱਤ ਖਾੜਕੂ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਨੇ ਮਿਲ ਕੇ ‘ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਲਿਬਰੇਸ਼ਨ ਫੋਰਸ’ (KLF) ਦਾ ਗਠਨ ਕੀਤਾ, ਅਤੇ ਭਾਈ Gurjant Singh Budhsinghwala ਦੀ ਜਥੇਬੰਦੀ ਇਸਦਾ ਇੱਕ ਅਹਿਮ ਹਿੱਸਾ ਬਣ ਗਈ । ਇਹ ਕਦਮ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਦੇ ਇੱਕ ਨਵੇਂ, ਵਧੇਰੇ ਤਾਕਤਵਰ ਅਤੇ ਤਾਲਮੇਲ ਵਾਲੇ ਪੜਾਅ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਸੀ।
ਭਾਗ 4: ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਲਿਬਰੇਸ਼ਨ ਫੋਰਸ (KLF) ਦੀ ਅਗਵਾਈ
ਭਾਈ Gurjant Singh Budhsinghwala ਦਾ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਲਿਬਰੇਸ਼ਨ ਫੋਰਸ (KLF) ਦੇ ਮੁਖੀ ਵਜੋਂ ਕਾਰਜਕਾਲ, ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਤੀਬਰ ਅਤੇ ਹਿੰਸਕ ਦੌਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ, KLF ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸੰਗਠਿਤ, ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਅਤੇ ਖਤਰਨਾਕ ਖਾੜਕੂ ਜਥੇਬੰਦੀ ਵਜੋਂ ਉੱਭਰੀ, ਜਿਸਨੇ ਭਾਰਤੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰੀ ਤੰਤਰ ਨੂੰ ਸਿੱਧੀ ਚੁਣੌਤੀ ਦਿੱਤੀ। ਇਸ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਜਥੇਬੰਦੀ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਰਣਨੀਤੀਆਂ ਨੂੰ ਬਦਲਿਆ, ਉੱਚ-ਪੱਧਰੀ ਨਿਸ਼ਾਨਿਆਂ ‘ਤੇ ਹਮਲੇ ਕੀਤੇ ਅਤੇ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਆਪਣੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਕਰਵਾਇਆ। ਇਸੇ ਸਮੇਂ, ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਵੀ ਆਪਣੀ ਦਮਨਕਾਰੀ ਨੀਤੀ ਨੂੰ ਸਿਖਰ ‘ਤੇ ਪਹੁੰਚਾ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਗੰਭੀਰ ਸੰਕਟ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ।
ਜਥੇਬੰਦਕ ਢਾਂਚਾ ਅਤੇ ਅਗਵਾਈ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ
ਜੁਲਾਈ 1988 ਵਿੱਚ KLF ਦੇ ਤਤਕਾਲੀ ਮੁਖੀ ਭਾਈ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਬ੍ਰਹਮਾ ਦੀ ਇੱਕ ਕਥਿਤ ਪੁਲਿਸ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ਹਾਦਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਖਾੜਕੂ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਖਲਾਅ ਪੈਦਾ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ । ਇਸ ਖਲਾਅ ਨੂੰ ਭਰਨ ਲਈ, ਸਰਬਸੰਮਤੀ ਨਾਲ ਭਾਈ Gurjant Singh Budhsinghwala ਨੂੰ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਲਿਬਰੇਸ਼ਨ ਫੋਰਸ ਦਾ ਨਵਾਂ ਮੁਖੀ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ।
ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ, KLF ਨੇ ਕਮਾਲ ਦੀ ਤਰੱਕੀ ਕੀਤੀ। ਖਾਸ ਤੌਰ ‘ਤੇ, ਸਿੱਖ ਸਟੂਡੈਂਟਸ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ (ਜਿਸਦੀ ਅਗਵਾਈ ਭਾਈ ਦਲਜੀਤ ਸਿੰਘ ਬਿੱਟੂ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ) ਅਤੇ KLF ਵਿਚਕਾਰ ਹੋਏ ਗਠਜੋੜ ਨੇ ਸਿੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ ਇੱਕ ਨਵੀਂ ਊਰਜਾ ਅਤੇ ਦਿਸ਼ਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ । ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, KLF ਨੇ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ, ਬੱਬਰ ਖਾਲਸਾ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਸਟੂਡੈਂਟਸ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ ਵਰਗੀਆਂ ਹੋਰ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਖਾੜਕੂ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਇੱਕ ਸਾਂਝਾ ਪਲੇਟਫਾਰਮ, ‘ਪੰਥਕ ਕਮੇਟੀ’, ਦਾ ਗਠਨ ਕੀਤਾ, ਜਿਸਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ ਇੱਕਜੁੱਟ ਹੋ ਕੇ ਚਲਾਉਣਾ ਸੀ ।
ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਅਤੇ ਨਿਸ਼ਾਨੇ
ਭਾਈ Gurjant Singh Budhsinghwala ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ KLF ਦੀ ਰਣਨੀਤੀ ਸਪੱਸ਼ਟ ਸੀ: ਸਰਕਾਰੀ ਤੰਤਰ ਦੇ ਉੱਚ-ਪੱਧਰੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਉਣਾ ਤਾਂ ਜੋ ਪੁਲਿਸ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਦੇ ਮਨੋਬਲ ਨੂੰ ਤੋੜਿਆ ਜਾ ਸਕੇ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਗੱਲਬਾਤ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕੇ। ਇਸ ਰਣਨੀਤੀ ਤਹਿਤ ਕਈ ਵੱਡੀਆਂ ਅਤੇ ਸਨਸਨੀਖੇਜ਼ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਨੂੰ ਅੰਜਾਮ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਇਹਨਾਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਅਕਸਰ KLF ਦੁਆਰਾ ਲਈ ਜਾਂਦੀ ਸੀ, ਅਤੇ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸਰਕਾਰੀ ਜ਼ੁਲਮਾਂ ਦਾ ਬਦਲਾ ਦੱਸਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।
ਪੁਲਿਸ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ‘ਤੇ ਹਮਲੇ
KLF ਨੇ ਯੋਜਨਾਬੱਧ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਪੁਲਿਸ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਇਆ ਜੋ ਖਾੜਕੂਆਂ ਵਿਰੁੱਧ ਸਖ਼ਤ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਲਈ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ ਜਾਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ‘ਤੇ ਤਸ਼ੱਦਦ ਅਤੇ ਝੂਠੇ ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ ਦੇ ਦੋਸ਼ ਸਨ।
- ਐਸ.ਐਚ.ਓ. ਮਿੱਠ ਸਿੰਘ (ਸਤੰਬਰ 1987): ਇਸ ਕਾਰਵਾਈ ਨੂੰ ਭਾਈ Gurjant Singh Budhsinghwala ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨਾਲ ਹੋਈ ਕਥਿਤ ਬਦਸਲੂਕੀ ਦਾ ਬਦਲਾ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਮਿੱਠ ਸਿੰਘ ਨੇ ਭਾਈ ਬੁੱਧਸਿੰਘਵਾਲਾ ਜੀ ਦੇ ਪਿਤਾ ਦੀ ਜਨਤਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਬੇਇੱਜ਼ਤੀ ਕੀਤੀ ਸੀ । 15 ਸਤੰਬਰ, 1987 ਨੂੰ, ਭਾਈ ਬੁੱਧਸਿੰਘਵਾਲਾ ਜੀ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨੇ ਬਾਘਾਪੁਰਾਣਾ ਵਿਖੇ ਮਿੱਠ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਗਾਰਡ ਨੂੰ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ।
- ਐਸ.ਐਸ.ਪੀ. ਅਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਬਰਾੜ ਅਤੇ ਐਸ.ਪੀ. ਕੇ.ਆਰ.ਐਸ. ਗਿੱਲ (ਦਸੰਬਰ 1987): ਇਹ ਉਸ ਦੌਰ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀਆਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ, ਜਿਸਨੇ ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਨੂੰ ਹਿਲਾ ਕੇ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ। 14 ਦਸੰਬਰ, 1987 ਨੂੰ ਪਟਿਆਲਾ ਦੇ ਨੈਸ਼ਨਲ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ਼ ਸਪੋਰਟਸ (NIS) ਵਿਖੇ ਸਵੇਰ ਦੀ ਸੈਰ ਦੌਰਾਨ, ਪਟਿਆਲਾ ਦੇ ਐਸ.ਐਸ.ਪੀ. ਅਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਬਰਾੜ ਅਤੇ ਐਸ.ਪੀ. ਕੰਵਲ ਰਣਬੀਰ ਸਿੰਘ ਗਿੱਲ ਨੂੰ ਗੋਲੀਆਂ ਮਾਰ ਕੇ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ । ਬਰਾੜ ਨੂੰ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਕਾਬਲ ਅਫ਼ਸਰ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਅਤੇ ਤਤਕਾਲੀ ਡੀ.ਜੀ.ਪੀ. ਰਿਬੇਰੋ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਕਿ ਜੇਕਰ ਬਰਾੜ ਜ਼ਿੰਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਤਾਂ ਉਹ ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਦਾ ਮੁਖੀ ਬਣ ਸਕਦਾ ਸੀ ।
- ਐਸ.ਐਸ.ਪੀ. ਗੋਬਿੰਦ ਰਾਮ (ਜਨਵਰੀ 1990): ਬਟਾਲਾ ਦਾ ਐਸ.ਐਸ.ਪੀ. ਗੋਬਿੰਦ ਰਾਮ ਆਪਣੀ ਬੇਰਹਿਮੀ ਅਤੇ ਕਥਿਤ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਝੂਠੇ ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ ਲਈ ਬਹੁਤ ਬਦਨਾਮ ਸੀ, ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ “ਬਟਾਲੇ ਦਾ ਕਸਾਈ” ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ । 10 ਜਨਵਰੀ, 1990 ਨੂੰ ਜਲੰਧਰ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਆਰਮਡ ਪੁਲਿਸ (PAP) ਦੇ ਹੈੱਡਕੁਆਰਟਰ ਵਿਖੇ ਉਸਦੇ ਦਫ਼ਤਰ ਵਿੱਚ ਰੱਖੇ ਇੱਕ ਕੂਲਰ ਵਿੱਚ ਬੰਬ ਧਮਾਕਾ ਕਰਕੇ ਉਸਨੂੰ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ । ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਇਸ ਹਮਲੇ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਭਾਈ ਬੁੱਧਸਿੰਘਵਾਲਾ ਜੀ ਨੇ ਬਣਾਈ ਸੀ ।
- ਹੋਰ ਅਧਿਕਾਰੀ: ਇਹਨਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, KLF ਨੇ ਡੀ.ਐਸ.ਪੀ. ਜਗਰਾਉਂ ਤਾਰਾ ਚੰਦ (ਨਵੰਬਰ 1987), ਐਸ.ਪੀ. (ਅਪ੍ਰੇਸ਼ਨ) ਆਰ.ਐਸ. ਟਿਵਾਣਾ (ਅਪ੍ਰੈਲ 1992), ਅਤੇ ਡੀ.ਐਸ.ਪੀ. ਸੁਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਸਮੇਤ ਕਈ ਹੋਰ ਪੁਲਿਸ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਇਆ ।
ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਤੇ ਹੋਰ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਹਸਤੀਆਂ ‘ਤੇ ਹਮਲੇ
KLF ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਹਸਤੀਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਇਆ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉਹ ਸਿੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਵਿਰੋਧੀ ਜਾਂ ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਸਹਿਯੋਗੀ ਮੰਨਦੇ ਸਨ।
- ਲਾਲਾ ਭਗਵਾਨ ਦਾਸ (1988): ਪੰਜਾਬ ਕਾਂਗਰਸ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਉਪ-ਪ੍ਰਧਾਨ ਨੂੰ ਜੈਤੋ ਵਿਖੇ ਉਸਦੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਗਾਰਡਾਂ ਸਮੇਤ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ।
- ਬਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਥਿੰਦ (ਜੁਲਾਈ 1990): ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਵਿੱਤ ਮੰਤਰੀ ਅਤੇ ਰਾਜੀਵ-ਲੌਂਗੋਵਾਲ ਸਮਝੌਤੇ ਦੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਹਸਤਾਖਰਕਰਤਾ, ਜਿਸਦਾ ਖਾੜਕੂਆਂ ਨੇ ਸਖ਼ਤ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਨੂੰ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਵਿੱਚ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ।
- ਮੇਜਰ ਜਨਰਲ ਬੀ.ਐਨ. ਕੁਮਾਰ (ਨਵੰਬਰ 1988): ਭਾਖੜਾ ਬਿਆਸ ਮੈਨੇਜਮੈਂਟ ਬੋਰਡ (BBMB) ਦੇ ਚੇਅਰਮੈਨ ਦਾ ਕਤਲ ਵੀ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਘਟਨਾ ਸੀ ।
- ਮੋਗਾ ਆਰ.ਐਸ.ਐਸ. ਹਮਲਾ (ਜੂਨ 1989): 25 ਜੂਨ, 1989 ਨੂੰ ਮੋਗਾ ਦੇ ਨਹਿਰੂ ਪਾਰਕ ਵਿੱਚ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਵੈਮ ਸੇਵਕ ਸੰਘ (RSS) ਦੀ ਇੱਕ ਸ਼ਾਖਾ ‘ਤੇ ਹੋਏ ਹਮਲੇ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਵੀ KLF ਨੇ ਲਈ ਸੀ। ਇਸ ਹਮਲੇ ਵਿੱਚ ਗੋਲੀਬਾਰੀ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਹੋਏ ਬੰਬ ਧਮਾਕੇ ਵਿੱਚ 25 ਵਿਅਕਤੀ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ । ਇਸ ਘਟਨਾ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਮੋਗਾ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸ਼ਹੀਦੀ ਪਾਰਕ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ ।
| ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਲਿਬਰੇਸ਼ਨ ਫੋਰਸ (ਬੁੱਧਸਿੰਘਵਾਲਾ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ) ਦੀਆਂ ਕਥਿਤ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਕਾਰਵਾਈਆਂ | |||
| ਤਾਰੀਖ/ਸਾਲ | ਘਟਨਾ/ਕਾਰਵਾਈ | ਨਿਸ਼ਾਨਾ/ਸਥਾਨ | ਸਰੋਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਨਤੀਜਾ |
| 15 ਸਤੰਬਰ, 1987 | ਐਸ.ਐਚ.ਓ. ਦਾ ਕਤਲ | ਮਿੱਠ ਸਿੰਘ, ਬਾਘਾਪੁਰਾਣਾ | ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਅਤੇ ਉਸਦਾ ਗਾਰਡ ਮਾਰੇ ਗਏ |
| 6 ਨਵੰਬਰ, 1987 | ਡੀ.ਐਸ.ਪੀ. ਦਾ ਕਤਲ | ਤਾਰਾ ਚੰਦ, ਜਗਰਾਉਂ | ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਮਾਰਿਆ ਗਿਆ |
| 14 ਦਸੰਬਰ, 1987 | ਐਸ.ਐਸ.ਪੀ. ਅਤੇ ਐਸ.ਪੀ. ਦਾ ਕਤਲ | ਅਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਬਰਾੜ ਅਤੇ ਕੇ.ਆਰ.ਐਸ. ਗਿੱਲ, ਪਟਿਆਲਾ | ਦੋਵੇਂ ਅਧਿਕਾਰੀ ਮਾਰੇ ਗਏ |
| 1988 | ਕਾਂਗਰਸ ਨੇਤਾ ਦਾ ਕਤਲ | ਲਾਲਾ ਭਗਵਾਨ ਦਾਸ, ਜੈਤੋ | ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਗਾਰਡ ਮਾਰੇ ਗਏ |
| 7 ਨਵੰਬਰ, 1988 | BBMB ਚੇਅਰਮੈਨ ਦਾ ਕਤਲ | ਮੇਜਰ ਜਨਰਲ ਬੀ.ਐਨ. ਕੁਮਾਰ | ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਮਾਰਿਆ ਗਿਆ |
| 25 ਜੂਨ, 1989 | ਆਰ.ਐਸ.ਐਸ. ਸ਼ਾਖਾ ‘ਤੇ ਹਮਲਾ | ਨਹਿਰੂ ਪਾਰਕ, ਮੋਗਾ | 25 ਮੌਤਾਂ, 31 ਜ਼ਖਮੀ |
| 10 ਜਨਵਰੀ, 1990 | ਐਸ.ਐਸ.ਪੀ. ਦਾ ਕਤਲ | ਗੋਬਿੰਦ ਰਾਮ, ਜਲੰਧਰ | ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਅਤੇ 3 ਹੋਰ ਮਾਰੇ ਗਏ |
| 10 ਜੁਲਾਈ, 1990 | ਸਾਬਕਾ ਮੰਤਰੀ ਦਾ ਕਤਲ | ਬਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਥਿੰਦ, ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ | ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਮਾਰਿਆ ਗਿਆ |
| ਅਕਤੂਬਰ 1991 | ਡਿਪਲੋਮੈਟ ਦਾ ਅਗਵਾ | ਲਿਵਿਯੂ ਰਾਡੂ, ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ | 48 ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਰਿਹਾਅ ਕੀਤਾ ਗਿਆ |
| 1 ਅਪ੍ਰੈਲ, 1992 | ਐਸ.ਪੀ. (ਅਪ੍ਰੇਸ਼ਨ) ਦਾ ਕਤਲ | ਆਰ.ਐਸ. ਟਿਵਾਣਾ, ਲੁਧਿਆਣਾ | ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਅਤੇ 3 ਹੋਰ ਮਾਰੇ ਗਏ |
ਰਣਨੀਤਕ ਪਹੁੰਚ: ਅਗਵਾ ਅਤੇ ਕੌਮਾਂਤਰੀ ਧਿਆਨ
ਭਾਈ Gurjant Singh Budhsinghwala ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ KLF ਨੇ ਅਗਵਾ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਹਥਿਆਰ ਵਜੋਂ ਵਰਤਿਆ। ਇਸਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਉਦਾਹਰਣ ਅਕਤੂਬਰ 1991 ਵਿੱਚ ਰੋਮਾਨੀਆ ਦੇ ਰਾਜਦੂਤ ਲਿਵਿਯੂ ਰਾਡੂ ਦਾ ਅਗਵਾ ਸੀ । KLF ਅਤੇ ਹੋਰ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਨੇ ਇਸ ਅਗਵਾ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਲੈਂਦਿਆਂ ਜਨਰਲ ਵੈਦਿਆ ਦੇ ਕਤਲ ਕੇਸ ਵਿੱਚ ਫਾਂਸੀ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰ ਰਹੇ ਭਾਈ ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਜਿੰਦਾ ਅਤੇ ਭਾਈ ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਸੁੱਖਾ ਦੀ ਰਿਹਾਈ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ । ਹਾਲਾਂਕਿ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਇਹ ਮੰਗਾਂ ਨਹੀਂ ਮੰਨੀਆਂ, ਪਰ ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੇ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮੀਡੀਆ ਦੀਆਂ ਸੁਰਖੀਆਂ ਵਿੱਚ ਲਿਆ ਦਿੱਤਾ ।
ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਰਾਡੂ ਨਾਲ ਹਿਰਾਸਤ ਦੌਰਾਨ ਬਹੁਤ ਸਤਿਕਾਰਯੋਗ ਵਿਵਹਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਜਿਸਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਸੰਘਰਸ਼ ਦਾ ਇੱਕ ਮਾਨਵਤਾਵਾਦੀ ਚਿਹਰਾ ਪੇਸ਼ ਕਰਨਾ ਸੀ । 48 ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਰਾਡੂ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰਿਹਾਅ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ । ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਫ਼ਰੀਦਕੋਟ ਦੇ ਇੱਕ ਸੰਸਦ ਮੈਂਬਰ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਨੂੰ ਅਗਵਾ ਕਰਕੇ ਆਪਣੇ ਕੁਝ ਸਾਥੀਆਂ ਨੂੰ ਰਿਹਾਅ ਕਰਵਾਉਣ ਵਿੱਚ ਵੀ ਸਫਲਤਾ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀ ਗਈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਇਹ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸੰਘਰਸ਼ ਪੁਲਿਸ ਨਾਲ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਦਮਨਕਾਰੀ ਸਰਕਾਰੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਨਾਲ ਹੈ ।
ਸਰਕਾਰੀ ਤੰਤਰ ਦਾ ਜਵਾਬ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦਾ ਸੰਕਟ
KLF ਦੀਆਂ ਵੱਧਦੀਆਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ, ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਡੀ.ਜੀ.ਪੀ. ਕੇ.ਪੀ.ਐਸ. ਗਿੱਲ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸਖ਼ਤ ਅਤੇ ਵਿਆਪਕ ਦਮਨਕਾਰੀ ਮੁਹਿੰਮ ਚਲਾਈ। ਕੇ.ਪੀ.ਐਸ. ਗਿੱਲ ਦਾ ਸਪੱਸ਼ਟ ਮੰਨਣਾ ਸੀ ਕਿ ਖਾੜਕੂਵਾਦ ਨੂੰ ਸਿਰਫ਼ ਤਾਕਤ ਦੇ ਜ਼ੋਰ ‘ਤੇ ਹੀ ਖ਼ਤਮ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ “ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਹੱਲ” ਵਰਗੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਸਿਰਫ਼ ਅੱਤਵਾਦ ਨੂੰ ਹੱਲਾਸ਼ੇਰੀ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ “ਬੁਲਟ-ਫਾਰ-ਬੁਲਟ” ਨੀਤੀ ਤਹਿਤ ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਨੂੰ ਖੁੱਲ੍ਹੀ ਛੋਟ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। ਇਸ ਨੀਤੀ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਦੀ ਕਮਰ ਤਾਂ ਟੁੱਟ ਗਈ, ਪਰ ਇਸ ਨਾਲ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੇ ਘਾਣ ਦਾ ਇੱਕ ਹਨੇਰਾ ਦੌਰ ਵੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ।
ਐਮਨੈਸਟੀ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਅਤੇ ਐਨਸਾਫ਼ ਵਰਗੀਆਂ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਵਿੱਚ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀ ਸਬੂਤਾਂ ਨਾਲ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਦੁਆਰਾ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਗੈਰ-ਨਿਆਇਕ ਹੱਤਿਆਵਾਂ (ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ “ਝੂਠੇ ਮੁਕਾਬਲੇ” ਕਿਹਾ ਗਿਆ), ਜਬਰੀ ਗੁੰਮਸ਼ੁਦਗੀਆਂ, ਅਤੇ ਤਸ਼ੱਦਦ ਦੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਅੰਜਾਮ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ।
ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਕਾਰਕੁਨ ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਖਾਲੜਾ ਨੇ ਸਰਕਾਰੀ ਸ਼ਮਸ਼ਾਨਘਾਟਾਂ ਦੇ ਰਿਕਾਰਡਾਂ ਰਾਹੀਂ ਹਜ਼ਾਰਾਂ “ਅਣਪਛਾਤੀਆਂ” ਲਾਸ਼ਾਂ ਦੇ ਗੁਪਤ ਸਸਕਾਰ ਦਾ ਪਰਦਾਫਾਸ਼ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਇਹ ਦੋਸ਼ ਹੋਰ ਪੱਕੇ ਹੋਏ ਕਿ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲ ਸਬੂਤ ਮਿਟਾਉਣ ਲਈ ਇੱਕ ਯੋਜਨਾਬੱਧ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ । ਕਈ ਸਰੋਤਾਂ ਨੇ ਇਹ ਵੀ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਖਾੜਕੂਆਂ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਲਈ ਪੁਲਿਸ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਨਕਦ ਇਨਾਮ ਦੇਣ ਦੀ ਇੱਕ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਚਲਾਈ ਗਈ ਸੀ, ਜਿਸਨੇ ਕਥਿਤ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਗੈਰ-ਨਿਆਇਕ ਹੱਤਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਹੋਰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕੀਤਾ ।
ਇਹ ਸਥਿਤੀ ਇੱਕ ਅਜੀਬ ਵਿਰੋਧਾਭਾਸ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਇੱਕ ਪਾਸੇ, KLF ਵਰਗੀਆਂ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਸਰਕਾਰੀ ਤੰਤਰ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾ ਕੇ ਆਪਣਾ ਸੰਘਰਸ਼ ਚਲਾ ਰਹੀਆਂ ਸਨ, ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ, ਸਰਕਾਰ “ਕਾਨੂੰਨ ਦਾ ਰਾਜ” ਸਥਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਕਥਿਤ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਖੁਦ ਕਾਨੂੰਨ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿੱਚ ਲੈ ਰਹੀ ਸੀ। ਇਸ ਦੋ-ਪਾਸੜ ਹਿੰਸਾ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਡੂੰਘੇ ਜ਼ਖ਼ਮ ਦਿੱਤੇ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਦਰਦ ਅੱਜ ਵੀ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਭਾਈ Gurjant Singh Budhsinghwala ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਇਸੇ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਅਤੇ ਦਰਦਨਾਕ ਦੌਰ ਦਾ ਕੇਂਦਰੀ ਹਿੱਸਾ ਸੀ, ਜਿੱਥੇ ਹਰ ਕਾਰਵਾਈ ਦੀ ਇੱਕ ਪ੍ਰਤੀਕਿਰਿਆ ਹੁੰਦੀ ਸੀ ਅਤੇ ਹਿੰਸਾ ਦਾ ਚੱਕਰ ਲਗਾਤਾਰ ਘੁੰਮਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ।
ਭਾਗ 5: ਸ਼ਹਾਦਤ, ਵਿਵਾਦ ਅਤੇ ਵਿਰਾਸਤ
ਹਰ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਆਪਣੇ ਨਾਇਕਾਂ ਅਤੇ ਖਲਨਾਇਕਾਂ ਦੇ ਅੰਤ ਨਾਲ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਮੋੜ ਲੈਂਦੀ ਹੈ। ਭਾਈ Gurjant Singh Budhsinghwala ਦਾ ਅੰਤ ਵੀ ਓਨਾ ਹੀ ਨਾਟਕੀ ਅਤੇ ਵਿਵਾਦਪੂਰਨ ਸੀ ਜਿੰਨਾ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਜੀਵਨ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਨੇ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਲਿਬਰੇਸ਼ਨ ਫੋਰਸ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਝਟਕਾ ਦਿੱਤਾ, ਸਗੋਂ ਪੂਰੀ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਦੇ ਪਤਨ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਵੀ ਕੀਤੀ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ‘ਤੇ ਜੋ ਦੁੱਖਾਂ ਦਾ ਪਹਾੜ ਟੁੱਟਿਆ, ਉਹ ਉਸ ਦੌਰ ਦੀ ਬੇਰਹਿਮੀ ਦੀ ਇੱਕ ਦਰਦਨਾਕ ਗਾਥਾ ਹੈ। ਅੱਜ, ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਨੂੰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣਾਂ ਤੋਂ ਦੇਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ – ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਉਹ ਇੱਕ ਸ਼ਹੀਦ ਹੈ, ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਇੱਕ ਖਤਰਨਾਕ ਅੱਤਵਾਦੀ।
ਆਖਰੀ ਦਿਨ ਅਤੇ ਸ਼ਹਾਦਤ
ਜੁਲਾਈ 1992 ਤੱਕ, ਭਾਈ Gurjant Singh Budhsinghwala ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਲੋੜੀਂਦੇ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਬਣ ਚੁੱਕਾ ਸੀ, ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸਿਰ ‘ਤੇ 40 ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਦਾ ਵੱਡਾ ਇਨਾਮ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ । ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਭਾਲ ਵਿੱਚ ਦਿਨ-ਰਾਤ ਇੱਕ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਆਪਣੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਤੋਂ ਕੁਝ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ, ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਹੋਰ ਸੀਨੀਅਰ ਖਾੜਕੂ ਆਗੂਆਂ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਭਾਈ ਦਲਜੀਤ ਸਿੰਘ ਬਿੱਟੂ ਅਤੇ ਭਾਈ ਪਰਮਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪੰਜਵੜ ਨਾਲ ਇੱਕ ਮੀਟਿੰਗ ਕੀਤੀ ਸੀ।
ਇਸ ਮੀਟਿੰਗ ਵਿੱਚ, ਇਹ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਈ ਗਈ ਸੀ, ਕਿ ਹਾਲਾਤ ਦੇ ਮੱਦੇਨਜ਼ਰ ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਲਈ ਸਰਗਰਮੀਆਂ ਘਟਾ ਦਿੱਤੀਆਂ ਜਾਣ ਅਤੇ ਭਾਈ Gurjant Singh Budhsinghwala ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਕਿਸੇ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਥਾਂ ‘ਤੇ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ। ਪਰ ਇਸ ਯੋਜਨਾ ‘ਤੇ ਅਮਲ ਹੋਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਉਹ ਸਮਾਂ ਆ ਗਿਆ ਜਿਸਦਾ ਡਰ ਸੀ । 29 ਜੁਲਾਈ, 1992 ਨੂੰ, ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਤਤਕਾਲੀ ਡੀ.ਜੀ.ਪੀ. ਕੇ.ਪੀ.ਐਸ. ਗਿੱਲ ਨੇ ਲੁਧਿਆਣਾ ਵਿੱਚ ਭਾਈ ਗੁਰਜੰਟ ਸਿੰਘ ਬੁੱਧਸਿੰਘਵਾਲਾ ਦੀ ਮੌਤ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ । ਸਰਕਾਰੀ ਬਿਆਨ ਅਨੁਸਾਰ, ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਲੁਧਿਆਣਾ ਦੇ ਮਾਡਲ ਟਾਊਨ ਦੇ ਬਲਾਕ-A ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਮਕਾਨ ਨੰਬਰ 95 ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪੁਲਿਸ ਮੁਕਾਬਲੇ ਦੌਰਾਨ ਸ਼ਹੀਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।
ਇਹ ਘਰ ਇੱਕ ਸਾਬਕਾ ਫੌਜੀ ਕੌਰ ਸਿੰਘ ਦਾ ਦੱਸਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਨਿਊਜ਼ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਵਿੱਚ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਕਿ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਮੁਖ਼ਬਰ ਤੋਂ ਸੂਚਨਾ ਮਿਲੀ ਸੀ ਕਿ ਭਾਈ Gurjant Singh Budhsinghwala ਆਪਣੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨਾਲ ਮੀਟਿੰਗ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਘੇਰਾਬੰਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਨੇ ਇਮਾਰਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਹੈਂਡ ਗ੍ਰਨੇਡ ਸੁੱਟਿਆ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ । ਹਾਲਾਂਕਿ, ਇਸ ਸਰਕਾਰੀ ਬਿਰਤਾਂਤ ਦੀ ਪ੍ਰਮਾਣਿਕਤਾ ‘ਤੇ ਹਮੇਸ਼ਾ ਸਵਾਲ ਉੱਠਦੇ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਹ ਅੱਜ ਤੱਕ ਸਪੱਸ਼ਟ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਿਆ ਕਿ ਪੁਲਿਸ ਉਸ ਤੱਕ ਕਿਵੇਂ ਪਹੁੰਚੀ, ਜਾਂ ਕੀ ਇਸ ਪਿੱਛੇ ਕਿਸੇ ਨੇ ਮੁਖ਼ਬਰੀ ਜਾਂ ਧੋਖਾਧੜੀ ਕੀਤੀ ਸੀ ।
ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਮ੍ਰਿਤਕ ਦੇਹ ਨੂੰ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਸੌਂਪਿਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਖੁਦ ਗਊ-ਘਾਟ ਸ਼ਮਸ਼ਾਨਘਾਟ ਵਿਖੇ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਸਸਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ । ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਵਾਪਸ ਨਾ ਕਰਨਾ ਉਸ ਸਮੇਂ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਆਮ ਰਣਨੀਤੀ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਸੀ, ਜਿਸਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਅੰਤਿਮ ਸੰਸਕਾਰ ਤੋਂ ਰੋਕਣਾ ਅਤੇ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦੇ ਸਨਮਾਨ ਵਿੱਚ ਵੱਡੇ ਇਕੱਠਾਂ ਨੂੰ ਰੋਕਣਾ ਸੀ। ਇਸ ਕਾਰਵਾਈ ਦਾ ਮਕਸਦ ਖਾੜਕੂਆਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਪ੍ਰਤੀਕ ਬਣਨ ਤੋਂ ਰੋਕਣਾ ਸੀ, ਪਰ ਅਕਸਰ ਇਸਦਾ ਉਲਟਾ ਅਸਰ ਹੁੰਦਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਇਹ ਧਾਰਨਾ ਹੋਰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਹੁੰਦੀ ਸੀ ਕਿ ਸਰਕਾਰ ਮ੍ਰਿਤਕ ਸਰੀਰਾਂ ਤੋਂ ਵੀ ਡਰਦੀ ਹੈ।
ਇੱਕ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਤਬਾਹੀ
ਭਾਈ Gurjant Singh Budhsinghwala ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਸਿਰਫ਼ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਅੰਤ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਲਈ ਇੱਕ ਨਾ ਖ਼ਤਮ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਤ੍ਰਾਸਦੀ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਸੀ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਦਾ ਕਹਿਰ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ‘ਤੇ ਟੁੱਟ ਪਿਆ, ਜੋ ਉਸ ਦੌਰ ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੀ ਇੱਕ ਹੋਰ ਕੌੜੀ ਸੱਚਾਈ ਨੂੰ ਬਿਆਨ ਕਰਦਾ ਹੈ।
- ਡੇਢ ਸਾਲ ਬਾਅਦ, ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਭਰਾ ਸ. ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਫੜ ਲਿਆ ਅਤੇ ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਕਦੇ ਵਾਪਸ ਨਹੀਂ ਪਰਤਿਆ; ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ “ਜਬਰੀ ਗੁੰਮ” ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ।
- ਇਸ ਤੋਂ ਦੋ ਸਾਲ ਬਾਅਦ, ਭਾਈ Gurjant Singh Budhsinghwala ਦੇ ਦੂਜੇ ਭਰਾ, ਕੁਲਵੰਤ ਸਿੰਘ, ਜਿਸਨੇ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਗੰਭੀਰ ਮਾਨਸਿਕ ਤਸ਼ੱਦਦ ਝੱਲਿਆ ਸੀ, ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ।
- ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰਾਂ ਦੇ ਵਿਛੋੜੇ ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰ ‘ਤੇ ਹੋ ਰਹੇ ਜ਼ੁਲਮਾਂ ਦਾ ਸਦਮਾ ਉਸਦੇ ਬਜ਼ੁਰਗ ਪਿਤਾ, ਸ. ਨਛੱਤਰ ਸਿੰਘ, ਸਹਿਣ ਨਾ ਕਰ ਸਕੇ ਅਤੇ ਉਹ ਵੀ ਇਸ ਦੁੱਖ ਵਿੱਚ ਚੱਲ ਵਸੇ ।
- ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਭਾਈ Gurjant Singh Budhsinghwala ਦੇ ਚਾਚੇ ਦਾ ਪੁੱਤਰ, ਜੱਗਾ ਸਿੰਘ ਬੁੱਧਸਿੰਘਵਾਲਾ, ਵੀ ਜਗਰਾਉਂ ਨੇੜੇ ਪਿੰਡ ਛੱਜਾਵਾਲ ਵਿਖੇ ਇੱਕ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿੱਚ ਮਾਰਿਆ ਗਿਆ ।
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਇੱਕ ਪੂਰਾ ਪਰਿਵਾਰ ਇਸ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੀ ਭੇਟ ਚੜ੍ਹ ਗਿਆ। ਇਹ ਘਟਨਾਕ੍ਰਮ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸੰਘਰਸ਼ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਸਿਰਫ਼ ਲੜਨ ਵਾਲਿਆਂ ਤੱਕ ਸੀਮਤ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਇਸਨੇ ਪੀੜ੍ਹੀ-ਦਰ-ਪੀੜ੍ਹੀ ਤੱਕ ਫੈਲਣ ਵਾਲਾ ਇੱਕ ਡੂੰਘਾ ਅਤੇ ਨਾ ਭਰਨ ਵਾਲਾ ਜ਼ਖ਼ਮ ਛੱਡਿਆ। ਸਾਲਾਂ ਬਾਅਦ, ਜਦੋਂ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਮਾਤਾ, ਬੀਬੀ ਸੁਰਜੀਤ ਕੌਰ, ਦਾ ਦੇਹਾਂਤ ਹੋਇਆ, ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਸਕਾਰ ਪੂਰੇ ਪੰਥਕ ਸਨਮਾਨਾਂ ਨਾਲ ਅਤੇ “ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਜ਼ਿੰਦਾਬਾਦ” ਦੇ ਨਾਅਰਿਆਂ ਨਾਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਜੋ ਇਹ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੀਆਂ ਨਜ਼ਰਾਂ ਵਿੱਚ ਇਸ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਕੁਰਬਾਨੀ ਅਤੇ ਵਿਰਾਸਤ ਅੱਜ ਵੀ ਜ਼ਿੰਦਾ ਹੈ ।
ਇੱਕ ਦੋਹਰੀ ਵਿਰਾਸਤ
ਭਾਈ Gurjant Singh Budhsinghwala ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਬਹੁਤ ਹੀ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਅਤੇ ਦੋ-ਧਿਰੀ ਹੈ, ਜੋ ਇਸ ਗੱਲ ‘ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਕਹਾਣੀ ਕੌਣ ਸੁਣਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।
- ਸਰਕਾਰੀ ਅਤੇ ਕਾਨੂੰਨੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ: ਭਾਰਤੀ ਸਰਕਾਰ, ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਅਤੇ ਕਾਨੂੰਨ ਦੀਆਂ ਨਜ਼ਰਾਂ ਵਿੱਚ, ਉਹ ਇੱਕ ਖਤਰਨਾਕ ਖਾੜਕੂ ਅਤੇ KLF ਦਾ ਮੁਖੀ ਸੀ। ਉਸ ‘ਤੇ 1000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਕਤਲਾਂ ਅਤੇ ਕਈ ਵੱਡੀਆਂ ਹਿੰਸਕ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਉਣ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅੰਜਾਮ ਦੇਣ ਦੇ ਦੋਸ਼ ਸਨ । ਉਸਨੂੰ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਵਿਅਕਤੀ ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸਨੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਏਕਤਾ ਅਤੇ ਅਖੰਡਤਾ ਨੂੰ ਚੁਣੌਤੀ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਹਿੰਸਾ ਰਾਹੀਂ ਆਪਣੇ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਅਨੁਸਾਰ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨਾ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਂਤੀ ਅਤੇ ਕਾਨੂੰਨ ਵਿਵਸਥਾ ਨੂੰ ਬਹਾਲ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਜ਼ਰੂਰੀ ਕਦਮ ਸੀ।
- ਭਾਈਚਾਰਕ ਅਤੇ ਪੰਥਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ: ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ, ਸਿੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਸਮਰਥਕਾਂ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਹਿੱਸੇ ਲਈ, ਉਹ ਇੱਕ “ਸ਼ਹੀਦ” ਅਤੇ ਇੱਕ ਨਾਇਕ ਹੈ। ਉਸਨੂੰ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਨਿਡਰ ਯੋਧੇ ਵਜੋਂ ਯਾਦ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸਨੇ ਸਰਕਾਰੀ ਜ਼ੁਲਮ, ਝੂਠੇ ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ‘ਤੇ ਹੋ ਰਹੇ ਤਸ਼ੱਦਦ ਵਿਰੁੱਧ ਹਥਿਆਰ ਚੁੱਕੇ । ਉਸਨੂੰ ਇੱਕ ਬੁੱਧੀਮਾਨ ਰਣਨੀਤੀਕਾਰ, ਇੱਕ “ਸ਼ਾਂਤੀ ਅਤੇ ਇਮਾਨਦਾਰੀ ਦਾ ਮੁਜੱਸਮਾ” ਅਤੇ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਆਗੂ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸਦਾ ਸਾਰੀਆਂ ਖਾੜਕੂ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਸਤਿਕਾਰ ਕਰਦੀਆਂ ਸਨ । ਕਈ ਬਿਰਤਾਂਤਾਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਵੀ ਜ਼ਿਕਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਲੁੱਟਣ ਵਾਲੇ ਚੋਰਾਂ ਅਤੇ ਡਾਕੂਆਂ ਦੇ ਸਖ਼ਤ ਖਿਲਾਫ਼ ਸੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਈ ਅਜਿਹੇ ਅਪਰਾਧੀਆਂ ਨੂੰ ਸਜ਼ਾ ਦਿੱਤੀ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਤਿਕਾਰ ਸੀ ।
ਅੰਤ ਵਿੱਚ, ਭਾਈ Gurjant Singh Budhsinghwala ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਉਸ ਦਰਦਨਾਕ ਦੌਰ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਬਿੰਬ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀ ਦਾ ਸਫ਼ਰ ਉਸਦੇ ਨਿੱਜੀ ਹਾਲਾਤਾਂ ਅਤੇ ਵਿਆਪਕ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਸੰਘਰਸ਼ ਦਾ ਮਿਸ਼ਰਣ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਸਮੇਂ ਦਾ ਇੱਕ ਉਤਪਾਦ ਸੀ – ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਨੌਜਵਾਨ ਜਿਸਨੂੰ ਨਿੱਜੀ ਤ੍ਰਾਸਦੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਣਾਲੀਗਤ ਹਿੰਸਾ ਨੇ ਆਕਾਰ ਦਿੱਤਾ, ਅਤੇ ਜੋ ਆਧੁਨਿਕ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਹਨੇਰੇ ਅਧਿਆਵਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਅਤੇ ਵਿਵਾਦਪੂਰਨ ਸ਼ਖਸੀਅਤ ਵਜੋਂ ਉੱਭਰਿਆ।
ਸਿੱਟਾ
ਭਾਵੁਕ ਸਮਾਪਤੀ
ਭਾਈ ਗੁਰਜੰਟ ਸਿੰਘ ਬੁੱਧਸਿੰਘਵਾਲਾ ਦਾ ਜੀਵਨ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਧਰਤੀ ‘ਤੇ ਵਾਪਰੇ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਤੂਫ਼ਾਨ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਹੈ, ਜਿਸਨੇ ਅਣਗਿਣਤ ਘਰਾਂ ਦੇ ਚਿਰਾਗ ਬੁਝਾ ਦਿੱਤੇ। ਉਹ ਇੱਕ ਸਧਾਰਨ ਕਿਸਾਨੀ ਪਰਿਵਾਰ ਦਾ ਨੌਜਵਾਨ ਸੀ, ਜਿਸਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਇਦ ਸੁਨਹਿਰੇ ਭਵਿੱਖ ਦੇ ਸੁਪਨੇ ਹੋਣਗੇ, ਪਰ ਸਮੇਂ ਦੇ ਗੇੜ ਅਤੇ ਹਾਲਾਤਾਂ ਦੇ ਜ਼ੁਲਮ ਨੇ ਭਾਈ Gurjant Singh Budhsinghwala ਨੂੰ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਰਸਤੇ ‘ਤੇ ਤੋਰ ਦਿੱਤਾ ਜਿੱਥੇ ਹਰ ਕਦਮ ‘ਤੇ ਮੌਤ ਦਾ ਸਾਇਆ ਸੀ। ਉ
ਭਾਈ Gurjant Singh Budhsinghwala ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਖਾੜਕੂ ਦੀ ਗਾਥਾ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਉਸ ਪੂਰੀ ਪੀੜ੍ਹੀ ਦੇ ਦਰਦ, ਗੁੱਸੇ ਅਤੇ ਬੇਬਸੀ ਦਾ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਹੈ, ਜਿਸਨੇ ਆਪਣੇ ਹੱਕਾਂ ਅਤੇ ਪਛਾਣ ਲਈ ਲੜਦਿਆਂ ਆਪਣਾ ਸਭ ਕੁਝ ਦਾਅ ‘ਤੇ ਲਗਾ ਦਿੱਤਾ। ਉਸਦਾ ਨਾਮ ਅੱਜ ਵੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਪੰਨਿਆਂ ‘ਤੇ ਦੋ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਿਆਹੀਆਂ ਨਾਲ ਲਿਖਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ – ਇੱਕ ਲਈ ਉਹ ਕਾਨੂੰਨ ਦਾ ਦੁਸ਼ਮਣ ਹੈ, ਦੂਜੇ ਲਈ ਉਹ ਕੌਮ ਦਾ ਸ਼ਹੀਦ।
ਪਰ ਇਸ ਸਭ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਇੱਕ ਸੱਚਾਈ ਇਹ ਵੀ ਹੈ ਕਿ ਭਾਈ Gurjant Singh Budhsinghwala ਇੱਕ ਪੁੱਤਰ, ਇੱਕ ਭਰਾ ਅਤੇ ਇੱਕ ਦੋਸਤ ਸੀ, ਜਿਸਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੇ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਸੰਤਾਪ ਭੋਗਿਆ ਜਿਸਦੀ ਕਲਪਨਾ ਕਰਨਾ ਵੀ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੈ। ਉ ਸਦਾ ਸੰਘਰਸ਼ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਨੂੰ ਇਹ ਯਾਦ ਦਿਵਾਉਂਦੀ ਰਹੇਗੀ ਕਿ ਜਦੋਂ ਗੱਲਬਾਤ ਦੇ ਰਸਤੇ ਬੰਦ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਜ਼ੁਲਮ ਹੱਦਾਂ ਪਾਰ ਕਰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਇਤਿਹਾਸ ਅਕਸਰ ਹਿੰਸਾ ਅਤੇ ਤ੍ਰਾਸਦੀ ਦੇ ਖੂਨੀ ਮੋੜ ਲੈਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸਦੇ ਜ਼ਖ਼ਮ ਸਦੀਆਂ ਤੱਕ ਰਿਸਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ।
ਇਸ ਲੇਖ ਨੂੰ ਵੀ ਪੂਰੇ ਵਿਸਤਾਰ ਨਾਲ ਪੜੋ: ਵੱਡੇ ਘੱਲੂਘਾਰੇ … 1762 Wadda Ghallughara: The Brave, Tragic Story
ਅਕਸਰ ਪੁੱਛੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਸਵਾਲ
- ਭਾਈ Gurjant Singh Budhsinghwala ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚ ਕਿਵੇਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਏ? — ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਭਾਈ Gurjant Singh Budhsinghwala ਦੇ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਦੇ ਕਈ ਕਾਰਨ ਸਨ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਪਰਿਵਾਰਕ ਜ਼ਮੀਨੀ ਵਿਵਾਦ ਕਾਰਨ ਪੁਲਿਸ ਨਾਲ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਟਕਰਾਅ, 1984 ਦੇ ਮੋਗਾ ਕਾਂਡ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਦਾਦਾ ਜੀ ਦੇ ਭਰਾ ਦੀ ਮੌਤ, ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ ਦੌਰਾਨ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਅਤੇ ਕਥਿਤ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਤਸ਼ੱਦਦ, ਅਤੇ 1986 ਵਿੱਚ ਪੁਲਿਸ ਦੁਆਰਾ ਦੁਬਾਰਾ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕਰਕੇ ਕੀਤੇ ਗਏ ਗੰਭੀਰ ਤਸ਼ੱਦਦ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਰਾਹ ‘ਤੇ ਤੋਰ ਦਿੱਤਾ।
- ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਲਿਬਰੇਸ਼ਨ ਫੋਰਸ (KLF) ਦੇ ਮੁਖੀ ਵਜੋਂ ਉਸਦੀਆਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਕਿਹੜੀਆਂ ਸਨ? — KLF ਦੇ ਮੁਖੀ ਵਜੋਂ, ਭਾਈ Gurjant Singh Budhsinghwala ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਕਈ ਵੱਡੀਆਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਨੂੰ ਅੰਜਾਮ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਕਈ ਉੱਚ-ਪੱਧਰੀ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਐਸ.ਐਸ.ਪੀ. ਅਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਬਰਾੜ, ਐਸ.ਪੀ. ਕੇ.ਆਰ.ਐਸ. ਗਿੱਲ, ਅਤੇ ਬਦਨਾਮ ਐਸ.ਐਸ.ਪੀ. ਗੋਬਿੰਦ ਰਾਮ ਦੇ ਕਤਲ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਸਾਬਕਾ ਵਿੱਤ ਮੰਤਰੀ ਬਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਕਾਂਗਰਸੀ ਆਗੂ ਲਾਲਾ ਭਗਵਾਨ ਦਾਸ ਵਰਗੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ। ਰੋਮਾਨੀਆ ਦੇ ਰਾਜਦੂਤ ਲਿਵਿਯੂ ਰਾਡੂ ਦਾ ਅਗਵਾ ਵੀ ਉਸਦੇ ਕਾਰਜਕਾਲ ਦੀ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਘਟਨਾ ਸੀ।
- ਭਾਰਤੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਨੇ ਬੁੱਧਸਿੰਘਵਾਲਾ ਅਤੇ KLF ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹੜੀਆਂ ਨੀਤੀਆਂ ਅਪਣਾਈਆਂ? ਭਾਰਤੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਨੇ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਡੀ.ਜੀ.ਪੀ. ਕੇ.ਪੀ.ਐਸ. ਗਿੱਲ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ, “ਗੋਲੀ ਬਦਲੇ ਗੋਲੀ” ਦੀ ਸਖ਼ਤ ਨੀਤੀ ਅਪਣਾਈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਖਾੜਕੂਆਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹਮਦਰਦਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਵਿਆਪਕ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਇਸ ਨੀਤੀ ‘ਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦੁਆਰਾ ਗੰਭੀਰ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਏ ਗਏ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਝੂਠੇ ਪੁਲਿਸ ਮੁਕਾਬਲੇ, ਜਬਰੀ ਗੁੰਮਸ਼ੁਦਗੀਆਂ, ਤਸ਼ੱਦਦ ਅਤੇ ਗੁਪਤ ਸਸਕਾਰ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਖਾੜਕੂਆਂ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਲਈ ਨਕਦ ਇਨਾਮ ਦੇਣ ਦੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੇ ਵੀ ਦੋਸ਼ ਲੱਗੇ।
- 29 ਜੁਲਾਈ, 1992 ਨੂੰ ਭਾਈ Gurjant Singh Budhsinghwala ਮੌਤ ਦੇ ਹਾਲਾਤ ਬਾਰੇ ਕੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਹੈ? — ਸਰਕਾਰੀ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਭਾਈ Gurjant Singh Budhsinghwala ਨੂੰ 29 ਜੁਲਾਈ, 1992 ਨੂੰ ਲੁਧਿਆਣਾ ਦੇ ਮਾਡਲ ਟਾਊਨ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਘਰ ਵਿੱਚ ਹੋਏ ਪੁਲਿਸ ਮੁਕਾਬਲੇ ਦੌਰਾਨ ਸ਼ਹੀਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਪੁਲਿਸ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇੱਕ ਮੁਖ਼ਬਰ ਦੀ ਸੂਚਨਾ ‘ਤੇ ਛਾਪਾ ਮਾਰਿਆ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਇਸ ਮੁਕਾਬਲੇ ਦੀ ਪ੍ਰਮਾਣਿਕਤਾ ‘ਤੇ ਸਵਾਲ ਉਠਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹ ਅਸਪਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿ ਕੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਕੋਈ ਧੋਖਾ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮ੍ਰਿਤਕ ਦੇਹ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਸੌਂਪੀ ਗਈ ਅਤੇ ਪੁਲਿਸ ਦੁਆਰਾ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਸਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।
- ਭਾਈ Gurjant Singh Budhsinghwala ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਨੂੰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣਾਂ ਤੋਂ ਕਿਵੇਂ ਦੇਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ? —ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਬਹੁਤ ਵਿਵਾਦਪੂਰਨ ਹੈ। ਭਾਰਤੀ ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ ਕਾਨੂੰਨੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਉਸਨੂੰ ਇੱਕ ਖਤਰਨਾਕ ਖਾੜਕੂ ਮੰਨਦੀ ਹੈ ਜੋ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਮੌਤਾਂ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਸੀ। ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ, ਸਿੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਸਮਰਥਕ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਹਿੱਸਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ “ਸ਼ਹੀਦ” ਅਤੇ ਕੌਮੀ ਨਾਇਕ ਵਜੋਂ ਸਤਿਕਾਰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸਨੇ ਸਰਕਾਰੀ ਜ਼ੁਲਮਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਲੜਾਈ ਲੜੀ। ਉਸਨੂੰ ਇੱਕ ਨਿਡਰ ਯੋਧਾ ਅਤੇ ਇੱਕ ਬੁੱਧੀਮਾਨ ਆਗੂ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸਨੇ ਪੰਥ ਲਈ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਕੁਰਬਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤੀ।
ਵਿਚਾਰ-ਵਟਾਂਦਰਾ ਅਤੇ ਸਾਡਾ ਉਦੇਸ਼
ਇਸ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਲੇਖ ( ਭਾਈ ਗੁਰਜੰਟ ਸਿੰਘ ਬੁੱਧਸਿੰਘਵਾਲਾ …) ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਨ ਲਈ ਤੁਹਾਡਾ ਧੰਨਵਾਦ। ਇਸ ਗੰਭੀਰ ਵਿਸ਼ੇ ‘ਤੇ ਤੁਹਾਡੇ ਕੀ ਵਿਚਾਰ ਹਨ? ਅਸੀਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣਾਂ ਦਾ ਸਨਮਾਨ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਤੁਹਾਨੂੰ ਹੇਠਾਂ ਟਿੱਪਣੀਆਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਾਰਥਕ ਵਿਚਾਰ-ਵਟਾਂਦਰੇ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਲਈ ਸੱਦਾ ਦਿੰਦੇ ਹਾਂ। ਪੰਜਾਬੀ ਟਾਈਮ ‘ਤੇ ਸਾਡਾ ਉਦੇਸ਼ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ, ਵਿਰਾਸਤ ਅਤੇ ਸਮਕਾਲੀ ਮੁੱਦਿਆਂ ‘ਤੇ ਡੂੰਘਾਈ ਨਾਲ ਖੋਜ-ਭਰਪੂਰ ਅਤੇ ਨਿਰਪੱਖ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਪੇਸ਼ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਸਾਡੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਤੱਥਾਂ ਅਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਰੋਤਾਂ ਦੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ਇੱਕ ਸੰਤੁਲਿਤ ਤਸਵੀਰ ਪੇਸ਼ ਕਰੀਏ।
“ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਯਾਦ ਨੂੰ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੁਆਰਾ ਬਰਸੀ ਸਮਾਗਮਾਂ, ਧਾਰਮਿਕ ਦੀਵਾਨਾਂ ਅਤੇ ਕਈ ਆਨਲਾਈਨ ਪਲੇਟਫਾਰਮਾਂ ਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਵੈੱਬਸਾਈਟਾਂ ਰਾਹੀਂ ਜਿਉਂਦਾ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਇਸ ਵਿਕਲਪਿਕ ਬਿਰਤਾਂਤ ਨੂੰ ਪੀੜ੍ਹੀ-ਦਰ-ਪੀੜ੍ਹੀ ਅੱਗੇ ਤੋਰਦੀਆਂ ਹਨ।”
ਸਾਡੇ ਨਾਲ਼ ਜੁੜੇ ਰਹਿਣ ਲਈ “ਪੰਜਾਬੀ ਟਾਈਮ Facebook Page “ ਅਤੇ YouTube Channel ਨੂੰ ਫੋਲੋ ਕਰਕੇ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀਆਂ ਅਣਕਹੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਰਹੋ। “ਆਓ ਮਿਲ ਕੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪੰਨਿਆਂ ਨੂੰ ਸਮਝੀਏ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ‘ਤੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰੀਏ।” (Let’s together understand and reflect upon these important pages of history.)।
Disclaimer and Editorial Policy
The information and analysis presented in this article are based on a synthesis of publicly available sources, including historical documents, academic research, human rights reports, and journalistic works.
Our objective is to provide a comprehensive and impartial analysis of complex historical events and figures. We acknowledge that history is often subject to differing interpretations, and our goal is to present these various perspectives in a balanced and factual manner.
The author and publisher do not intend to defame any individual or group, hurt any religious or cultural sentiments, or promote any form of hatred or animosity. While every effort is made to ensure accuracy and cite credible sources, the publisher is not liable for any unintentional errors.
This content is intended for informational and educational purposes. Readers are encouraged to engage with this material critically and conduct their own research to form their own informed conclusions.
✍️ About the Author – Kulbir Singh Bajwa
Kulbir Singh is the founder of PunjabiTime.com, a powerful platform dedicated to reviving Punjabi culture, Sikh history, and the spirit of community storytelling. With a deep-rooted passion for his heritage, he writes emotionally compelling, well-researched content that connects generations.
Follow his work to discover stories that matter, voices that inspire, and a vision that unites. 🌍
© ਪੰਜਾਬੀ ਟਾਈਮ, 2025 — ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਸੱਚੀ ਅਵਾਜ਼।
#GurjantSinghBudhsinghwala #KhalistanLiberationForce #SikhHistory #PunjabInsurgency #ShaheedLegacy #UntoldStory #NeverForget1984