Baba Thara Singh (1952-1984): His Fearless Last Stand
ਬਾਬਾ ਠਾਰਾ ਸਿੰਘ…
ਉਸ ਯੋਧੇ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਜਿਸਨੇ 1984 ਦੇ ਘੱਲੂਘਾਰੇ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਲਹੂ ਡੋਲ੍ਹਿਆ। Baba Thara Singh ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਦੀ ਗਾਥਾ ਜੋ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਪੰਨਿਆਂ ‘ਤੇ ਅਮਰ ਹੈ।
ਬਾਬਾ ਠਾਰਾ ਸਿੰਘ: 1984 ਦੇ ਘੱਲੂਘਾਰੇ ਦੇ ਇੱਕ ਯੋਧੇ ਦਾ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ
ਜਾਣ-ਪਛਾਣ: ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਪੰਨਿਆਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਹਿਮ ਸ਼ਖਸੀਅਤ
ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ 1980ਵਿਆਂ ਦਾ ਦਹਾਕਾ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਦੌਰ ਸੀ ਜਿਸਨੇ ਸੂਬੇ ਦੇ ਸਮਾਜਿਕ, ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਤਾਣੇ-ਬਾਣੇ ਨੂੰ ਡੂੰਘਾਈ ਨਾਲ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਅਤੇ ਤਣਾਅਪੂਰਨ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਕਈ ਅਜਿਹੀਆਂ ਸ਼ਖਸੀਅਤਾਂ ਉੱਭਰੀਆਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਅੱਜ ਵੀ ਇਤਿਹਾਸਕ ਬਹਿਸ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਨਾਮ ਬਾਬਾ ਠਾਰਾ ਸਿੰਘ ਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ ਦੇ ਇੱਕ ਸੀਨੀਅਰ ਅਤੇ ਸਤਿਕਾਰਤ ਆਗੂ ਸਨ।
ਇਹ ਲੇਖ ਬਾਬਾ ਠਾਰਾ ਸਿੰਘ ਦੇ ਜੀਵਨ, ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਮੋਰਚੇ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ, ਅਤੇ ਜੂਨ 1984 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਵੱਲੋਂ ਸ੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਕੰਪਲੈਕਸ ‘ਤੇ ਕੀਤੇ ਗਏ ‘ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ’ (ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ) ਦੌਰਾਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅੰਤਿਮ ਦਿਨਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਗੰਭੀਰ, ਨਿਰਪੱਖ ਅਤੇ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀ ਵੇਰਵਾ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਦਾ ਯਤਨ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿਸ਼ੇ ਦੀ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲਤਾ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਵਿੱਚ ਰੱਖਦੇ ਹੋਏ, ਇਹ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪ੍ਰਮਾਣਿਕ ਅਤੇ ਭਰੋਸੇਯੋਗ ਸਰੋਤਾਂ ‘ਤੇ ਅਧਾਰਿਤ ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਇੱਕ ਕਾਨੂੰਨੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਸਹੀ ਬਿਰਤਾਂਤ ਪੇਸ਼ ਕਰਨਾ ਹੈ।
ਇਹ ਧਿਆਨ ਦੇਣਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ ਕਿ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਕਈ ਹੋਰ ਸ਼ਖਸੀਅਤਾਂ ਦਾ ਨਾਮ ਵੀ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ 18ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਸ਼ਹੀਦ ਭਾਈ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਵਾਂ। ਇਹ ਲੇਖ ਸਪੱਸ਼ਟ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਸਿਰਫ਼ ਉਸ Baba Thara Singh ‘ਤੇ ਕੇਂਦਰਿਤ ਹੈ ਜੋ 20ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਸਨ ਅਤੇ ਜੂਨ 1984 ਦੇ ਘਟਨਾਕ੍ਰਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ।
ਮੁੱਢਲਾ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਰੂਹਾਨੀ ਸਫ਼ਰ
ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਤੋਂ ਮਹਿਤਾ ਚੌਂਕ ਤੱਕ
ਕਈ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸਰੋਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, Baba Thara Singh ਦਾ ਜਨਮ 1924 ਵਿੱਚ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਦੇ ਔਰੰਗਾਬਾਦ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮੁੱਢਲਾ ਨਾਮ ਧਿਆਨ ਸਿੰਘ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਹਿਮ ਮੋੜ ਉਸ ਸਮੇਂ ਆਇਆ ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ ਦੇ 12ਵੇਂ ਮੁਖੀ, ਸੰਤ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਜੀ ਖਾਲਸਾ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਕਥਾ ਸੁਣੀ। ਇਸ ਰੂਹਾਨੀ ਅਨੁਭਵ ਤੋਂ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਹੋ ਕੇ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਛਕਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ।
ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਸੰਚਾਰ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੰਜ ਪਿਆਰਿਆਂ ਵੱਲੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਨਾਮ ਬਦਲ ਕੇ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ। ਇਸ ਨਾਮ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਲਗਾਵ ਇੰਨਾ ਗਹਿਰਾ ਸੀ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਸਨੂੰ ਆਪਣੀ ਖੱਬੀ ਬਾਂਹ ‘ਤੇ ਖੁਣਵਾ ਲਿਆ ਸੀ। ਇਹ ਤੱਥ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ, ਜੂਨ 1984 ਦੇ ਫੌਜੀ ਹਮਲੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਦੇਹ ਦੀ ਸ਼ਨਾਖਤ ਕਰਨ ਵੇਲੇ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਲਈ ਇੱਕ ਉਲਝਣ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣਿਆ, ਕਿਉਂਕਿ ਫੌਜ ‘ਠਾਰਾ ਸਿੰਘ’ ਨਾਮ ਦੇ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਭਾਲ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ। ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਛਕਣ ਤੋਂ ਕੁਝ ਹਫ਼ਤਿਆਂ ਬਾਅਦ ਹੀ ਉਹ ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ ਦੇ ਜਥੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਆ ਕੇ ਮਹਿਤਾ ਚੌਂਕ ਵਿਖੇ ਟਕਸਾਲ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਵਜੋਂ ਰਹਿਣ ਲੱਗੇ।
ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ ਵਿੱਚ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਅਤੇ ‘ਠਾਰਾ ਸਿੰਘ’ ਨਾਮ
ਮਹਿਤਾ ਚੌਂਕ ਵਿਖੇ, ਭਾਈ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਮ-ਸਿਮਰਨ, ਸੇਵਾ ਅਤੇ ਸੰਥਿਆ (ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਸ਼ੁੱਧ ਉਚਾਰਨ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ) ਵਿੱਚ ਲੀਨ ਕਰ ਲਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਰਧਾ ਅਤੇ ਲਗਨ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਜਲਦੀ ਹੀ ਇੱਕ ਉੱਚ ਰੂਹਾਨੀ ਅਵਸਥਾ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਾ ਦਿੱਤਾ। ਉਹ ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ ਦੇ 13ਵੇਂ ਮੁਖੀ, ਸੰਤ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਖਾਲਸਾ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਬਹੁਤ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਅਤੇ ਭਰੋਸੇਮੰਦ ਸਾਥੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਬਣ ਗਏ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਨਾਮ ‘ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ’ ਤੋਂ ‘ਠਾਰਾ ਸਿੰਘ’ ਬਣਨ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅਧਿਆਤਮਕ ਕੱਦ ਅਤੇ ਟਕਸਾਲ ਅੰਦਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਤਿਕਾਰ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਕਈ ਸਰੋਤ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸੰਤ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਜੀ, ਭਾਈ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਕੋਲੋਂ ਮੁੰਬਈ ਨੇੜੇ ਦੇ ਇੱਕ ਪੁਰਾਤਨ Sikh ਸੰਤ, ਬਾਬਾ ਠਾਹਿਰਾ ਸਿੰਘ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਅੱਜ ਵੀ ਉਲਹਾਸਨਗਰ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਹੈ, ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੀਆਂ ਸਾਖੀਆਂ ਸੁਣਿਆ ਕਰਦੇ ਸਨ।
ਸਮਾਂ ਪਾ ਕੇ, ਸੰਤ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਭਾਈ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਹੀ ‘ਠਾਰਾ ਸਿੰਘ’ ਕਹਿਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਉਹ ਅਕਸਰ ਕਹਿੰਦੇ, “ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ, ਮੈਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਮਹਾਂਪੁਰਖਾਂ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਕੀਤੇ, ਪਰ ਜਦੋਂ ਤੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜੀਵਨ ਸੁਣਾਉਂਦਾ ਹੈਂ, ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਤੇਰੇ ਵਿੱਚ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਰੂਪ ਦਿਸਦਾ ਹੈ”। ਇਹ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਨਾਮ ਦੀ ਤਬਦੀਲੀ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਇਹ ਸੰਤ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਵੱਲੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਰੂਹਾਨੀ ਉੱਚਤਾ ਨੂੰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਇੱਕ ਮਾਨਤਾ ਸੀ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਛਾਣ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਗੁਰੂ-ਭਰਾਵਾਂ ਅਤੇ ਸੰਗਤ ਵਿੱਚ Baba Thara Singh ਵਜੋਂ ਸਥਾਪਤ ਹੋ ਗਈ, ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਅਧਿਆਤਮਕ ਅਤੇ ਸੰਗਠਨਾਤਮਕ ਅਥਾਰਟੀ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਬਣ ਗਈ।
ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਸਿਆਸੀ ਸੰਕਟ ਅਤੇ ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਮੋਰਚਾ
1978 ਤੋਂ 1984: ਇੱਕ ਤਣਾਅਪੂਰਨ ਦੌਰ
1970ਵਿਆਂ ਦੇ ਅਖੀਰ ਅਤੇ 1980ਵਿਆਂ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹਾਲਾਤ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਬਦਲ ਰਹੇ ਸਨ। 1978 ਦੇ Sikh-ਨਿਰੰਕਾਰੀ ਝੜਪ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ 13 ਸਿੰਘਾਂ ਦੀ ਜਾਨ ਚਲੀ ਗਈ ਸੀ, ਨੂੰ ਕਈ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਦਾ ਇੱਕ ਅਹਿਮ ਮੋੜ ਮੰਨਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੇ Sikh ਭਾਈਚਾਰੇ ਵਿੱਚ ਰੋਸ ਅਤੇ ਬੇਗਾਨਗੀ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਹੋਰ ਡੂੰਘਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।
1977 ਵਿੱਚ ਸੰਤ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਖਾਲਸਾ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਅਕਾਲ ਚਲਾਣੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਜੀ ਖਾਲਸਾ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਸੌਂਪੀ ਗਈ। ਇਹ ਫੈਸਲਾ ਟਕਸਾਲ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਸੀਨੀਅਰ ਸਿੰਘਾਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ Baba Thara Singh ਅਤੇ ਬਾਬਾ ਠਾਕੁਰ ਸਿੰਘ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਨ, ਦੁਆਰਾ ਸੰਤ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀ ਇੱਛਾ ਅਨੁਸਾਰ ਲਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ Sikh ਪੰਥ ਨੂੰ ਮੁੜ ਸੁਰਜੀਤ ਕਰਨ ਅਤੇ ਬਾਬਾ ਦੀਪ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਮੁੜ ਜਗਾਉਣ ਦੇ ਮਿਸ਼ਨ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਭਰ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਚਾਰ ਦੌਰੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੇ।
ਜਦੋਂ ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਜੀ ਪ੍ਰਚਾਰ ‘ਤੇ ਸਨ, ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ Baba Thara Singh ਨੂੰ ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ ਦੇ ਮੁੱਖ ਦਫ਼ਤਰ, ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰਦਰਸ਼ਨ ਪ੍ਰਕਾਸ਼, ਮਹਿਤਾ ਚੌਂਕ, ਵਿਖੇ ਸੇਵਾ, ਸੰਥਿਆ ਅਤੇ ਹੋਰ ਪ੍ਰਬੰਧਕੀ ਕਾਰਜਾਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਸੌਂਪੀ।
Baba Thara Singh ਦੀ ਨਿਰਸਵਾਰਥ ਸੇਵਾ ਅਤੇ ਉੱਚੇ-ਸੁੱਚੇ ਜੀਵਨ ਕਾਰਨ ਸਾਰੀਆਂ Sikh ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਬਹੁਤ ਸਤਿਕਾਰ ਸੀ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ, ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ ਸੰਤ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਵਿਚਕਾਰ ਤਣਾਅ ਵਧਦਾ ਗਿਆ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਜਦੋਂ ਹਰਿਆਣਾ ਦੇ ਚੰਦੋ ਕਲਾਂ ਵਿੱਚ Punjab Police ਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਸਰੂਪਾਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਧਾਰਮਿਕ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਨੂੰ ਅਗਨ ਭੇਟ ਕਰਨ ਦੀਆਂ ਖ਼ਬਰਾਂ ਆਈਆਂ, ਜਿਸ ਨਾਲ Sikh ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਡੂੰਘੀ ਠੇਸ ਪਹੁੰਚੀ।
ਭਾਈ ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਬਾਬਾ ਠਾਰਾ ਸਿੰਘ ਦੀ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ: ਮੋਰਚੇ ਦਾ ਤਤਕਾਲੀ ਕਾਰਨ
ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਮੋਰਚੇ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਦਾ ਤਤਕਾਲੀ ਕਾਰਨ ਬਣਨ ਵਾਲੀ ਘਟਨਾ 19 ਜੁਲਾਈ, 1982 ਨੂੰ ਵਾਪਰੀ। ਉਸ ਸਮੇਂ, ਟਕਸਾਲ ਦੇ ਕੁਝ ਸਿੰਘਾਂ ਨੂੰ Punjab Police ਨੇ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਆਲ ਇੰਡੀਆ Sikh ਸਟੂਡੈਂਟਸ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਭਾਈ ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਅਤੇ Baba Thara Singh ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਿੰਘਾਂ ਦੇ ਕੇਸ ਦੀ ਪੈਰਵੀ ਕਰਨ ਅਤੇ ਦੇਖਭਾਲ ਲਈ ਅਦਾਲਤ ਭੇਜਿਆ।
ਕਈ ਸਰੋਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਇਹ ਦੋਵੇਂ ਆਗੂ ਅਦਾਲਤੀ ਕੰਪਲੈਕਸ ਵਿੱਚ ਪਹੁੰਚੇ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਦੋਸ਼ ਜਾਂ ਵਾਰੰਟ ਦੇ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ। ਇਹ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਸਿਰਫ਼ ਦੋ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦੀ ਨਜ਼ਰਬੰਦੀ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਇਹ ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ ਦੀ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨਿਕ ਇਕਾਈ ( Baba Thara Singh) ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਯੁਵਾ ਵਿੰਗ (ਭਾਈ ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ) ‘ਤੇ ਸਿੱਧਾ ਹਮਲਾ ਸੀ। ਇਸ ਕਾਰਵਾਈ ਨੂੰ ਸੰਤ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਅਤੇ ਜਾਣਬੁੱਝ ਕੇ ਕੀਤੀ ਗਈ ਉਕਸਾਹਟ ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆ।
ਇਸ ਖ਼ਬਰ ਨੇ ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਦੁਖੀ ਕੀਤਾ। ਉਸ ਦਿਨ ਉਹ ਬਿਮਾਰ ਸਨ ਅਤੇ ਡਾਕਟਰਾਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਗਲੂਕੋਜ਼ ਲਗਾਇਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਸ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਉਹ ਆਪਣੇ ਜਥੇ ਸਮੇਤ 19 ਜੁਲਾਈ, 1982 ਨੂੰ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਪਹੁੰਚੇ।
ਉੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅਰਦਾਸ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਮੋਰਚੇ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕੀਤਾ ਕਿ ਇਹ ਮੋਰਚਾ ਸਿਰਫ਼ ਭਾਈ ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਅਤੇ Baba Thara Singh ਦੀ ਰਿਹਾਈ ਲਈ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਸਮੁੱਚੇ ਖਾਲਸਾ ਪੰਥ ਨੂੰ ਗੁਲਾਮੀ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਕਰਵਾਉਣ ਦੇ ਵੱਡੇ ਮਕਸਦ ਲਈ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਇੱਕ ਕਾਰਵਾਈ, ਜਿਸਦਾ ਮਕਸਦ ਸ਼ਾਇਦ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਕਰਨਾ ਸੀ, ਨੇ ਅਣਜਾਣੇ ਵਿੱਚ ਇਸਨੂੰ Sikh ਸ਼ਕਤੀ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਕ, ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ, ‘ਤੇ ਕੇਂਦਰਿਤ ਕਰਕੇ ਹੋਰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਅਤੇ ਇੱਕਜੁੱਟ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।
ਸਮਾਂ-ਰੇਖਾ: ਬਾਬਾ ਠਾਰਾ ਸਿੰਘ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਘਟਨਾਵਾਂ
ਇਹ ਸਾਰਣੀ Baba Thara Singh ਦੇ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਘਟਨਾਕ੍ਰਮ ਦੀ ਇੱਕ ਸਪੱਸ਼ਟ ਰੂਪਰੇਖਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੀ ਹੈ।
| ਸਾਲ (Year) | ਘਟਨਾ (Event) | ਵੇਰਵਾ ਅਤੇ ਮਹੱਤਤਾ (Description and Significance) |
| 1924 | ਜਨਮ (Birth) | ਔਰੰਗਾਬਾਦ, ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਵਿੱਚ ਧਿਆਨ ਸਿੰਘ ਵਜੋਂ ਜਨਮ। 3 |
| ~1940s/50s | ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਸੰਚਾਰ (Amrit Initiation) | ਬਾਬਾ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਜੀ ਤੋਂ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਹੋ ਕੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਛਕਿਆ ਅਤੇ ਨਾਮ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ। 3 |
| ~1950s | ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲਾ (Joining Damdami Taksal) | ਪੰਜਾਬ ਆ ਕੇ ਮਹਿਤਾ ਚੌਂਕ ਵਿਖੇ ਟਕਸਾਲ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਵਜੋਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਏ। 3 |
| ~1970s | ‘ਠਾਰਾ ਸਿੰਘ’ ਵਜੋਂ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ (Becoming ‘Thara Singh’) | ਸੰਤ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਖਾਲਸਾ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ‘ਠਾਰਾ ਸਿੰਘ’ ਕਹਿਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। 3 |
| 1977 | ਜਥੇਦਾਰ ਦੀ ਚੋਣ ਵਿੱਚ ਭੂਮਿਕਾ (Role in Jathedar Selection) | ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੂੰ ਟਕਸਾਲ ਦਾ 14ਵਾਂ ਮੁਖੀ ਨਿਯੁਕਤ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਸੀਨੀਅਰ ਸਿੰਘਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ। 3 |
| 1981-82 | ਟਕਸਾਲ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧਕ (Administrator of Taksal) | ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀ ਗੈਰ-ਮੌਜੂਦਗੀ ਵਿੱਚ ਮਹਿਤਾ ਚੌਂਕ ਵਿਖੇ ਟਕਸਾਲ ਦੇ ਕਾਰਜਕਾਰੀ ਇੰਚਾਰਜ ਵਜੋਂ ਸੇਵਾ ਨਿਭਾਈ। 3 |
| 19 ਜੁਲਾਈ, 1982 | ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ (Arrest) | ਭਾਈ ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਅਦਾਲਤੀ ਕੰਪਲੈਕਸ ਵਿੱਚੋਂ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਦੋਸ਼ ਦੇ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। 3 |
| 19 ਜੁਲਾਈ, 1982 | ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਮੋਰਚੇ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ (Start of Dharam Yudh Morcha) | ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਤੋਂ ਮੋਰਚਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। 4 |
| ~1983/84 | ਰਿਹਾਈ (Release) | ਪੰਥਕ ਦਬਾਅ ਹੇਠ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਝੂਠੇ ਦੋਸ਼ ਹਟਾ ਕੇ ਰਿਹਾਅ ਕੀਤਾ। 3 |
| 1-3 ਜੂਨ, 1984 | ਮੋਰਚਾਬੰਦੀ ਦੀ ਕਮਾਂਡ (Command of Defenses) | ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸ੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਕੰਪਲੈਕਸ ਵਿੱਚ ਲੰਗਰ ਹਾਲ ਅਤੇ ਰਾਮਗੜ੍ਹੀਆ ਬੁੰਗੇ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਦੀ ਕਮਾਂਡ ਸੰਭਾਲੀ। 3 |
| 4-5 ਜੂਨ, 1984 | ਲੰਗਰ ਹਾਲ ਦੀ ਲੜਾਈ (Battle of Langar Hall) | ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਦੇ ਹਮਲਿਆਂ ਦਾ ਡਟ ਕੇ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਭਾਰੀ ਵਿਰੋਧ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ। 3 |
| 6 ਜੂਨ, 1984 | ਸ਼ਹਾਦਤ (Martyrdom) | ਦੁੱਖ ਭੰਜਨੀ ਬੇਰੀ ਨੇੜੇ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਨਾਲ ਲੜਦੇ ਹੋਏ ਸ਼ਹਾਦਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। 3 |
ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ: ਸ੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ’ਤੇ ਫੌਜੀ ਹਮਲਾ
ਜਿਵੇਂ-ਜਿਵੇਂ ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਮੋਰਚਾ ਜ਼ੋਰ ਫੜਦਾ ਗਿਆ, ਦਿੱਲੀ ਅਤੇ Sikh ਆਗੂਆਂ ਵਿਚਕਾਰ ਟਕਰਾਅ ਵਧਦਾ ਗਿਆ। ਅੰਤ ਵਿੱਚ, ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਸ੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਕੰਪਲੈਕਸ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਸਿੰਘਾਂ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਕੱਢਣ ਲਈ ਫੌਜੀ ਕਾਰਵਾਈ ਕਰਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ, ਜਿਸਨੂੰ ‘ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ’ ਦਾ ਕੋਡ-ਨਾਂ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।
ਮੋਰਚਾਬੰਦੀ ਅਤੇ ਕਮਾਂਡ
ਫੌਜੀ ਹਮਲੇ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਦੇਖਦੇ ਹੋਏ, ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਸ੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਕੰਪਲੈਕਸ ਦੇ ਅੰਦਰ ਅਤੇ ਬਾਹਰ ਰੱਖਿਆਤਮਕ ਮੋਰਚੇ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੇ। ਇਹ ਮੋਰਚੇਬੰਦੀ ਫੌਜ ਦੇ ਇੱਕ ਸਾਬਕਾ ਮੇਜਰ-ਜਨਰਲ, ਜਨਰਲ ਸ਼ੁਬੇਗ ਸਿੰਘ ਦੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਹੇਠ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਕੰਪਲੈਕਸ ਦੇ ਪੂਰਬੀ ਪਾਸੇ ਤੋਂ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਹਮਲੇ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਅਤੇ ਪਹਿਲੀ ਰੱਖਿਆ ਪੰਕਤੀ ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਲੰਗਰ ਹਾਲ ਦੀ ਛੱਤ, ਇਤਿਹਾਸਕ ਰਾਮਗੜ੍ਹੀਆ ਬੁੰਗੇ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਟੈਂਕੀ ‘ਤੇ ਬਣਾਈ ਗਈ ਸੀ।
ਇਨ੍ਹਾਂ ਅਹਿਮ ਮੋਰਚਿਆਂ ਦੀ ਕਮਾਨ Baba Thara Singh ਨੂੰ ਸੌਂਪੀ ਗਈ ਸੀ। ਚਸ਼ਮਦੀਦਾਂ ਦੇ ਬਿਰਤਾਂਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਮਾਂਡ ਹੇਠ ਲਗਭਗ 60-65 ਸਿੰਘ ਤਾਇਨਾਤ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਲਾਈਟ ਮਸ਼ੀਨ ਗੰਨਾਂ (LMGs), ਸੈਲਫ-ਲੋਡਿੰਗ ਰਾਈਫਲਾਂ (SLRs) ਅਤੇ.303 ਰਾਈਫਲਾਂ ਵਰਗੇ ਹਥਿਆਰ ਸਨ। ਭਾਈ ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਵੀ 5 ਜੂਨ ਦੀ ਸ਼ਾਮ ਤੱਕ ਇਸੇ ਮੋਰਚੇ ‘ਤੇ ਮੌਜੂਦ ਰਹੇ।
ਲੰਗਰ ਹਾਲ ਦੀ ਲੜਾਈ: ਚਸ਼ਮਦੀਦਾਂ ਦੇ ਬਿਰਤਾਂਤ
4 ਜੂਨ, 1984 ਦੀ ਸਵੇਰ ਨੂੰ ਜਦੋਂ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਨੇ ਲੰਗਰ ਹਾਲ ਵਾਲੇ ਪਾਸਿਓਂ ਹਮਲਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ, ਤਾਂ Baba Thara Singh ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਜ਼ਬਰਦਸਤ ਜਵਾਬੀ ਕਾਰਵਾਈ ਕੀਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਫੌਜ ਦੇ ਕਈ ਹਮਲਿਆਂ ਨੂੰ ਅਸਫ਼ਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਿੱਛੇ ਹਟਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕੀਤਾ। 4 ਜੂਨ ਦੀ ਰਾਤ ਨੂੰ, ਜਦੋਂ ਫੌਜੀ ਹੈਲੀਕਾਪਟਰਾਂ ਨੇ ਕੰਪਲੈਕਸ ‘ਤੇ ਕਮਾਂਡੋ ਉਤਾਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ, ਤਾਂ ਭਾਈ ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਨੇ ਗੋਲੀਬਾਰੀ ਕਰਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਿੱਛੇ ਹਟਾ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਇੱਕ ਵੀ ਕਮਾਂਡੋ ਕੰਪਲੈਕਸ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਿਆ।
5 ਜੂਨ ਦੀ ਸਵੇਰ (ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਵੇਲੇ), Baba Thara Singh ਅਤੇ ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਜੀ ਵਿਚਕਾਰ ਇੱਕ ਵਾਇਰਲੈੱਸ ਗੱਲਬਾਤ ਹੋਈ। ਇਸ ਗੱਲਬਾਤ ਦੌਰਾਨ, Baba Thara Singh ਨੇ ਸੰਤ ਜੀ ਨੂੰ ਯਾਦ ਦਿਵਾਇਆ, “ਸੰਤ ਜੀ, ਭੁੱਲ ਨਾ ਜਾਣਾ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਖਾਲਸਾ ਪੰਥ ਨੂੰ ਗੁਲਾਮੀ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਕਰਾਉਣ ਦੀ ਅਰਦਾਸ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਬਾਬਾ ਦੀਪ ਸਿੰਘ ਜੀ ਸ਼ਹੀਦ ਦੇ ਵੰਸ਼ਜ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਤੇ, ਤੁਹਾਨੂੰ ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ ਅਤੇ Sikh ਪੰਥ ਦੀ ਇੱਜ਼ਤ ਲਈ ਇਹ ਅਰਦਾਸ ਪੂਰੀ ਕਰਨੀ ਪਵੇਗੀ”। ਇਸ ਤੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅਡੋਲ ਇਰਾਦੇ ਅਤੇ ਸਿਦਕ ਦਾ ਪਤਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ।
ਜਦੋਂ ਗੋਲਾ-ਬਾਰੂਦ ਖਤਮ ਹੋਣ ਲੱਗਾ, ਤਾਂ ਕੁਝ ਸਿੰਘ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਗਏ ਅਤੇ ਸੰਤ ਜੀ ਤੋਂ ਹੋਰ ਹਥਿਆਰ ਅਤੇ ਗੋਲਾ-ਬਾਰੂਦ ਲੈ ਕੇ ਆਏ। ਬਾਬਾ ਜੀ ਨੇ ਇਹ ਅਸਲਾ ਬਾਕੀ ਸਿੰਘਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਦਿਆਂ ਕਿਹਾ, “ਸਿੰਘੋ, ਬੱਸ ਇਹੀ ਹੈ ਜੋ ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਹੈ”। ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੀ ਗੰਭੀਰ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਬਿਆਨ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਅੰਤਿਮ ਸੰਘਰਸ਼ ਅਤੇ ਸ਼ਹਾਦਤ
5 ਜੂਨ ਦੀ ਰਾਤ ਅਤੇ 6 ਜੂਨ ਦੇ ਦਿਨ, ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਨੇ ਟੈਂਕਾਂ ਅਤੇ ਤੋਪਖਾਨੇ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਲੰਗਰ ਹਾਲ ਅਤੇ ਰਾਮਗੜ੍ਹੀਆ ਬੁੰਗੇ ਦੇ ਮੋਰਚਿਆਂ ਨੂੰ ਤਬਾਹ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਭਾਰੀ ਬੰਬਾਰੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, Baba Thara Singh, ਭਾਈ ਬੂਆ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਕੁਝ ਹੋਰ ਯੋਧੇ ਇੱਕ ਰਣਨੀਤਕ ਕਦਮ ਚੁੱਕਦੇ ਹੋਏ ਪਰਿਕਰਮਾ ਵਿੱਚ ਆ ਗਏ ਅਤੇ ਦੁੱਖ ਭੰਜਨੀ ਬੇਰੀ ਦੇ ਨੇੜੇ ਨਵਾਂ ਮੋਰਚਾ ਸੰਭਾਲ ਲਿਆ ਤਾਂ ਜੋ ਪੂਰਬੀ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਦੁਆਰ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕੇ।
ਉਸ ਸਮੇਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਮੌਜੂਦ ਭਾਈ ਸੁਖਵੰਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਬਿਰਤਾਂਤ ਅਨੁਸਾਰ, Baba Thara Singh ਜ਼ਖਮੀ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਲੜਦੇ ਰਹੇ। 6 ਜੂਨ ਨੂੰ ਦੁਪਹਿਰ 12 ਵਜੇ ਤੱਕ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਗੋਲਾ-ਬਾਰੂਦ, ਡਾਕਟਰੀ ਸਹਾਇਤਾ ਜਾਂ ਕੋਈ ਹੋਰ ਮਦਦ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਖਤਮ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਸੀ। ਸਾਰੇ ਪਾਸਿਓਂ ਘਿਰੇ ਹੋਣ ਅਤੇ ਲੜਾਈ ਜਾਰੀ ਰੱਖਣ ਦਾ ਕੋਈ ਸਾਧਨ ਨਾ ਹੋਣ ‘ਤੇ, ਬਾਬਾ ਜੀ ਨੇ ਇੱਕ ਅੰਤਿਮ ਫੈਸਲਾ ਲਿਆ।
ਚਸ਼ਮਦੀਦਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, Baba Thara Singh ਨੇ ਬਾਕੀ ਬਚੇ ਨੌਜਵਾਨ ਸਿੰਘਾਂ ਨੂੰ ਬੰਕਰ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ਅਤੇ 5-6 ਹੋਰ ਬਜ਼ੁਰਗ ਸਿੰਘਾਂ ਨਾਲ ਬੰਕਰ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਆ ਗਏ। ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਉਹ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲੇ, ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ‘ਤੇ ਗੋਲੀਆਂ ਚਲਾ ਦਿੱਤੀਆਂ, ਅਤੇ ਉਹ ਸਾਰੇ ਦੁੱਖ ਭੰਜਨੀ ਬੇਰੀ ਦੇ ਨੇੜੇ ਸ਼ਹਾਦਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਗਏ। ਇਹ ਬਿਰਤਾਂਤ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਭੱਜ ਜਾਣ ਦੀਆਂ ਅਫਵਾਹਾਂ ਦਾ ਖੰਡਨ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦਾ ਪਰਿਪੇਖ: ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਸਰਕਾਰੀ ਕਾਰਵਾਈਆਂ
Baba Thara Singh ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਦੀਆਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਨੂੰ ਉਸ ਦੌਰ ਦੇ ਵਿਆਪਕ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ ਸਮਝਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਅੰਦਰ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਬਹੁਤ ਗੰਭੀਰ ਸੀ। ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦੀਆਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੀਆਂ ਸਰਕਾਰੀ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਵਿਵਾਦਿਤ ਰਹੀਆਂ ਹਨ।
ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦੀਆਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ
ਐਮਨੈਸਟੀ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਅਤੇ ਹਿਊਮਨ ਰਾਈਟਸ ਵਾਚ ਵਰਗੀਆਂ ਕਈ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਨੇ 1980ਵਿਆਂ ਅਤੇ 1990ਵਿਆਂ ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੌਰਾਨ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ Punjab Police, ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੇ ਗਏ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੇ ਘਾਣ ‘ਤੇ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤੀਆਂ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਵਿੱਚ “ਗੈਰ-ਨਿਆਇਕ ਹੱਤਿਆਵਾਂ” (extrajudicial executions), “ਜਬਰੀ ਲਾਪਤਾ ਕਰਨ” (enforced disappearances), ਅਤੇ “ਝੂਠੇ ਪੁਲਿਸ ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ” (staged encounters) ਦੇ ਇੱਕ ਯੋਜਨਾਬੱਧ ਪੈਟਰਨ ਦਾ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀਕਰਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।
ਹਿਊਮਨ ਰਾਈਟਸ ਵਾਚ ਨੇ ਆਪਣੀ ਇੱਕ ਰਿਪੋਰਟ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਕਿ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਨੇ “ਵਿਦਰੋਹ ਨੂੰ ਦਬਾਉਣ ਲਈ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਬੇਰਹਿਮ ਢੰਗ ਅਪਣਾਏ”। ਇਨ੍ਹਾਂ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਨੇ “ਦੋਸ਼-ਮੁਕਤੀ ਦੀ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ” (culture of impunity) ‘ਤੇ ਵੀ ਚਿੰਤਾ ਜ਼ਾਹਰ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਤਹਿਤ ਦੋਸ਼ੀ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਲਈ ਜਵਾਬਦੇਹ ਨਹੀਂ ਠਹਿਰਾਇਆ ਗਿਆ। ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਕਾਰਕੁਨ ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਖਾਲੜਾ ਦੁਆਰਾ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਗੁਪਤ ਸਸਕਾਰਾਂ ਦਾ ਪਰਦਾਫਾਸ਼ ਕਰਨਾ ਇਸ ਦੌਰ ਦੇ ਗੰਭੀਰ ਹਾਲਾਤਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਬੂਤ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ ਨੂੰ ਇੱਕ ਅਲੱਗ-ਥਲੱਗ ਘਟਨਾ ਵਜੋਂ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਉਸ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਰਾਜ ਦੁਆਰਾ ਅਪਣਾਈ ਗਈ ਇੱਕ ਵਿਆਪਕ ਨੀਤੀ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਵਜੋਂ ਵੇਖਣ ਲਈ ਇੱਕ ਇਤਿਹਾਸਕ ਢਾਂਚਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ।
ਵਿਵਾਦਿਤ ਕਾਨੂੰਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ
ਇਸ ਦੌਰ ਵਿੱਚ, ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਕਈ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਕਾਨੂੰਨ ਲਾਗੂ ਕੀਤੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਨੂੰ ਬੇਅੰਤ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀਆਂ। ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸਮੂਹਾਂ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਾਨੂੰਨਾਂ ਨੇ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੇ ਘਾਣ ਲਈ ਇੱਕ ਅਨੁਕੂਲ ਮਾਹੌਲ ਬਣਾਇਆ।
ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਨ:
- ਅੱਤਵਾਦੀ ਅਤੇ ਵਿਘਨਕਾਰੀ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ (ਰੋਕਥਾਮ) ਐਕਟ (TADA), 1987: ਇਹ ਕਾਨੂੰਨ ਪੁਲਿਸ ਨੂੰ ਤਲਾਸ਼ੀ, ਜ਼ਬਤੀ ਅਤੇ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਦੀਆਂ ਵਿਆਪਕ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਦਿੰਦਾ ਸੀ, ਅਤੇ ਇਸ ਤਹਿਤ ਪੁਲਿਸ ਅੱਗੇ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਬਿਆਨ ਨੂੰ ਅਦਾਲਤ ਵਿੱਚ ਸਬੂਤ ਵਜੋਂ ਵਰਤਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਸੀ।
- ਆਰਮਡ ਫੋਰਸਿਜ਼ (ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ) ਸਪੈਸ਼ਲ ਪਾਵਰਜ਼ ਐਕਟ, 1983: ਇਸ ਕਾਨੂੰਨ ਨੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਨੂੰ ਬਿਨਾਂ ਵਾਰੰਟ ਦੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਥਾਂ ਦੀ ਤਲਾਸ਼ੀ ਲੈਣ ਅਤੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਸਿਰਫ਼ ਸ਼ੱਕ ਦੇ ਅਧਾਰ ‘ਤੇ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕਰਨ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਦਿੱਤਾ।
ਹਿਊਮਨ ਰਾਈਟਸ ਵਾਚ ਵਰਗੀਆਂ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਨੇ ਦਲੀਲ ਦਿੱਤੀ ਹੈ ਕਿ ਅਜਿਹੇ ਕਾਨੂੰਨਾਂ ਨੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਨੂੰ ਕਾਨੂੰਨੀ ਕਾਰਵਾਈ ਤੋਂ ਬਚਾਇਆ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਉਲੰਘਣਾ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕੀਤਾ।
ਵਿਰਾਸਤ ਅਤੇ ਯਾਦ
Baba Thara Singh ਨੂੰ Sikh ਭਾਈਚਾਰੇ ਅਤੇ ਪੰਥਕ ਸੰਗਠਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਜੂਨ 1984 ਦੇ ਘੱਲੂਘਾਰੇ ਦੇ ਇੱਕ ਮਹਾਨ ਯੋਧੇ ਵਜੋਂ ਯਾਦ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕਈ Sikh ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਅਤੇ ਪੰਥਕ ਸੰਗਠਨਾਂ ਵੱਲੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ‘ਸ਼ਹੀਦ’ ਦਾ ਦਰਜਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।
ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ (SGPC), ਜੋ ਕਿ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਸਰਵਉੱਚ ਸੰਸਥਾ ਹੈ, ਹਰ ਸਾਲ ਜੂਨ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਹਫ਼ਤੇ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਇੱਕ ਸ਼ਹੀਦੀ ਸਮਾਗਮ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਸਮਾਗਮ ਵਿੱਚ ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਜੀ ਖਾਲਸਾ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ, ਭਾਈ ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ, ਅਤੇ ਜਨਰਲ ਸ਼ੁਬੇਗ ਸਿੰਘ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ Baba Thara Singh ਨੂੰ ਵੀ ਇੱਕ ਸ਼ਹੀਦ ਵਜੋਂ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ ਭੇਟ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਮਾਗਮਾਂ ਵਿੱਚ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਜਥੇਦਾਰ ਅਤੇ ਹੋਰ Sikh ਆਗੂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕੁਰਬਾਨੀ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਜੂਨ 2022 ਦੇ ਸਮਾਗਮ ਵਿੱਚ, ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਤਤਕਾਲੀ ਜਥੇਦਾਰ ਗਿਆਨੀ ਹਰਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਿਹਾ:
“ਇਹ ਘੱਲੂਘਾਰਾ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਸਰੀਰ ‘ਤੇ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦਿਲਾਂ ‘ਤੇ ਡੂੰਘੇ ਜ਼ਖ਼ਮ ਹਨ। ਅਸੀਂ ਸਰਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਾਂ ਕਿ 1984 ਦਾ ਘੱਲੂਘਾਰਾ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਕਮਜ਼ੋਰੀ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਇਸ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਕੇ ਕੌਮ ਹੋਰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।”
ਇਹ ਬਿਆਨ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ Baba Thara Singh ਅਤੇ ਹੋਰ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦੀ ਯਾਦ Sikh ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੀ ਸਮੂਹਿਕ ਚੇਤਨਾ ਵਿੱਚ ਜਿਉਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਨੂੰ ਪੰਥ ਵੱਲੋਂ ਸਤਿਕਾਰ ਨਾਲ ਸੰਭਾਲਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।
ਸਿੱਟਾ: ਕੁਰਬਾਨੀ ਅਤੇ ਚੜ੍ਹਦੀ ਕਲਾ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ
Baba Thara Singh ਦਾ ਜੀਵਨ, ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਦੀ ਧਰਤੀ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਕੇ ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ ਦੀ ਸੇਵਾ ਅਤੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਸ੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਪਵਿੱਤਰਤਾ ਲਈ ਸੰਘਰਸ਼, Sikh ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਇੱਕ ਨਾਜ਼ੁਕ ਦੌਰ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਬਿੰਬ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਇੱਕ ਰੂਹਾਨੀ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਤੋਂ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਕ ਅਤੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਯੋਧੇ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਹੋਣ ਦੀ ਗਾਥਾ ਹੈ, ਜੋ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਹਾਲਾਤਾਂ ਦੀ ਗੰਭੀਰਤਾ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜੀਵਨ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਅਧਿਆਤਮਕ ਯਾਤਰਾ ਇੱਕ ਸਮੂਹਿਕ ਸੰਘਰਸ਼ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਮੋਰਚੇ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਅਤੇ ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ ਦੌਰਾਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ Sikh ਬਿਰਤਾਂਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਹਿਮ ਸਥਾਨ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਚਸ਼ਮਦੀਦਾਂ ਦੇ ਬਿਰਤਾਂਤ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਕਮਾਂਡਰ ਵਜੋਂ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ ਜਿਸਨੇ ਅਸੰਭਵ ਹਾਲਾਤਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਹਿੰਮਤ, ਰਣਨੀਤਕ ਸੂਝ ਅਤੇ ਅਡੋਲ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦਾ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤਾ।
ਅੰਤ ਵਿੱਚ, Baba Thara Singh ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ Sikh ਪਰੰਪਰਾ ਵਿੱਚ ਸ਼ਹਾਦਤ ਦੇ ਸੰਕਲਪ ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਹੋਈ ਹੈ – ਧਰਮ, ਨਿਆਂ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਪਵਿੱਤਰ ਅਸਥਾਨਾਂ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਲਈ ਸਰਵਉੱਚ ਕੁਰਬਾਨੀ ਦੇਣਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਯਾਦ Sikh ਭਾਈਚਾਰੇ ਲਈ ਚੜ੍ਹਦੀ ਕਲਾ, ਲਚਕੀਲੇਪਣ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸਦਮੇ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਆਪਣੀ ਪਛਾਣ ਨੂੰ ਬਰਕਰਾਰ ਰੱਖਣ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਗੁਰਬਾਣੀ ਫੁਰਮਾਨ ਹੈ:
ਸੂਰਾ ਸੋ ਪਹਿਚਾਨੀਐ ਜੁ ਲਰੈ ਦੀਨ ਕੇ ਹੇਤ ॥ ਪੁਰਜਾ ਪੁਰਜਾ ਕਟਿ ਮਰੈ ਕਬਹੂ ਨ ਛਾਡੈ ਖੇਤੁ ॥
ਇਹ ਸਲੋਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਯੋਧਿਆਂ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਹੱਕ-ਸੱਚ ਅਤੇ ਕਮਜ਼ੋਰਾਂ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਲਈ ਆਪਣਾ ਸਭ ਕੁਝ ਕੁਰਬਾਨ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ, ਅਤੇ Baba Thara Singh ਨੂੰ ਇਸੇ ਪਰੰਪਰਾ ਦੇ ਇੱਕ ਅਨਿੱਖੜਵੇਂ ਅੰਗ ਵਜੋਂ ਯਾਦ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਇਸ ਲੇਖ ਨੂੰ ਵੀ ਪੂਰੇ ਵਿਸਤਾਰ ਨਾਲ ਪੜੋ: ਭਾਈ ਵੱਸਣ ਸਿੰਘ ਜ਼ਫ਼ਰਵਾਲ… Wassan Singh Zafarwal: 1 Shocking Untold Story
ਅਕਸਰ ਪੁੱਛੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਸਵਾਲ (FAQs)
1. ਬਾਬਾ ਠਾਰਾ ਸਿੰਘ ਦਾ ਅਸਲ ਨਾਮ ਕੀ ਸੀ ਅਤੇ ਉਹ ‘ਠਾਰਾ ਸਿੰਘ’ ਕਿਵੇਂ ਬਣੇ?
- ਕਈ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸਰੋਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, Baba Thara Singh ਦਾ ਜਨਮ ਦਾ ਨਾਮ ਧਿਆਨ ਸਿੰਘ ਸੀ। ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਛਕਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਨਾਮ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ। ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ ਦੇ 13ਵੇਂ ਮੁਖੀ, ਸੰਤ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਖਾਲਸਾ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅਧਿਆਤਮਕ ਗੁਣਾਂ ਅਤੇ ਇੱਕ ਪੁਰਾਤਨ ਸੰਤ ਬਾਬਾ ਠਾਹਿਰਾ ਸਿੰਘ ਦੇ ਜੀਵਨ ਬਾਰੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬਿਰਤਾਂਤ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ‘ਠਾਰਾ ਸਿੰਘ’ ਕਹਿਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਜੋ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪੱਕੀ ਪਛਾਣ ਬਣ ਗਿਆ।
2. ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਮੋਰਚੇ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਵਿੱਚ ਬਾਬਾ ਠਾਰਾ ਸਿੰਘ ਦੀ ਕੀ ਭੂਮਿਕਾ ਸੀ?
- Baba Thara Singh ਦੀ 19 ਜੁਲਾਈ, 1982 ਨੂੰ ਭਾਈ ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਹੋਈ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਮੋਰਚੇ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਦਾ ਮੁੱਖ ਅਤੇ ਤਤਕਾਲੀ ਕਾਰਨ ਬਣੀ। ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਜੀ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਇਸ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਨੂੰ ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ ਇੱਕ ਸਿੱਧੀ ਚੁਣੌਤੀ ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਤੋਂ ਮੋਰਚੇ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ, ਜਿਸਨੇ Sikh ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਅਤੇ ਕੇਂਦਰੀਕ੍ਰਿਤ ਰੂਪ ਦਿੱਤਾ।
3. ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ ਦੌਰਾਨ ਬਾਬਾ ਠਾਰਾ ਸਿੰਘ ਕਿਸ ਮੋਰਚੇ ਦੀ ਕਮਾਂਡ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ?
- ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ ਦੌਰਾਨ, Baba Thara Singh ਸ੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਕੰਪਲੈਕਸ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਰੱਖਿਆਤਮਕ ਮੋਰਚਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਦੀ ਕਮਾਂਡ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਲੰਗਰ ਹਾਲ ਦੀ ਛੱਤ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਰਾਮਗੜ੍ਹੀਆ ਬੁੰਗਾ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਇਹ ਮੋਰਚੇ ਕੰਪਲੈਕਸ ਦੇ ਪੂਰਬੀ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਦੁਆਰ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਲਈ ਪਹਿਲੀ ਪੰਕਤੀ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ।
4. ਬਾਬਾ ਠਾਰਾ ਸਿੰਘ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਬਾਰੇ ਸਭ ਤੋਂ ਭਰੋਸੇਯੋਗ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਾ ਸਰੋਤ ਕੀ ਹੈ?
- ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਬਾਰੇ ਸਭ ਤੋਂ ਭਰੋਸੇਯੋਗ ਜਾਣਕਾਰੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਾਥੀ ਯੋਧੇ ਭਾਈ ਸੁਖਵੰਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਚਸ਼ਮਦੀਦ ਬਿਰਤਾਂਤ ਤੋਂ ਮਿਲਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਉਸ ਸਮੇਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਮੌਜੂਦ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬਿਰਤਾਂਤ ਅਨੁਸਾਰ, Baba Thara Singh 6 ਜੂਨ, 1984 ਨੂੰ ਦੁਪਹਿਰ ਵੇਲੇ ਦੁੱਖ ਭੰਜਨੀ ਬੇਰੀ ਨੇੜੇ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਨਾਲ ਲੜਦੇ ਹੋਏ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਏ ਸਨ। ਇਹ ਬਿਰਤਾਂਤ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬਚ ਕੇ ਨਿਕਲ ਜਾਣ ਦੀਆਂ ਅਫਵਾਹਾਂ ਦਾ ਖੰਡਨ ਕਰਦਾ ਹੈ।
5. ਕੀ ਸਿੱਖ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਬਾਬਾ ਠਾਰਾ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸ਼ਹੀਦ ਵਜੋਂ ਮਾਨਤਾ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ?
- ਹਾਂ, ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ (SGPC) ਸਮੇਤ ਕਈ ਪ੍ਰਮੁੱਖ Sikh ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਅਤੇ ਪੰਥਕ ਸੰਗਠਨ Baba Thara Singh ਨੂੰ ਜੂਨ 1984 ਦੇ ਘੱਲੂਘਾਰੇ ਦੇ ਇੱਕ ਸਤਿਕਾਰਤ ਸ਼ਹੀਦ ਵਜੋਂ ਮਾਨਤਾ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਹਰ ਸਾਲ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਸ਼ਹੀਦੀ ਸਮਾਗਮਾਂ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਨਾਮ ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਜੀ ਅਤੇ ਹੋਰ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਸਤਿਕਾਰ ਸਹਿਤ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਵਿਚਾਰ-ਵਟਾਂਦਰਾ ਅਤੇ ਸਾਡਾ ਉਦੇਸ਼
ਇਸ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਲੇਖ ( ਭਾਈ ਵੱਸਣ ਸਿੰਘ ਜ਼ਫ਼ਰਵਾਲ…) ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਨ ਲਈ ਤੁਹਾਡਾ ਧੰਨਵਾਦ। ਇਸ ਗੰਭੀਰ ਵਿਸ਼ੇ ‘ਤੇ ਤੁਹਾਡੇ ਕੀ ਵਿਚਾਰ ਹਨ? ਅਸੀਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣਾਂ ਦਾ ਸਨਮਾਨ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਤੁਹਾਨੂੰ ਹੇਠਾਂ ਟਿੱਪਣੀਆਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਾਰਥਕ ਵਿਚਾਰ-ਵਟਾਂਦਰੇ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਲਈ ਸੱਦਾ ਦਿੰਦੇ ਹਾਂ। ਪੰਜਾਬੀ ਟਾਈਮ ‘ਤੇ ਸਾਡਾ ਉਦੇਸ਼ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ, ਵਿਰਾਸਤ ਅਤੇ ਸਮਕਾਲੀ ਮੁੱਦਿਆਂ ‘ਤੇ ਡੂੰਘਾਈ ਨਾਲ ਖੋਜ-ਭਰਪੂਰ ਅਤੇ ਨਿਰਪੱਖ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਪੇਸ਼ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਸਾਡੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਤੱਥਾਂ ਅਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਰੋਤਾਂ ਦੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ਇੱਕ ਸੰਤੁਲਿਤ ਤਸਵੀਰ ਪੇਸ਼ ਕਰੀਏ।
“ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਯਾਦ ਨੂੰ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੁਆਰਾ ਬਰਸੀ ਸਮਾਗਮਾਂ, ਧਾਰਮਿਕ ਦੀਵਾਨਾਂ ਅਤੇ ਕਈ ਆਨਲਾਈਨ ਪਲੇਟਫਾਰਮਾਂ ਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਵੈੱਬਸਾਈਟਾਂ ਰਾਹੀਂ ਜਿਉਂਦਾ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਇਸ ਵਿਕਲਪਿਕ ਬਿਰਤਾਂਤ ਨੂੰ ਪੀੜ੍ਹੀ-ਦਰ-ਪੀੜ੍ਹੀ ਅੱਗੇ ਤੋਰਦੀਆਂ ਹਨ।”
ਸਾਡੇ ਨਾਲ਼ ਜੁੜੇ ਰਹਿਣ ਲਈ “ਪੰਜਾਬੀ ਟਾਈਮ Facebook Page “ ਅਤੇ YouTube Channel ਨੂੰ ਫੋਲੋ ਕਰਕੇ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀਆਂ ਅਣਕਹੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਰਹੋ। “ਆਓ ਮਿਲ ਕੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪੰਨਿਆਂ ਨੂੰ ਸਮਝੀਏ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ‘ਤੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰੀਏ।” (Let’s together understand and reflect upon these important pages of history.)।
Disclaimer and Editorial Policy
The information and analysis presented in this article are based on a synthesis of publicly available sources, including historical documents, academic research, human rights reports, and journalistic works.
Our objective is to provide a comprehensive and impartial analysis of complex historical events and figures. We acknowledge that history is often subject to differing interpretations, and our goal is to present these various perspectives in a balanced and factual manner.
The author and publisher do not intend to defame any individual or group, hurt any religious or cultural sentiments, or promote any form of hatred or animosity. While every effort is made to ensure accuracy and cite credible sources, the publisher is not liable for any unintentional errors.
This content is intended for informational and educational purposes. Readers are encouraged to engage with this material critically and conduct their own research to form their own informed conclusions.
✍️ About the Author – Kulbir Singh Bajwa
Kulbir Singh is an Ireland-based digital creator, entrepreneur, and the founder of PunjabiTime.com. His platform is dedicated to reviving Punjabi culture and Sikh history through emotionally compelling and meticulously researched content. He bridges continents and generations with powerful storytelling that aims to educate, inspire, and unite the global Punjabi community.
Follow his work for stories that matter and a vision that builds a stronger future. 🌍
© ਪੰਜਾਬੀ ਟਾਈਮ, 2025 — ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਸੱਚੀ ਅਵਾਜ਼।
#BabaTharaSingh #OperationBlueStar #SikhHistory #Punjab1984 #DamdamiTaksal #HumanRights #AkalTakht