Bhai Gurdev Singh Usmanwala (1958-87): The Shocking Truth
ਸ਼ਹੀਦ ਭਾਈ ਗੁਰਦੇਵ ਸਿੰਘ ਉਸਮਾਨਵਾਲਾ…
ਉਹ ਸੱਚ ਜੋ ਦਬਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ: 80ਵਿਆਂ ਦੇ ਇੱਕ ਯੋਧੇ ਭਾਈ Gurdev Singh Usmanwala ਦੀ ਕਹਾਣੀ, ਜਿਸਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਅੱਜ ਵੀ ਇਨਸਾਫ਼ ਮੰਗਦੀ ਹੈ। ਪੂਰੀ ਤੱਥ-ਅਧਾਰਿਤ ਰਿਪੋਰਟ ਪੜ੍ਹੋ।
ਭਾਈ ਗੁਰਦੇਵ ਸਿੰਘ ਉਸਮਾਨਵਾਲਾ: ਪੰਜਾਬ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਇੱਕ ਅਹਿਮ ਯੋਧੇ ਦਾ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀ ਬਿਰਤਾਂਤ
ਭੂਮਿਕਾ: ਇੱਕ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਦੀ ਪਛਾਣ
ਇਹ ਲੇਖ 1980 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੀ ਸਿੱਖ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਦੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਆਗੂ ਅਤੇ 1986 ਵਿੱਚ ਸਥਾਪਤ ਪੰਜ-ਮੈਂਬਰੀ ਪੰਥਕ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਮੈਂਬਰ, ਭਾਈ Gurdev Singh Usmanwala (1958–1987) ਦੇ ਜੀਵਨ, ਸੰਘਰਸ਼ ਅਤੇ ਵਿਰਾਸਤ ਦਾ ਇੱਕ ਗੰਭੀਰ, ਨਿਰਪੱਖ ਅਤੇ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਭਾਈ ਉਸਮਾਨਵਾਲਾ ਦਾ ਜੀਵਨ-ਸਫ਼ਰ ਉਸ ਦੌਰ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਸਮਾਜਿਕ-ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਉਥਲ-ਪੁਥਲ, SIKH ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਅਤੇ ਰਾਜ ਨਾਲ ਟਕਰਾਅ ਦਾ ਇੱਕ ਪ੍ਰਤੀਬਿੰਬ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਉਸ ਪੂਰੇ ਯੁੱਗ ਦੀ ਗਾਥਾ ਹੈ ਜਿਸਨੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਲਈ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ।
ਇਸ ਰਿਪੋਰਟ ਨੂੰ ਤਿਆਰ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਸਖ਼ਤੀ ਨਾਲ “ਦਾਅਵਾ ਨਾ ਕਰੋ, ਰਿਪੋਰਟ ਕਰੋ” ਦੀ ਨੀਤੀ ਅਪਣਾਈ ਗਈ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਜਾਣਕਾਰੀ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਗਠਨਾਂ (ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਐਮਨੈਸਟੀ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ, ਹਿਊਮਨ ਰਾਈਟਸ ਵਾਚ ਅਤੇ ਇਨਸਾਫ਼), ਅਕਾਦਮਿਕ ਖੋਜ ਪੱਤਰਾਂ, ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਮੀਡੀਆ ਅਦਾਰਿਆਂ ਦੀਆਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸਕ ਬਿਰਤਾਂਤਾਂ ‘ਤੇ ਅਧਾਰਤ ਹੈ। ਇਸ ਪਹੁੰਚ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਇੱਕ ਸੰਤੁਲਿਤ, ਤੱਥ-ਅਧਾਰਿਤ ਅਤੇ ਕਾਨੂੰਨੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਤਿਆਰ ਕਰਨਾ ਹੈ ਜੋ ਪਾਠਕਾਂ ਨੂੰ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਭਾਵਨਾਤਮਕ ਪੱਖਪਾਤ ਦੇ, ਘਟਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਹੀ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ ਸਮਝਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰੇ।
ਭਾਈ Gurdev Singh Usmanwala ਦਾ ਜੀਵਨ ਉਸ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਅੰਦਰ ਵਾਪਰੀ ਰੈਡੀਕਲਾਈਜ਼ੇਸ਼ਨ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਦਾ ਇੱਕ ਸੂਖਮ ਅਧਿਐਨ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ ਦੇ ਇੱਕ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਧਾਰਮਿਕ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਤੋਂ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਲਹਿਰ ਦੀ ਕੇਂਦਰੀ ਕਮਾਨ ਦੇ ਇੱਕ ਉੱਚ-ਪੱਧਰੀ ਮੈਂਬਰ ਤੱਕ ਦਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਫ਼ਰ, ਉਸ ਰਾਹ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ‘ਤੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਬੇਗਾਨਗੀ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਰਹੇ ਸਿੱਖ ਨੌਜਵਾਨ ਤੁਰੇ ਸਨ। ਇਹ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਨਿੱਜੀ ਚੋਣ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਇੱਕ ਸਮੂਹਿਕ ਪ੍ਰਤੀਕਿਰਿਆ ਸੀ ਜੋ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਸਮਝੇ ਜਾਂਦੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਖਲਾਅ, ਸਰਕਾਰੀ ਦਮਨ ਅਤੇ ਮੱਧ-ਮਾਰਗੀ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਦੀ ਅਸਫਲਤਾ ਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ਸੀ।
ਭਾਗ 1: ਇੱਕ ਯੁੱਗ ਦਾ ਪਿਛੋਕੜ: 1970 ਅਤੇ 80 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦਾ ਪੰਜਾਬ
1970 ਅਤੇ 80 ਦੇ ਦਹਾਕਿਆਂ ਦੌਰਾਨ ਪੰਜਾਬ ਇੱਕ ਡੂੰਘੇ ਸਮਾਜਿਕ, ਆਰਥਿਕ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ ਦੇ ਦੌਰ ਵਿੱਚੋਂ ਲੰਘ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਇਹ ਉਹ ਸਮਾਂ ਸੀ ਜਦੋਂ ਖੇਤਰ ਦੀ ਖੁਸ਼ਹਾਲੀ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਬੇਚੈਨੀ ਅਤੇ ਟਕਰਾਅ ਦੇ ਬੀਜ ਵੀ ਬੀਜੇ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ। ਇਸ ਮਾਹੌਲ ਨੂੰ ਸਮਝੇ ਬਿਨਾਂ ਭਾਈ ਗੁਰਦੇਵ ਸਿੰਘ ਉਸਮਾਨਵਾਲਾ ਵਰਗੀਆਂ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤਾਂ ਦੇ ਉਭਾਰ ਨੂੰ ਸਮਝਣਾ ਅਸੰਭਵ ਹੈ।
ਹਰੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਦੇ ਸਮਾਜਿਕ-ਆਰਥਿਕ ਪ੍ਰਭਾਵ
ਹਰੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਨੇ 1960 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਅਖੀਰ ਅਤੇ 1970 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਦਾ “ਅੰਨਦਾਤਾ” ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਵਿੱਚ ਬੇਮਿਸਾਲ ਆਰਥਿਕ ਖੁਸ਼ਹਾਲੀ ਲਿਆਂਦੀ। ਪਰ ਇਸ ਖੁਸ਼ਹਾਲੀ ਦੇ ਕੁਝ ਨਕਾਰਾਤਮਕ ਪਹਿਲੂ ਵੀ ਸਨ। ਮਸ਼ੀਨੀਕਰਨ ਨੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਵਿੱਚ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਦੀ ਲੋੜ ਨੂੰ ਘਟਾ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਪੇਂਡੂ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰੀ ਵਧੀ। ਆਰਥਿਕ ਲਾਭ ਵੱਡੇ ਜ਼ਿਮੀਂਦਾਰਾਂ ਤੱਕ ਸੀਮਤ ਹੋ ਕੇ ਰਹਿ ਗਏ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਛੋਟੇ ਕਿਸਾਨ ਕਰਜ਼ੇ ਦੇ ਬੋਝ ਹੇਠ ਦੱਬ ਗਏ। ਇਸ ਨਾਲ ਆਰਥਿਕ ਅਸਮਾਨਤਾਵਾਂ ਪੈਦਾ ਹੋਈਆਂ।
ਇਸੇ ਦੌਰਾਨ, ਉੱਚ ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਪਸਾਰ ਹੋਇਆ, ਪਰ ਉਦਯੋਗਿਕ ਵਿਕਾਸ ਦੀ ਕਮੀ ਕਾਰਨ ਪੜ੍ਹੇ-ਲਿਖੇ ਪੇਂਡੂ SIKH ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਲਈ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਦੇ ਮੌਕੇ ਪੈਦਾ ਨਹੀਂ ਹੋਏ। ਇਹ ਨੌਜਵਾਨ, ਜੋ ਆਪਣੇ ਭਵਿੱਖ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਨਿਰਾਸ਼ ਸਨ, ਸਥਾਪਤ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਤੋਂ ਦੂਰ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ ਇੱਕ ਬਦਲਵੀਂ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਦੀ ਤਲਾਸ਼ ਵਿੱਚ ਸਨ। ਇਹੀ ਨੌਜਵਾਨ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਦਾ ਮੁੱਖ ਅਧਾਰ ਬਣੇ।
ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਮਤਾ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਟਕਰਾਅ
1973 ਵਿੱਚ, ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ‘ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਮਤਾ’ ਪਾਸ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਲਈ ਵਧੇਰੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਤੇ ਵਿੱਤੀ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰੀ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਇਸ ਮਤੇ ਵਿੱਚ ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਰੱਖਿਆ, ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਮਾਮਲੇ, ਮੁਦਰਾ ਅਤੇ ਸੰਚਾਰ ਤੱਕ ਸੀਮਤ ਕਰਨ ਦੀ ਵਕਾਲਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਬਾਕੀ ਸਾਰੇ ਅਧਿਕਾਰ ਰਾਜਾਂ ਨੂੰ ਦੇਣ ਦੀ ਮੰਗ ਸੀ। ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਇਸ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸੰਘੀ ਢਾਂਚੇ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰਨ ਦੀ ਇੱਕ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਵਜੋਂ ਦੇਖਦਾ ਸੀ।
ਪਰ, ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੀ ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ ਕਈ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮੀਡੀਆ ਅਦਾਰਿਆਂ ਨੇ ਇਸ ਮਤੇ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵੱਖਵਾਦੀ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਵਜੋਂ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਏਕਤਾ ਲਈ ਖ਼ਤਰਾ ਕਰਾਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਟਕਰਾਅ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਅਤੇ ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਵਿਚਕਾਰ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦੀ ਕਮੀ ਨੂੰ ਹੋਰ ਡੂੰਘਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਜਾਇਜ਼ ਮੰਗਾਂ ਨੂੰ ਵੱਖਵਾਦ ਨਾਲ ਜੋੜਨ ਦੀ ਇਸ ਪ੍ਰਵਿਰਤੀ ਨੇ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਮਾਹੌਲ ਸਿਰਜਿਆ ਜਿੱਥੇ ਗੱਲਬਾਤ ਦੀ ਗੁੰਜਾਇਸ਼ ਘਟਦੀ ਗਈ ਅਤੇ ਟਕਰਾਅ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਵਧਦੀ ਗਈ। ਇਹ ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਸਥਿਤੀ ਸੀ ਜਿੱਥੇ ਰਾਜ ਦੀ ਗਲਤ ਵਿਆਖਿਆ ਇੱਕ ਸਵੈ-ਸਿੱਧ ਭਵਿੱਖਬਾਣੀ ਬਣਨ ਦੇ ਰਾਹ ‘ਤੇ ਸੀ।
ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਮੋਰਚਾ ਅਤੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਦਾ ਵਧਣਾ
1980 ਵਿੱਚ ਅਕਾਲੀ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਬਰਖਾਸਤਗੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ 1982 ਵਿੱਚ ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ‘ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਮੋਰਚਾ’ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਮੋਰਚੇ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਮਤੇ ਦੀਆਂ ਮੰਗਾਂ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਸੌਂਪਣਾ ਅਤੇ ਦਰਿਆਈ ਪਾਣੀਆਂ ਦੀ ਵੰਡ ਦੇ ਮੁੱਦੇ ਨੂੰ ਹੱਲ ਕਰਨਾ, ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਕਰਵਾਉਣਾ ਸੀ। ਇਸ ਮੋਰਚੇ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਲੋਕਾਂ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਪੇਂਡੂ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਭਾਰੀ ਸਮਰਥਨ ਮਿਲਿਆ ਅਤੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀਆਂ ਦਿੱਤੀਆਂ।
ਇਸੇ ਦੌਰਾਨ, 13 ਅਪ੍ਰੈਲ, 1978 ਨੂੰ ਸਿੱਖਾਂ ਅਤੇ ਨਿਰੰਕਾਰੀ ਸੰਪਰਦਾ ਵਿਚਕਾਰ ਹੋਇਆ ਹਿੰਸਕ ਟਕਰਾਅ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ 13 ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਹੋ ਗਈ ਸੀ, ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਮੋੜ ਸਾਬਤ ਹੋਇਆ। ਇਸ ਘਟਨਾ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਅਦਾਲਤ ਵੱਲੋਂ ਦੋਸ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਬਰੀ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਨੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ SIKH ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੇ ਮਨਾਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਭਾਵਨਾ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਕਾਨੂੰਨੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਨਸਾਫ਼ ਨਹੀਂ ਦੇ ਸਕਦੀ। ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੇ ਸੰਤ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨੂੰ ਹੋਰ ਵਧਾ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਵੱਲ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕੀਤਾ। ਇਹਨਾਂ ਸਾਰੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨੇ ਮਿਲ ਕੇ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਵੱਲ ਧੱਕ ਦਿੱਤਾ ਜਿਸਨੇ ਅਗਲੇ ਇੱਕ ਦਹਾਕੇ ਤੱਕ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਲਪੇਟ ਵਿੱਚ ਲਈ ਰੱਖਿਆ।
ਭਾਗ 2: ਮੁੱਢਲਾ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਨੀਂਹ (1958–1977)
ਭਾਈ Gurdev Singh Usmanwala ਦੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਪ੍ਰਤੀਬੱਧਤਾ 1980 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੀ ਉਪਜ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਇਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬਚਪਨ ਤੋਂ ਹੀ ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ ਦੇ ਕੱਟੜ ਸਿਧਾਂਤਕ ਢਾਂਚੇ ਵਿੱਚ ਡੂੰਘੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜੜ੍ਹੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪਾਲਣ-ਪੋਸ਼ਣ ਅਤੇ ਸਿੱਖਿਆ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਮਾਹੌਲ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਜਿੱਥੇ ਧਾਰਮਿਕ ਸੇਵਾ ਅਤੇ ਪੰਥਕ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਨੂੰ ਸਰਵਉੱਚ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।
ਜਨਮ ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰਕ ਪਿਛੋਕੜ
ਭਾਈ Gurdev Singh Usmanwala ਦਾ ਜਨਮ 23 ਜੁਲਾਈ, 1958 ਨੂੰ ਝਾਂਸੀ, ਹਰਿਆਣਾ ਦੇ ਇੱਕ ਫੌਜੀ ਕੁਆਰਟਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ, ਸਰਦਾਰ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ, ਇੱਕ ਫੌਜੀ ਕਾਂਸਟੇਬਲ ਸਨ ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਦਾ ਨਾਮ ਪਰਸਿੰਨ ਕੌਰ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਦੋਵੇਂ ਹੀ ਬਹੁਤ ਧਾਰਮਿਕ ਸਨ ਅਤੇ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਨਿਤਨੇਮ ਦਾ ਪਾਠ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਇਸ ਧਾਰਮਿਕ ਮਾਹੌਲ ਨੇ ਭਾਈ ਗੁਰਦੇਵ ਸਿੰਘ ਦੇ ਮਨ ‘ਤੇ ਬਚਪਨ ਤੋਂ ਹੀ ਡੂੰਘਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਾਇਆ। ਪਿਤਾ ਦੀ ਸੇਵਾਮੁਕਤੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਪਰਿਵਾਰ ਫ਼ਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਆਪਣੇ ਜੱਦੀ ਪਿੰਡ ਉਸਮਾਨਵਾਲਾ ਵਿੱਚ ਆ ਕੇ ਵਸ ਗਿਆ। ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਦੀਆਂ ਤਿੰਨ ਭੈਣਾਂ ਸਨ: ਬੀਬੀ ਉਪਦੇਸ਼ ਕੌਰ, ਬੀਬੀ ਸੁਖਵਿੰਦਰ ਕੌਰ ਅਤੇ ਬੀਬੀ ਹਰਵਿੰਦਰ ਕੌਰ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪਰਿਵਾਰ ਇੱਕ ਸੰਪੂਰਨ ਸਿੱਖ ਘਰਾਣੇ ਦੀ ਮਿਸਾਲ ਸੀ।
ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ ਨਾਲ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਸਬੰਧ
ਭਾਈ ਗੁਰਦੇਵ ਸਿੰਘ ਦੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਨਿਰਣਾਇਕ ਮੋੜ 1966 ਵਿੱਚ ਆਇਆ, ਜਦੋਂ ਉਹ ਲਗਭਗ 8 ਸਾਲ ਦੇ ਸਨ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ ਦੇ ਮੁਖੀ, ਸੰਤ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ, ਨੇੜਲੇ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਮਾਗਮ ਲਈ ਆਏ ਹੋਏ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਾਤਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਮਾਗਮ ਵਿੱਚ ਲੈ ਕੇ ਗਈ, ਜਿੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪੰਜ ਪਿਆਰਿਆਂ ਤੋਂ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਦੀ ਦਾਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ।
ਇਸ ਤੋਂ ਦੋ ਸਾਲ ਬਾਅਦ, 1968 ਵਿੱਚ, ਸੰਤ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਖੁਦ ਆਪਣੇ ਜਥੇ ਸਮੇਤ ਪਿੰਡ ਉਸਮਾਨਵਾਲਾ ਪਹੁੰਚੇ ਅਤੇ ਭਾਈ ਗੁਰਦੇਵ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ ਦੇ ਮੁੱਖ ਕੇਂਦਰ, ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰਦਰਸ਼ਨ ਪ੍ਰਕਾਸ਼, ਚੌਂਕ ਮਹਿਤਾ ਲੈ ਗਏ। ਉੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੀ ਸੰਥਿਆ (ਸਹੀ ਉਚਾਰਨ ਅਤੇ ਅਰਥਾਂ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ) ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਇਹ ਸਿੱਖਿਆ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਨੀਂਹ ਬਣੀ। ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਬਾਅਦ, ਸੰਤ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਸਕੂਲੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਪੂਰੀ ਕਰਨ ਲਈ ਵਾਪਸ ਪਿੰਡ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ, ਜਿੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ 8ਵੀਂ ਜਮਾਤ ਤੱਕ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕੀਤੀ।
ਇੱਕ ਇਤਿਹਾਸਕ ਬਿਰਤਾਂਤ
ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸਰੋਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਸੰਤ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਇੱਕ ਵਾਰ ਸੱਚਖੰਡ ਸ੍ਰੀ ਹਜ਼ੂਰ ਸਾਹਿਬ, ਨਾਂਦੇੜ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਦੌਰਾਨ ਛੇ ਸਿੰਘਾਂ ਨੂੰ 105 ਜਪੁਜੀ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਪਾਠ ਕਰਨ ਦੀ ਸੇਵਾ ਸੌਂਪੀ ਸੀ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਛੇ ਸਿੰਘਾਂ ਵਿੱਚ ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ (ਉਸ ਸਮੇਂ ਭਾਈ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਅਭਿਆਸੀ) ਅਤੇ ਭਾਈ Gurdev Singh Usmanwala ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਇਹ ਘਟਨਾ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਤੋਂ ਹੀ ਟਕਸਾਲ ਦੇ ਅੰਦਰੂਨੀ ਘੇਰੇ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਸਨ।
ਪਰਿਵਾਰਕ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਪੰਥਕ ਸੇਵਾ
16 ਜਨਵਰੀ, 1973 ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਸਰਦਾਰ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਦਾ ਦੇਹਾਂਤ ਹੋ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਸਾਰੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮੋਢਿਆਂ ‘ਤੇ ਆ ਗਈ। ਇਸ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਜਦੋਂ ਵੀ ਸੰਤ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਵੱਲੋਂ ਕੋਈ ਸੁਨੇਹਾ ਆਉਂਦਾ, ਉਹ ਸਾਰੇ ਕੰਮ ਛੱਡ ਕੇ ਤੁਰੰਤ ਚੌਂਕ ਮਹਿਤਾ ਪਹੁੰਚ ਜਾਂਦੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਵਿਆਹ ਵੀ ਸੰਤ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਹੀ ਬੀਬੀ ਹਰਬੰਸ ਕੌਰ ਨਾਲ ਕਰਵਾਇਆ, ਜੋ ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ ਦੇ ਇੱਕ ਸਤਿਕਾਰਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਧੀ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਘਰ ਦੋ ਪੁੱਤਰ, ਭਾਈ ਸ਼ਰਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਭਾਈ ਭੁਪਿੰਦਰ ਸਿੰਘ, ਅਤੇ ਦੋ ਧੀਆਂ, ਬੀਬੀ ਗੁਰਜੀਤ ਕੌਰ ਅਤੇ ਬੀਬੀ ਬਲਜੀਤ ਕੌਰ, ਨੇ ਜਨਮ ਲਿਆ।
16 ਅਗਸਤ, 1977 ਨੂੰ ਸੰਤ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਦੇ ਅਕਾਲ ਚਲਾਣੇ ਦੀ ਖ਼ਬਰ ਮਿਲਦਿਆਂ ਹੀ ਉਹ ਤੁਰੰਤ ਚੌਂਕ ਮਹਿਤਾ ਪਹੁੰਚ ਗਏ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜੀਵਨ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਚਨਬੱਧਤਾ ਕਿਸੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਘਟਨਾਕ੍ਰਮ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਇਹ ਦਹਾਕਿਆਂ ਦੀ ਧਾਰਮਿਕ ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਟਕਸਾਲ ਪ੍ਰਤੀ ਅਟੁੱਟ ਸ਼ਰਧਾ ‘ਤੇ ਅਧਾਰਤ ਸੀ। ਇਹੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਪਕਿਆਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬਾਅਦ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਹਰ ਫੈਸਲੇ ਅਤੇ ਕਾਰਜ ਦਾ ਅਧਾਰ ਬਣੀ।
ਭਾਗ 3: ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਇੱਕ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਸਾਥੀ ਵਜੋਂ (1977–1984)
ਸੰਤ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਦੇ ਦੇਹਾਂਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਭਾਈ Gurdev Singh Usmanwala ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ ਦੇ ਅੰਦਰ ਹੋਰ ਵੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੋ ਗਈ। ਉਹ ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਭਰੋਸੇਮੰਦ ਅਤੇ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਸਾਥੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਬਣ ਕੇ ਉੱਭਰੇ। ਇਸ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਦੋਹਰੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ: ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਉਹ ਇੱਕ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਪ੍ਰਚਾਰਕ ਸਨ ਜੋ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਜਾਗਰੂਕ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ, ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਉਹ ਇੱਕ ਸਿੱਧੇ ਕਾਰਜਕਰਤਾ ਸਨ ਜੋ ਪੰਥ ਦੇ ਦੁਸ਼ਮਣਾਂ ਨੂੰ ਚੁਣੌਤੀ ਦੇ ਰਹੇ ਸਨ।
ਨਵੇਂ ਜਥੇਦਾਰ ਦੀ ਚੋਣ ਵਿੱਚ ਭੂਮਿਕਾ
ਸੰਤ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਦਾ ਸਵਾਲ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ। ਭਾਈ Gurdev Singh Usmanwala ਉਨ੍ਹਾਂ 45 ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਿੰਘਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਰਬਸੰਮਤੀ ਨਾਲ ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਟਕਸਾਲ ਦਾ 14ਵਾਂ ਮੁਖੀ ਚੁਣਿਆ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰੇ 45 ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਨਵੇਂ ਜਥੇਦਾਰ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹਰ ਹੁਕਮ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕਰਨ ਦਾ ਪ੍ਰਣ ਲਿਆ ਸੀ। ਇਹ ਘਟਨਾ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਟਕਸਾਲ ਦੇ ਫੈਸਲਾ ਲੈਣ ਵਾਲੇ ਮੁੱਖ ਸਮੂਹ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਸਨ।
ਪ੍ਰਚਾਰ ਅਤੇ ਸਿੱਧੀ ਕਾਰਵਾਈ
ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ, ਭਾਈ ਗੁਰਦੇਵ ਸਿੰਘ ਨੇ ਪਿੰਡ-ਪਿੰਡ ਜਾ ਕੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਨੁੱਖੀ, ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਬਾਰੇ ਜਾਗਰੂਕ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। ਉਹ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਦੱਸਦੇ ਸਨ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਕਾਂਗਰਸ ਸਰਕਾਰ ਸਿੱਖਾਂ ਨਾਲ ਵਿਤਕਰਾ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਇਹਨਾਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਕਾਰਨ ਪਿੰਡ ਉਸਮਾਨਵਾਲਾ ਦੇ ਸਥਾਨਕ ਕਾਂਗਰਸੀ ਆਗੂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ ਪੁਲਿਸ ਕੋਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਸ਼ਿਕਾਇਤਾਂ ਕਰਨ ਲੱਗੇ। ਇਸ ਕਾਰਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਕਸਰ ਆਪਣੇ ਘਰ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਰਹਿਣਾ ਪੈਂਦਾ ਸੀ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਸਿਰਫ਼ ਪ੍ਰਚਾਰ ਤੱਕ ਸੀਮਤ ਨਹੀਂ ਸੀ। SIKH ਇਤਿਹਾਸਕ ਬਿਰਤਾਂਤਾਂ ਵਿੱਚ ਕਈ ਅਜਿਹੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਿੱਧੀ ਕਾਰਵਾਈ ਕੀਤੀ:
- ਕਾਂਗਰਸੀ ਆਗੂ ਬਲਰਾਮ ਦਾ ਵਿਰੋਧ: ਇੱਕ ਵਾਰ ਪਿੰਡ ਕਮਲਾ ਬੋਂਦਲਾ ਦੇ ਇੱਕ ਕਾਂਗਰਸੀ ਆਗੂ, ਬਲਰਾਮ, ਇੱਕ ਜਨਤਕ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਸੰਤ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਵਿਰੁੱਧ ਭੜਕਾਊ ਭਾਸ਼ਣ ਦੇ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਭਾਈ ਗੁਰਦੇਵ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਭਾਈ ਗੁਰਨਾਮ ਸਿੰਘ ਬੰਡਾਲਾ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੇ ਭੇਸ ਵਿੱਚ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਪਹੁੰਚੇ। ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਬਲਰਾਮ ਨੇ ਬੋਲਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ, ਉਹ ਸਟੇਜ ‘ਤੇ ਚੜ੍ਹ ਗਏ, ਉਸਦੇ ਹੱਥੋਂ ਮਾਈਕ ਖੋਹ ਲਿਆ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਫੜ ਲਿਆ। ਇਸ ਘਟਨਾ ਨਾਲ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਹਫੜਾ-ਦਫੜੀ ਮੱਚ ਗਈ ਅਤੇ ਆਗੂ ਨੂੰ ਸ਼ਰਮਿੰਦਗੀ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਦੋਵਾਂ ਸਿੰਘਾਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ, ਪਰ ਸੰਗਤ ਦੇ ਦਬਾਅ ਹੇਠ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਛੱਡਣਾ ਪਿਆ।
- ਫ਼ਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ਵਿੱਚ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੀ ਰੱਖਿਆ: ਜਦੋਂ ਫ਼ਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਸ਼ਿਵ ਸੈਨਾ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀਆਂ ਜਾਇਦਾਦਾਂ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਠੇਸ ਪਹੁੰਚਾਉਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ, ਤਾਂ ਸੰਤ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਭਾਈ ਗੁਰਦੇਵ ਸਿੰਘ ਸਮੇਤ ਪੰਜ ਯੋਧਿਆਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਨ ਲਈ ਭੇਜਿਆ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਪੰਜ ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਨੰਗੀਆਂ ਤਲਵਾਰਾਂ ਨਾਲ 1500 ਦੇ ਕਰੀਬ ਸ਼ਿਵ ਸੈਨਾ ਮੈਂਬਰਾਂ ਅਤੇ Punjab Police ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਖਾਲਸਾ ‘ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਰੋਕਿਆ।
ਇਹ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦਰਸਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ ਕਿ ਭਾਈ ਗੁਰਦੇਵ ਸਿੰਘ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਅਨੁਯਾਈ ਨਹੀਂ ਸਨ, ਸਗੋਂ ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ ਦੇ ਏਜੰਡੇ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਇੱਕ ਸਰਗਰਮ ਅਤੇ ਭਰੋਸੇਮੰਦ ਕਾਰਕੁਨ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਨੂੰ ਜ਼ਮੀਨੀ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਫੈਲਾਉਣ ਅਤੇ ਵਿਰੋਧੀਆਂ ਨੂੰ ਸਿੱਧੀ ਚੁਣੌਤੀ ਦੇਣ ਦੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਯੋਗਤਾ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸੰਤ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਅੰਦਰੂਨੀ ਘੇਰੇ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਥਾਨ ਦਿਵਾਇਆ।
ਭਾਗ 4: 1984 ਤੋਂ ਬਾਅਦ: ਸੰਘਰਸ਼ ਦਾ ਪੁਨਰਗਠਨ
ਜੂਨ 1984 ਵਿੱਚ ਸ੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ‘ਤੇ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਦਾ ਹਮਲਾ, ਜਿਸਨੂੰ ‘Operation Blue Star’ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਸਿੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਨਿਰਣਾਇਕ ਮੋੜ ਸੀ। ਇਸ ਹਮਲੇ ਨੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਦੀ ਬਜਾਏ, ਇਸਨੂੰ ਇੱਕ ਨਵੇਂ ਅਤੇ ਵਧੇਰੇ ਤੀਬਰ ਪੜਾਅ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਭਾਈ Gurdev Singh Usmanwala ਇਸ ਨਵੇਂ ਪੜਾਅ ਦੇ ਮੁੱਖ ਨਿਰਮਾਤਾਵਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸਨ।
ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਰਣਨੀਤਕ ਫੈਸਲਾ
ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸਕ ਬਿਰਤਾਂਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨੂੰ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਫੌਜੀ ਹਮਲੇ ਦਾ ਪੂਰਾ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਿਰਫ਼ ਅੰਤਿਮ, ਨਿਰਾਸ਼ਾਜਨਕ ਲੜਾਈ ਲੜਨ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਨਹੀਂ ਬਣਾਈ, ਸਗੋਂ ਲਹਿਰ ਦੀ ਨਿਰੰਤਰਤਾ ਨੂੰ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਇੱਕ ਰਣਨੀਤਕ ਯੋਜਨਾ ਵੀ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਯੋਜਨਾ ਦੇ ਤਹਿਤ, ਮਈ 1984 ਦੇ ਆਖਰੀ ਹਫ਼ਤੇ, ਸੰਤ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਭਾਈ Gurdev Singh Usmanwala ਸਮੇਤ ਕਈ ਹੋਰ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਿੰਘਾਂ ਨੂੰ ਸ੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਕੰਪਲੈਕਸ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਜਾ ਕੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ ਜਾਰੀ ਰੱਖਣ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ।
ਇਹ ਫੈਸਲਾ ਇੱਕ ਸੋਚੀ-ਸਮਝੀ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਯੋਜਨਾ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਸੀ। ਇਸਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਇਹ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਣਾ ਸੀ ਕਿ ਲਹਿਰ ਦਾ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਕੇਡਰ ਬਚਿਆ ਰਹੇ ਅਤੇ ਹਮਲੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੀ ਵਾਗਡੋਰ ਸੰਭਾਲ ਸਕੇ। ਭਾਈ ਗੁਰਦੇਵ ਸਿੰਘ ਦਾ ਇਸ ਚੁਣੀ ਹੋਈ ਟੀਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣਾ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਸਬੂਤ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਲਹਿਰ ਦੇ ਭਵਿੱਖ ਦੇ ਆਗੂਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।
ਪੁਨਰਗਠਨ ਦੀਆਂ ਮੀਟਿੰਗਾਂ ਅਤੇ ਨਵੀਂ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ
ਜੂਨ 1984 ਦੇ ਹਮਲੇ ਅਤੇ ਸੰਤ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਇੱਕ ਵਾਰ ਲਈ ਲੀਡਰਹੀਣ ਅਤੇ ਖਿੰਡ ਗਈ ਸੀ। ਇਸ ਨੂੰ ਮੁੜ ਤੋਂ ਸੰਗਠਿਤ ਕਰਨ ਦੀ ਵੱਡੀ ਚੁਣੌਤੀ ਸੀ। ਭਾਈ ਗੁਰਦੇਵ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇਸ ਕੰਮ ਵਿੱਚ ਕੇਂਦਰੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ। ਉਹ ਪਿੰਡੀ ਬਲੋਚਾਂ ਵਿਖੇ ਹੋਈ ਇੱਕ ਅਤਿ-ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਅਤੇ ਗੁਪਤ ਮੀਟਿੰਗ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਏ, ਜਿੱਥੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਬਚੇ ਹੋਏ ਆਗੂਆਂ ਨੇ ਭਵਿੱਖ ਦੀ ਰਣਨੀਤੀ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਲਈ ਇਕੱਠ ਕੀਤਾ।
ਇਸ ਮੀਟਿੰਗ ਵਿੱਚ, ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ ਮੁੜ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਲਈ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਆਗੂਆਂ ਨੂੰ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀਆਂ ਸੌਂਪੀਆਂ ਗਈਆਂ। ਭਾਈ Gurdev Singh Usmanwala ਅਤੇ ਭਾਈ ਮਨਬੀਰ ਸਿੰਘ ਚਹੇੜੂ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ ‘ਤੇ “ਖਾੜਕੂ ਸਿੰਘਾਂ ਨੂੰ ਤਿਆਰ ਕਰਨ” ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। ਇਸ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨੂੰ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ। ਹੁਣ ਉਹ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਖੇਤਰੀ ਕਾਰਕੁਨ ਜਾਂ ਯੋਧਾ ਨਹੀਂ ਸਨ, ਸਗੋਂ ਪੂਰੀ ਲਹਿਰ ਲਈ ਨਵੇਂ ਯੋਧਿਆਂ ਦੀ ਭਰਤੀ, ਸਿਖਲਾਈ ਅਤੇ ਲਾਮਬੰਦੀ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਇੱਕ ਕੇਂਦਰੀ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਅਤੇ ਰਣਨੀਤੀਕਾਰ ਬਣ ਗਏ ਸਨ। ਉਹ 1984 ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੇ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਬੁਨਿਆਦੀ ਢਾਂਚੇ ਦੇ ਨਿਰਮਾਤਾਵਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸਨ।
ਭਾਗ 5: ਐਲਾਨਨਾਮਾ ਅਤੇ ਕਮੇਟੀ: ਸਰਬੱਤ ਖ਼ਾਲਸਾ 1986
ਸਾਲ 1986 ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮੀਲ ਪੱਥਰ ਸਾਬਤ ਹੋਇਆ। ਇਸ ਸਾਲ ਦੌਰਾਨ, ਸੰਘਰਸ਼ ਨੇ ਇੱਕ ਰਸਮੀ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਢਾਂਚਾ ਅਤੇ ਸਪੱਸ਼ਟ ਉਦੇਸ਼ ਗ੍ਰਹਿਣ ਕੀਤਾ। ਭਾਈ Gurdev Singh Usmanwala ਨੇ ਇਹਨਾਂ ਇਤਿਹਾਸਕ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਰੂਪ ਦੇਣ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਕੇਂਦਰੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਹ ਇੱਕ ਫੀਲਡ ਕਮਾਂਡਰ ਤੋਂ ਲਹਿਰ ਦੀ ਸਰਵਉੱਚ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣ ਗਏ।
ਸਰਬੱਤ ਖ਼ਾਲਸਾ (26 ਜਨਵਰੀ, 1986)
26 ਜਨਵਰੀ, 1986 ਨੂੰ, ਜਦੋਂ ਭਾਰਤ ਆਪਣਾ ਗਣਤੰਤਰ ਦਿਵਸ ਮਨਾ ਰਿਹਾ ਸੀ, SIKH ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਨੇ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ‘ਸਰਬੱਤ ਖ਼ਾਲਸਾ’ (ਸਮੁੱਚੀ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦਾ ਇਕੱਠ) ਬੁਲਾਇਆ। ਇਸ ਇਕੱਠ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਲੱਖ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਿੱਖ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਏ। ਭਾਈ ਗੁਰਦੇਵ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇਸ ਦੇ ਆਯੋਜਨ ਵਿੱਚ ਅਹਿਮ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ। ਇਸ ਸਰਬੱਤ ਖ਼ਾਲਸਾ ਨੇ ਕਈ ਇਤਿਹਾਸਕ ਮਤੇ ਪਾਸ ਕੀਤੇ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਨ:
- ਸਰਕਾਰੀ ਕਾਰ ਸੇਵਾ ਦਾ ਬਾਈਕਾਟ: ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਬਾਬਾ ਸੰਤਾ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਕਰਵਾਈ ਗਈ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਮੁਰੰਮਤ (ਕਾਰ ਸੇਵਾ) ਨੂੰ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।
- ਸੰਗਤ ਦੁਆਰਾ ਮੁੜ ਉਸਾਰੀ: ਇਹ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਕਿ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਮੁੜ ਉਸਾਰੀ SIKH ਸੰਗਤ ਦੇ ਪੈਸੇ ਅਤੇ ਸੇਵਾ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇਗੀ, ਅਤੇ ਇਸਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ ਨੂੰ ਸੌਂਪੀ ਗਈ।
- SGPC ਦਾ ਭੰਗ: ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ (SGPC), ਜਿਸ ‘ਤੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਅਕਾਲੀ ਆਗੂਆਂ ਦਾ ਕੰਟਰੋਲ ਸੀ, ਨੂੰ ਭੰਗ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਨਵੇਂ ਜਥੇਦਾਰ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤੇ ਗਏ।
ਪੰਥਕ ਕਮੇਟੀ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ
ਇਸ ਸਰਬੱਤ ਖ਼ਾਲਸਾ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਫੈਸਲਾ SIKH ਸੰਘਰਸ਼ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰਨ ਅਤੇ ਸਾਰੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਮਾਮਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸਰਵਉੱਚ ਅਥਾਰਟੀ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਪੰਜ-ਮੈਂਬਰੀ ‘ਪੰਥਕ ਕਮੇਟੀ’ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕਰਨਾ ਸੀ। ਇਹ ਕਮੇਟੀ ਲਹਿਰ ਦੀ ਇੱਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ‘ਜਲਾਵਤਨ ਸਰਕਾਰ’ ਸੀ। ਭਾਈ Gurdev Singh Usmanwala ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸੰਗਠਨਾਤਮਕ ਯੋਗਤਾ, ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਸ਼ੁੱਧਤਾ ਅਤੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਪ੍ਰਤੀ ਅਟੁੱਟ ਵਚਨਬੱਧਤਾ ਦੇ ਸਨਮਾਨ ਵਿੱਚ ਇਸ ਸਰਵਉੱਚ ਕਮੇਟੀ ਦਾ ਮੈਂਬਰ ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ 1।
ਇਸ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਬਾਕੀ ਚਾਰ ਮੈਂਬਰ ਸਨ:
- ਬਾਬਾ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਮਾਨੋਚਾਹਲ
- ਭਾਈ ਵੱਸਣ ਸਿੰਘ ਜ਼ਫ਼ਰਵਾਲ
- ਭਾਈ ਧੰਨਾ ਸਿੰਘ
- ਗਿਆਨੀ ਅਰੂੜ ਸਿੰਘ (ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਭਾਈ ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਸਖੀਰਾ)।
ਇਸ ਕਮੇਟੀ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਨਿਯੁਕਤੀ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਲਹਿਰ ਦੇ ਪੰਜ ਸਭ ਤੋਂ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ।
ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਐਲਾਨਨਾਮਾ (29 ਅਪ੍ਰੈਲ, 1986)
ਪੰਥਕ ਕਮੇਟੀ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਤੋਂ ਤਿੰਨ ਮਹੀਨਿਆਂ ਬਾਅਦ, 29 ਅਪ੍ਰੈਲ, 1986 ਨੂੰ, ਕਮੇਟੀ ਨੇ ਸ੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਕੰਪਲੈਕਸ ਤੋਂ ਇੱਕ ਪ੍ਰੈਸ ਕਾਨਫਰੰਸ ਰਾਹੀਂ ‘ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ’ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਦਾ ਰਸਮੀ ਐਲਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਭਾਈ Gurdev Singh Usmanwala ਇਸ ਇਤਿਹਾਸਕ ਐਲਾਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਇਸ ਐਲਾਨ ਤੋਂ ਤੁਰੰਤ ਬਾਅਦ, ਭਾਰਤੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਨੇ ਕੰਪਲੈਕਸ ਨੂੰ ਘੇਰਾ ਪਾ ਲਿਆ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਪੰਥਕ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਸਾਰੇ ਮੈਂਬਰ, ਭਾਈ ਗੁਰਦੇਵ ਸਿੰਘ ਸਮੇਤ, ਭੇਸ ਬਦਲ ਕੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਘੇਰੇ ਨੂੰ ਤੋੜ ਕੇ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲਣ ਵਿੱਚ ਕਾਮਯਾਬ ਹੋ ਗਏ। ਇਹ ਘਟਨਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸੂਝਬੂਝ ਅਤੇ ਹਿੰਮਤ ਦਾ ਪ੍ਰਮਾਣ ਹੈ।
ਭਾਗ 6: ਇੱਕ ਯੋਜਨਾਕਾਰ ਵਜੋਂ ਭੂਮਿਕਾ: ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ
ਪੰਥਕ ਕਮੇਟੀ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸੰਗਠਿਤ ਅਤੇ ਅਨੁਸ਼ਾਸਿਤ ਫੌਜੀ ਢਾਂਚੇ ਦੀ ਲੋੜ ਸੀ। ਭਾਈ Gurdev Singh Usmanwala ਨੇ ਇੱਕ ਰਣਨੀਤੀਕਾਰ ਅਤੇ ਯੋਜਨਾਕਾਰ ਵਜੋਂ ਇਸ ਲੋੜ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕੰਮ ਹੁਣ ਸਿਰਫ਼ ਲੜਨਾ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਲਹਿਰ ਦੀ ਫੌਜੀ ਤਾਕਤ ਨੂੰ ਇਕਜੁੱਟ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਇੱਕ ਸਾਂਝੇ ਉਦੇਸ਼ ਲਈ ਨਿਰਦੇਸ਼ਿਤ ਕਰਨਾ ਸੀ।
ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਨੂੰ ਇਕਜੁੱਟ ਕਰਨ ਦੇ ਯਤਨ
1984 ਤੋਂ ਬਾਅਦ, PUNJAB ਵਿੱਚ ਕਈ ਛੋਟੇ-ਵੱਡੇ ਖਾੜਕੂ ਸਮੂਹ ਸਰਗਰਮ ਹੋ ਗਏ ਸਨ। ਇਹਨਾਂ ਸਮੂਹਾਂ ਵਿੱਚ ਤਾਲਮੇਲ ਦੀ ਕਮੀ ਸੀ ਅਤੇ ਕਈ ਵਾਰ ਆਪਸੀ ਟਕਰਾਅ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਵੀ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਲਹਿਰ ਲਈ, ਜੋ ਅੰਦਰੂਨੀ ਫੁੱਟ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋ ਸਕਦੀ ਸੀ, ਏਕਤਾ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸੀ। ਪੰਥਕ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਤੇ, ਭਾਈ ਗੁਰਦੇਵ ਸਿੰਘ ਨੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਆਗੂਆਂ ਵਿਚਕਾਰ ਸਹਿਮਤੀ ਬਣਾਉਣ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸਾਂਝੇ ਝੰਡੇ ਹੇਠ ਲਿਆਉਣ ਲਈ ਅੰਦਰੂਨੀ ਕੂਟਨੀਤੀ ਅਤੇ ਗੱਲਬਾਤ ਵਿੱਚ ਅਹਿਮ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ।
ਇਹ ਕੰਮ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਦੇ ਇੱਕ ਅਕਸਰ ਅਣਗੌਲੇ ਪਹਿਲੂ ਨੂੰ ਉਜਾਗਰ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਯੋਧਾ ਨਹੀਂ ਸਨ, ਸਗੋਂ ਇੱਕ ਕੁਸ਼ਲ ਸੰਗਠਕ ਵੀ ਸਨ ਜੋ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਅੰਦਰੂਨੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਨੂੰ ਸਮਝਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਧੜਿਆਂ ਨੂੰ ਇਕੱਠੇ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰਨ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਰੱਖਦੇ ਸਨ।
ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ (KCF) ਦਾ ਗਠਨ
ਇਹਨਾਂ ਏਕਤਾ ਦੇ ਯਤਨਾਂ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਠੋਸ ਨਤੀਜਾ ‘ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ’ (KCF) ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸਾਹਮਣੇ ਆਇਆ। KCF ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਫਰਵਰੀ 1986 ਵਿੱਚ ਸਰਬੱਤ ਖ਼ਾਲਸਾ ਅਤੇ ਪੰਥਕ ਕਮੇਟੀ ਦੁਆਰਾ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ “ਅਧਿਕਾਰਤ ਫੌਜ” ਵਜੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਇਸਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਸਾਰੀਆਂ ਖਾੜਕੂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਕੇਂਦਰੀ ਕਮਾਂਡ ਹੇਠ ਲਿਆਉਣਾ ਸੀ।
SIKH ਇਤਿਹਾਸਕ ਸਰੋਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਭਾਈ Gurdev Singh Usmanwala KCF ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ ਮੈਂਬਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਭਾਈ ਮਨਬੀਰ ਸਿੰਘ ਚਹੇੜੂ (ਜੋ KCF ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਮੁਖੀ ਬਣੇ), ਭਾਈ ਤਰਸੇਮ ਸਿੰਘ ਕੋਹੜ, ਭਾਈ ਧੰਨਾ ਸਿੰਘ, ਭਾਈ ਵੱਸਣ ਸਿੰਘ ਜ਼ਫ਼ਰਵਾਲ ਅਤੇ ਹੋਰ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਆਗੂਆਂ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਇਸ ਜਥੇਬੰਦੀ ਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖੀ। KCF ਨੇ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਭਾਰਤੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਇਆ ਅਤੇ ਇਹ 1980 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਖਾੜਕੂ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਬਣ ਗਈ।
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਭਾਈ Gurdev Singh Usmanwala ਨੇ ਲਹਿਰ ਦੀ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਸੰਸਥਾ (ਪੰਥਕ ਕਮੇਟੀ) ਲਈ ਇੱਕ ਮਜ਼ਬੂਤ ਫੌਜੀ ਵਿੰਗ (KCF) ਬਣਾਉਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕੀਤੀ। ਇਹ ਕਦਮ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਗੁੱਟਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਏਕੀਕ੍ਰਿਤ ਸ਼ਕਤੀ ਵਿੱਚ ਬਦਲਣ ਲਈ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਦੀ ਕਾਰਜਸ਼ੀਲ ਸਮਰੱਥਾ ਵਿੱਚ ਭਾਰੀ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ।
ਭਾਗ 7: ਅੰਤਿਮ ਦਿਨ: ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਅਤੇ ਹਿਰਾਸਤ (ਸਤੰਬਰ-ਅਕਤੂਬਰ 1987)
1987 ਦੇ ਪਤਝੜ ਤੱਕ, ਭਾਈ Gurdev Singh Usmanwala ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਆਗੂਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸਨ ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਲੋੜੀਂਦੇ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਪੰਥਕ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਵਜੋਂ, ਉਨ੍ਹਾਂ ‘ਤੇ ਲਹਿਰ ਦੀ ਰਣਨੀਤੀ ਅਤੇ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਨੂੰ ਨਿਰਦੇਸ਼ਤ ਕਰਨ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅੰਤਿਮ ਦਿਨ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ, ਹਿਰਾਸਤ ਅਤੇ ਵਿਵਾਦਪੂਰਨ ਮੌਤ ਦੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਹਨ।
ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਦੇ ਹਾਲਾਤ
ਉਪਲਬਧ ਰਿਕਾਰਡਾਂ ਅਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਰੋਤਾਂ ਤੋਂ ਮਿਲੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਅਨੁਸਾਰ, ਭਾਈ Gurdev Singh Usmanwala ਨੂੰ ਸਤੰਬਰ 1987 ਦੇ ਆਖਰੀ ਹਫ਼ਤੇ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਸਥਾ ‘ਇਨਸਾਫ਼’ (Ensaaf), ਜੋ ਪੰਜਾਬ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੌਰਾਨ ਹੋਈਆਂ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀਆਂ ਉਲੰਘਣਾਵਾਂ ਦਾ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀਕਰਨ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਦੇ ਪ੍ਰੋਫ਼ਾਈਲ ਅਨੁਸਾਰ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ 25 ਤੋਂ 28 ਸਤੰਬਰ, 1987 ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਲਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।
ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ, ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸਰੋਤ ਇਸ ਘਟਨਾ ਦਾ ਵਧੇਰੇ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਬਿਰਤਾਂਤ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਰੋਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਭਾਈ Gurdev Singh Usmanwala ਇੱਕ ਬੱਸ ਵਿੱਚ ਸਫ਼ਰ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ ਜਦੋਂ ਨਕੋਦਰ ਦੀ Punjab Police ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ। ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪੁਲਿਸ ਨੂੰ ਗੁੰਮਰਾਹ ਕਰਨ ਲਈ ਆਪਣਾ ਨਾਮ ਗਲਤ ਦੱਸਿਆ, ਪਰ ਇੱਕ ਪੁਲਿਸ ਮੁਖ਼ਬਰ ਅਤੇ ਇੱਕ ਸਥਾਨਕ ਕਾਂਗਰਸੀ ਆਗੂ, ਜੋ ਉਸੇ ਬੱਸ ਵਿੱਚ ਸਨ, ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਛਾਣ ਕਰ ਲਈ।
ਹਿਰਾਸਤ ਅਤੇ ਪੁੱਛਗਿੱਛ
ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਤੋਂ ਤੁਰੰਤ ਬਾਅਦ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਖ਼ਤ ਸੁਰੱਖਿਆ ਹੇਠ ਜਲੰਧਰ ਦੇ ਇੱਕ ਬਦਨਾਮ ਪੁੱਛਗਿੱਛ ਕੇਂਦਰ ਵਿੱਚ ਲਿਜਾਇਆ ਗਿਆ। SIKH ਸਰੋਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਉੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ PUNJAB ਦੇ ਤਤਕਾਲੀ ਡੀ.ਜੀ.ਪੀ. ਜੂਲੀਓ ਫਰਾਂਸਿਸ ਰਿਬੇਰੋ ਸਮੇਤ ਚਾਰ ਐਸ.ਐਸ.ਪੀ. ਰੈਂਕ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੇ ਪੁੱਛਗਿੱਛ ਕੀਤੀ। ਇਹ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸੁਰੱਖਿਆ ਏਜੰਸੀਆਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਿੰਨਾ ਵੱਡਾ ਅਤੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਆਗੂ ਮੰਨਦੀਆਂ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਪੰਥਕ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਹੋਰ ਮੈਂਬਰਾਂ, ਖਾੜਕੂ ਸਿੰਘਾਂ ਦੇ ਟਿਕਾਣਿਆਂ ਅਤੇ ਲਹਿਰ ਦੀਆਂ ਭਵਿੱਖ ਦੀਆਂ ਯੋਜਨਾਵਾਂ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ।
ਸਾਰਣੀ 1: ਭਾਈ ਗੁਰਦੇਵ ਸਿੰਘ ਉਸਮਾਨਵਾਲਾ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੀ ਸਮਾਂ-ਰੇਖਾ
| ਸਾਲ (Year) | ਘਟਨਾ (Event) | ਵੇਰਵਾ (Description) |
| 1958 | ਜਨਮ | 23 ਜੁਲਾਈ ਨੂੰ ਝਾਂਸੀ, ਹਰਿਆਣਾ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਫੌਜੀ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਜਨਮ ਹੋਇਆ। |
| 1966 | ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਸੰਚਾਰ | ਲਗਭਗ 8 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਸੰਤ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਛਕਿਆ। |
| 1968 | ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲਾ | ਸੰਤ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਗੁਰਬਾਣੀ ਸੰਥਿਆ ਲਈ ਨਿੱਜੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਚੌਂਕ ਮਹਿਤਾ ਲੈ ਗਏ। |
| 1977 | ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਦੀ ਚੋਣ | ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਟਕਸਾਲ ਦਾ 14ਵਾਂ ਮੁਖੀ ਚੁਣਨ ਵਾਲੇ 45 ਸਿੰਘਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਏ। |
| 1984 | ਸੰਘਰਸ਼ ਦਾ ਪੁਨਰਗਠਨ | ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਮੁੜ ਜਥੇਬੰਦ ਕਰਨ ਦੀ ਕੇਂਦਰੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਲਈ। |
| 1986 | ਪੰਥਕ ਕਮੇਟੀ ਮੈਂਬਰ | 26 ਜਨਵਰੀ ਦੇ ਸਰਬੱਤ ਖ਼ਾਲਸਾ ਵਿੱਚ ਸਥਾਪਤ ਪੰਜ-ਮੈਂਬਰੀ ਪੰਥਕ ਕਮੇਟੀ ਲਈ ਚੁਣੇ ਗਏ। |
| 1986 | ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਐਲਾਨ | 29 ਅਪ੍ਰੈਲ ਨੂੰ ਪੰਥਕ ਕਮੇਟੀ ਦੁਆਰਾ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਐਲਾਨਨਾਮੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। |
| 1987 | ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਅਤੇ ਸ਼ਹਾਦਤ | ਸਤੰਬਰ ਦੇ ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ Punjab Police ਦੁਆਰਾ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਅਤੇ 4-6 ਅਕਤੂਬਰ ਦਰਮਿਆਨ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਹਾਦਤ। |
ਭਾਗ 8: ਤਸ਼ੱਦਦ ਅਤੇ ਗੈਰ-ਨਿਆਇਕ ਮੌਤ ਦੇ ਦੋਸ਼
ਭਾਈ Gurdev Singh Usmanwala ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਦੇ ਹਾਲਾਤ ਡੂੰਘੇ ਵਿਵਾਦ ਅਤੇ ਵੱਖੋ-ਵੱਖਰੇ ਬਿਰਤਾਂਤਾਂ ਨਾਲ ਘਿਰੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਇਹ ਬਿਰਤਾਂਤ ਸਿਰਫ਼ ਵੱਖੋ-ਵੱਖਰੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਉਸ ਦੌਰ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੀ ਸੂਚਨਾ-ਜੰਗ ਦਾ ਕੇਂਦਰੀ ਹਿੱਸਾ ਹਨ। ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਸਰਕਾਰੀ ਬਿਰਤਾਂਤ ਹੈ ਜੋ “ਪੁਲਿਸ ਮੁਕਾਬਲੇ” ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਸਿੱਖ ਸਰੋਤ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਗਠਨ ਹਨ ਜੋ “ਹਿਰਾਸਤੀ ਤਸ਼ੱਦਦ” ਅਤੇ “ਗੈਰ-ਨਿਆਇਕ ਹੱਤਿਆ” ਦੇ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਉਂਦੇ ਹਨ।
ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਗਠਨਾਂ ਦੀਆਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਦਾ ਸੰਦਰਭ
ਇਸ ਮਾਮਲੇ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਲਈ, 1980 ਅਤੇ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕਿਆਂ ਦੌਰਾਨ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹਾਲਾਤਾਂ ‘ਤੇ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਗਠਨਾਂ ਦੀਆਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਵਿੱਚ ਰੱਖਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਐਮਨੈਸਟੀ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਅਤੇ ਹਿਊਮਨ ਰਾਈਟਸ ਵਾਚ ਵਰਗੀਆਂ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਵਿੱਚ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਦਰਜ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਸਮੇਂ Punjab Police ਅਤੇ ਹੋਰ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਦੁਆਰਾ “ਗੈਰ-ਨਿਆਇਕ ਹੱਤਿਆਵਾਂ,” “ਜ਼ਬਰਨ ਲਾਪਤਾ ਕਰਨ,” “ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਤਸ਼ੱਦਦ,” ਅਤੇ “ਝੂਠੇ ਪੁਲਿਸ ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ” ਦੀ ਵਿਆਪਕ ਅਤੇ ਯੋਜਨਾਬੱਧ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ।
ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦੀਆਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੀਆਂ ਇਹ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਬਹੁਤ ਵਿਵਾਦਿਤ ਰਹੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹਨਾਂ ਨੇ ਕਾਨੂੰਨ ਦੇ ਸ਼ਾਸਨ ਨੂੰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਇਹ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਪੈਟਰਨ ਵੱਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸੈਂਕੜੇ ਸ਼ੱਕੀ ਖਾੜਕੂਆਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ “ਮੁਕਾਬਲੇ” ਵਿੱਚ ਮਾਰਿਆ ਗਿਆ ਦਿਖਾਇਆ ਗਿਆ।
ਸਿੱਖ ਸਰੋਤਾਂ ਦੁਆਰਾ ਤਸ਼ੱਦਦ ਦੇ ਦਾਅਵੇ
ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸਰੋਤਾਂ ਵਿੱਚ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਭਾਈ Gurdev Singh Usmanwala ਨੂੰ ਜਲੰਧਰ ਪੁੱਛਗਿੱਛ ਕੇਂਦਰ ਵਿੱਚ ਅਸਹਿ ਅਤੇ ਵਹਿਸ਼ੀ ਤਸ਼ੱਦਦ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਬਿਰਤਾਂਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਉਨ੍ਹਾਂ ‘ਤੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਭੇਦ ਖੁਲ੍ਹਵਾਉਣ ਲਈ ਬਹੁਤ ਦਬਾਅ ਪਾਇਆ ਗਿਆ, ਪਰ ਉਹ ਅਡੋਲ ਰਹੇ। ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਗਰਮ ਲੋਹੇ ਦੀਆਂ ਰਾਡਾਂ ਨਾਲ ਦਾਗਿਆ ਗਿਆ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਹੁੰ ਪਲਾਸ ਨਾਲ ਖਿੱਚੇ ਗਏ, ਅਤੇ ਹੋਰ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਤਸੀਹੇ ਦਿੱਤੇ ਗਏ।
ਅੰਤਿਮ ਸ਼ਬਦ (ਸਿੱਖ ਸਰੋਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ)
ਤਸ਼ੱਦਦ ਦੌਰਾਨ, ਜਦੋਂ ਇੱਕ ਪੁਲਿਸ ਅਧਿਕਾਰੀ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਉਹ ਕੀ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਤਾਂ ਭਾਈ ਗੁਰਦੇਵ ਸਿੰਘ ਨੇ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ:
“ਅਸੀਂ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਾਂ… ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਸਿਰ ਦੇ ਸਕਦੇ ਹਾਂ, ਪਰ ਅਸੀਂ ਸਿੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਨਾਲ ਧੋਖਾ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ।”
ਇਹ ਬਿਰਤਾਂਤ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਅੰਤ ਤੱਕ ਤਸ਼ੱਦਦ ਸਹਿਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸਾਥੀਆਂ ਜਾਂ ਲਹਿਰ ਬਾਰੇ ਕੋਈ ਵੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਭਾਈ Gurdev Singh Usmanwala ਤਸ਼ੱਦਦ ਦੌਰਾਨ ਜਪੁਜੀ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਪਾਠ ਕਰਦੇ ਰਹੇ, ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਉਹ ਬੇਹੋਸ਼ ਨਹੀਂ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ ਸ਼ਹਾਦਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਨਹੀਂ ਕਰ ਗਏ।
ਸ਼ਹਾਦਤ: ਵੱਖੋ-ਵੱਖਰੇ ਬਿਰਤਾਂਤ
- ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਰਿਕਾਰਡ: ਇਨਸਾਫ਼ (Ensaaf) ਦੁਆਰਾ ਇਕੱਤਰ ਕੀਤੇ ਗਏ ਅੰਕੜਿਆਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਭਾਈ Gurdev Singh Usmanwala ਦੀ 4 ਤੋਂ 6 ਅਕਤੂਬਰ, 1987 ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ “ਗੈਰ-ਨਿਆਇਕ ਹੱਤਿਆ” (extrajudicial execution) ਹੋਈ। ਰਿਕਾਰਡ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਉਮਰ 28-29 ਸਾਲ ਦਰਜ ਹੈ ਅਤੇ ਸ਼ਹਾਦਤ ਦਾ ਕਾਰਨ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਕਾਰਵਾਈ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।
- ਸਰਕਾਰੀ ਬਿਰਤਾਂਤ: ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੀਆਂ ਸਰਕਾਰੀ ਅਤੇ ਮੀਡੀਆ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਨੂੰ ਇੱਕ “ਪੁਲਿਸ ਮੁਕਾਬਲੇ” ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ। 6 ਅਕਤੂਬਰ, 1987 ਦੀਆਂ ਰੇਡੀਓ ਖ਼ਬਰਾਂ ਅਤੇ 8 ਅਕਤੂਬਰ, 1987 ਦੀ ‘ਅਜੀਤ’ ਅਖਬਾਰ ਨੇ ਰਿਪੋਰਟ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਪੰਥਕ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਗੁਰਦੇਵ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਇੱਕ ਪੁਲਿਸ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿੱਚ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਡੀ.ਜੀ.ਪੀ. ਰਿਬੇਰੋ ਨੇ ਇਸਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ‘ਤੇ ਰੱਖੇ ਇਨਾਮ ਦਾ ਵੀ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ।
- ਸਿੱਖ ਬਿਰਤਾਂਤ: SIKH ਸੰਗਠਨਾਂ ਅਤੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨੇ ਹਮੇਸ਼ਾ “ਪੁਲਿਸ ਮੁਕਾਬਲੇ” ਦੇ ਦਾਅਵੇ ਨੂੰ ਰੱਦ ਕੀਤਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਇੱਕ “ਝੂਠਾ ਮੁਕਾਬਲਾ” ਕਰਾਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਭਾਈ ਗੁਰਦੇਵ ਸਿੰਘ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਤਸ਼ੱਦਦ ਕਾਰਨ ਹੋਈ ਸੀ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਇਸਨੂੰ ਮੁਕਾਬਲੇ ਦਾ ਰੂਪ ਦੇ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।
ਇਹ ਤਿੰਨੋਂ ਬਿਰਤਾਂਤ ਉਸ ਦੌਰ ਦੀ ਅਸਲੀਅਤ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਜਿੱਥੇ ਸੱਚਾਈ ਅਕਸਰ ਸਰਕਾਰੀ ਦਾਅਵਿਆਂ ਅਤੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਤਜ਼ਰਬਿਆਂ ਵਿਚਕਾਰ ਗੁਆਚ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਭਾਈ Gurdev Singh Usmanwala ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਉਸ ਸੰਘਰਸ਼ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਬਣ ਗਈ ਜਿੱਥੇ ਸਿਰਫ਼ ਹਥਿਆਰ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਬਿਰਤਾਂਤ ਵੀ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਨਾਲ ਟਕਰਾ ਰਹੇ ਸਨ।
ਵਿਰਾਸਤ ਅਤੇ ਯਾਦ
ਭਾਈ Gurdev Singh Usmanwala ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਨੂੰ SIKH ਭਾਈਚਾਰੇ ਅਤੇ ਪੰਥਕ ਸੰਗਠਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨਾਲ ਸੰਭਾਲਿਆ ਅਤੇ ਯਾਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਇਤਿਹਾਸਕ ਘਟਨਾ ਬਣ ਕੇ ਨਹੀਂ ਰਹਿ ਗਈ, ਸਗੋਂ ਇਹ ਸੰਘਰਸ਼, ਕੁਰਬਾਨੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਤੀਬੱਧਤਾ ਦਾ ਇੱਕ ਜੀਵੰਤ ਪ੍ਰਤੀਕ ਬਣ ਗਈ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਨੂੰ ਸੰਸਥਾਗਤ ਯਾਦ ਅਤੇ ਰਸਮੀ ਸਨਮਾਨਾਂ ਰਾਹੀਂ ਸਰਗਰਮੀ ਨਾਲ ਕਾਇਮ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।
‘ਸ਼ਹੀਦ’ ਦਾ ਦਰਜਾ ਅਤੇ ਪੰਥਕ ਮਾਨਤਾ
ਭਾਈ Gurdev Singh Usmanwala ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਤੋਂ ਤੁਰੰਤ ਬਾਅਦ, ਲਗਭਗ ਸਾਰੀਆਂ ਸਿੱਖ ਸੰਸਥਾਵਾਂ, ਖਾੜਕੂ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਅਤੇ ਪੰਥਕ ਸੰਗਠਨਾਂ ਵੱਲੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ‘ਸ਼ਹੀਦ’ ਦਾ ਦਰਜਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਇਹ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਭਾਵਨਾਤਮਕ ਪ੍ਰਤੀਕਿਰਿਆ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਇਸ ਨੂੰ ਇੱਕ ਰਸਮੀ ਪੰਥਕ ਪ੍ਰਵਾਨਗੀ ਵੀ ਹਾਸਲ ਸੀ। 26 ਜਨਵਰੀ, 1986 ਨੂੰ ਹੋਏ ਸਰਬੱਤ ਖ਼ਾਲਸਾ ਵਿੱਚ ਇਹ ਮਤਾ ਸਪੱਸ਼ਟ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਪਾਸ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ ਲਈ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਹਰ ਸਿੱਖ ਨੂੰ ‘ਕੌਮੀ ਸ਼ਹੀਦ’ ਦਾ ਸਨਮਾਨ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇਗਾ। ਇਸ ਮਤੇ ਦੇ ਤਹਿਤ, ਭਾਈ ਗੁਰਦੇਵ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਪੰਥ ਦੇ ਇੱਕ ਮਹਾਨ ਸ਼ਹੀਦ ਵਜੋਂ ਮਾਨਤਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ।
ਇਹ “ਸ਼ਹੀਦ” ਦਾ ਦਰਜਾ ਸਰਕਾਰੀ ਬਿਰਤਾਂਤ (“ਅੱਤਵਾਦੀ”) ਦੇ ਸਿੱਧੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿੱਚ ਖੜ੍ਹਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਭਾਈਚਾਰਾ ਆਪਣੇ ਨਾਇਕਾਂ ਦੀ ਯਾਦ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰੱਖਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਰਾਜ ਦੇ ਬਿਰਤਾਂਤ ਨੂੰ ਚੁਣੌਤੀ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।
ਯਾਦਗਾਰੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ
ਭਾਈ Gurdev Singh Usmanwala ਦੀ ਯਾਦ ਨੂੰ ਸਥਾਈ ਬਣਾਉਣ ਲਈ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੱਦੀ ਪਿੰਡ ਉਸਮਾਨਵਾਲਾ, ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਫ਼ਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ਵਿਖੇ ਇੱਕ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਚਚੇਰੇ ਭਰਾ, ਸ਼ਹੀਦ ਭਾਈ ਸੁਖਵੰਤ ਸਿੰਘ ਉਸਮਾਨਵਾਲਾ, ਜੋ 1989 ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮੁਕਾਬਲੇ ਦੌਰਾਨ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਏ ਸਨ, ਦੀ ਸਾਂਝੀ ਯਾਦ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਹੈ।
ਇੱਕ ਯਾਦਗਾਰ ਵਜੋਂ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਇਹ ਇੱਕ ਡੂੰਘਾ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਕਾਰਜ ਹੈ। ਗੁਰਦੁਆਰਾ SIKH ਭਾਈਚਾਰੇ ਦਾ ਕੇਂਦਰੀ ਅਸਥਾਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਯਾਦਗਾਰ ਰਾਹੀਂ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕੁਰਬਾਨੀ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਨੂੰ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਦੀ ਅਰਦਾਸ ਅਤੇ ਸਥਾਨਕ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੀ ਸਮੂਹਿਕ ਯਾਦ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਦੀ ਰਹੇ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਨੂੰ ਭੁਲਾਇਆ ਨਾ ਜਾ ਸਕੇ।
ਇਤਿਹਾਸਕ ਅਤੇ ਪ੍ਰੇਰਣਾਦਾਇਕ ਮਹੱਤਤਾ
ਅੱਜ, ਭਾਈ Gurdev Singh Usmanwala ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਆਗੂ ਵਜੋਂ ਯਾਦ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸਨੇ ਅਟੁੱਟ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਪ੍ਰਤੀਬੱਧਤਾ, ਬੇਮਿਸਾਲ ਸੰਗਠਨਾਤਮਕ ਸਮਰੱਥਾ ਅਤੇ ਅੰਤ ਤੱਕ ਅਡੋਲ ਰਹਿਣ ਦਾ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਨੂੰ ਕਵੀਸ਼ਰੀ ਵਾਰਾਂ, ਧਾਰਮਿਕ ਗੀਤਾਂ ਅਤੇ ਸਾਲਾਨਾ ਸ਼ਹੀਦੀ ਸਮਾਗਮਾਂ ਰਾਹੀਂ ਬਿਆਨ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਸਰੋਤ ਬਣੀ ਹੋਈ ਹੈ ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਯੋਧੇ ਵਜੋਂ ਦੇਖਦੇ ਹਨ ਜਿਸਨੇ ਆਪਣੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਕੌਮ ਦੇ ਹੱਕਾਂ ਲਈ ਸਰਵਉੱਚ ਕੁਰਬਾਨੀ ਦਿੱਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜੀਵਨ ਉਸ ਦੌਰ ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੀ ਗੁੰਝਲਤਾ, ਕੁਰਬਾਨੀ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਅਤੇ ਅਟੁੱਟ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦੀ ਗਾਥਾ ਦਾ ਇੱਕ ਅਨਿੱਖੜਵਾਂ ਅੰਗ ਬਣ ਚੁੱਕਾ ਹੈ।
ਸਿੱਟਾ: ਇੱਕ ਅਡੋਲ ਪ੍ਰਤੀਬੱਧਤਾ
ਭਾਈ Gurdev Singh Usmanwala ਦਾ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸੰਘਰਸ਼ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਗੜਬੜ ਵਾਲੇ ਅਤੇ ਦਰਦਨਾਕ ਦੌਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਦੀ ਉਪਜ ਸੀ। ਇੱਕ ਧਾਰਮਿਕ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਵਜੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਕੇ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਦੇ ਇੱਕ ਚੋਟੀ ਦੇ ਰਣਨੀਤੀਕਾਰ ਅਤੇ ਪੰਥਕ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਤੱਕ ਦਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਫ਼ਰ, ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਉਦੇਸ਼ ਪ੍ਰਤੀ ਅਟੁੱਟ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਅਤੇ ਅਡੋਲ ਪ੍ਰਤੀਬੱਧਤਾ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣਾ ਜੀਵਨ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਮਰਪਿਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣਾਇਆ ਜਿਸਨੂੰ ਉਹ ਆਪਣੀ ਕੌਮ ਦੇ ਭਵਿੱਖ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸਮਝਦੇ ਸਨ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਹਾਣੀ, ਜੋ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਅਤੇ ਅਕਸਰ ਵਿਰੋਧੀ ਬਿਰਤਾਂਤਾਂ ਨਾਲ ਘਿਰੀ ਹੋਈ ਹੈ, ਸਾਨੂੰ ਉਸ ਯੁੱਗ ਦੀਆਂ ਜਟਿਲਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਸਾਨੂੰ ਯਾਦ ਦਿਵਾਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਇਤਿਹਾਸ ਕਦੇ ਵੀ ਸਿੱਧਾ ਜਾਂ ਸਰਲ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਭਾਈ Gurdev Singh Usmanwala ਦਾ ਜੀਵਨ ਉਸ ਦੌਰ ਦੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ, ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਤਣਾਵਾਂ, ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੀ ਬੇਚੈਨੀ, ਰਾਜ ਦੀਆਂ ਨੀਤੀਆਂ ਅਤੇ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ, ਭਾਵੇਂ ਵਿਵਾਦਪੂਰਨ ਹੋਵੇ, ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੀ ਗਾਥਾ ਦਾ ਇੱਕ ਅਨਿੱਖੜਵਾਂ ਅੰਗ ਬਣੀ ਰਹੇਗੀ, ਜੋ ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਨੂੰ ਸੰਘਰਸ਼, ਕੁਰਬਾਨੀ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਬਾਰੇ ਸੋਚਣ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰਦੀ ਰਹੇਗੀ।
ਇਸ ਲੇਖ ਨੂੰ ਵੀ ਪੂਰੇ ਵਿਸਤਾਰ ਨਾਲ ਪੜੋ: ਸ਼ਹੀਦ ਭਾਈ ਗੁਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ‘ਦੀਪਾ ਹੇਰਾਂ ਵਾਲਾ’ Shaheed Bhai Gurdeep Singh Deepa Heranwala (1967–1992)
ਅਕਸਰ ਪੁੱਛੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਸਵਾਲ (FAQs)
1. ਭਾਈ ਗੁਰਦੇਵ ਸਿੰਘ ਉਸਮਾਨਵਾਲਾ ਕੌਣ ਸਨ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕੀ ਭੂਮਿਕਾ ਸੀ?
- ਭਾਈ Gurdev Singh Usmanwala (1958–1987) 1980 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੀ ਸਿੱਖ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਦੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਆਗੂ, ਰਣਨੀਤੀਕਾਰ ਅਤੇ ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ ਦੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਮੈਂਬਰ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਇੱਕ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਸਾਥੀ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਅਤੇ 1984 ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਮੁੜ ਸੰਗਠਿਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਕੇਂਦਰੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ।
- ਉਹ 1986 ਵਿੱਚ ਸਥਾਪਤ ਪੰਜ-ਮੈਂਬਰੀ ਪੰਥਕ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ ਮੈਂਬਰ ਸਨ, ਜੋ ਉਸ ਸਮੇਂ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਦੀ ਸਰਵਉੱਚ ਫੈਸਲਾ ਲੈਣ ਵਾਲੀ ਸੰਸਥਾ ਸੀ।
2. ਪੰਥਕ ਕਮੇਟੀ (1986) ਕੀ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਭਾਈ Gurdev Singh Usmanwala ਦੀ ਕੀ ਸਥਿਤੀ ਸੀ?
- ਪੰਥਕ ਕਮੇਟੀ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ 26 ਜਨਵਰੀ, 1986 ਨੂੰ ਸਰਬੱਤ ਖ਼ਾਲਸਾ ਦੌਰਾਨ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ ਤਾਂ ਜੋ ਸਿੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ ਇੱਕ ਕੇਂਦਰੀ ਅਤੇ ਏਕੀਕ੍ਰਿਤ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕੇ। ਇਹ ਕਮੇਟੀ ਸਾਰੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਤੇ ਫੌਜੀ ਫੈਸਲਿਆਂ ਲਈ ਸਰਵਉੱਚ ਅਥਾਰਟੀ ਸੀ।
- ਭਾਈ Gurdev Singh Usmanwala ਇਸਦੇ ਪੰਜ ਬਾਨੀ ਮੈਂਬਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸਨ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਹ ਲਹਿਰ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚੀ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣ ਗਏ। ਇਸ ਕਮੇਟੀ ਨੇ ਹੀ 29 ਅਪ੍ਰੈਲ, 1986 ਨੂੰ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਸੀ।
3. ਭਾਈ ਗੁਰਦੇਵ ਸਿੰਘ ਉਸਮਾਨਵਾਲਾ ਦੇ ਜੀਵਨ ‘ਤੇ ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ ਦਾ ਕੀ ਪ੍ਰਭਾਵ ਸੀ?
- ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ ਭਾਈ ਗੁਰਦੇਵ ਸਿੰਘ ਦੇ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਸੀ। ਉਹ ਬਚਪਨ ਵਿੱਚ ਹੀ (ਲਗਭਗ 10 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ) ਟਕਸਾਲ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਏ ਸਨ ਅਤੇ ਸੰਤ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਤੋਂ ਗੁਰਬਾਣੀ ਸੰਥਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਾਰੀ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਟਕਸਾਲ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤਾਂ, ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਅਤੇ ਪੰਥਕ ਸੇਵਾ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ‘ਤੇ ਅਧਾਰਤ ਸੀ।
- ਟਕਸਾਲ ਪ੍ਰਤੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਫ਼ਾਦਾਰੀ ਨੇ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਦਾ ਇੱਕ ਭਰੋਸੇਮੰਦ ਸਾਥੀ ਬਣਾਇਆ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਰਾਹ ਨੂੰ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕੀਤਾ।
4. ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਦੇ ਹਾਲਾਤ ਬਾਰੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਬਿਰਤਾਂਤ ਕੀ ਹਨ?
- ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਬਾਰੇ ਤਿੰਨ ਮੁੱਖ ਬਿਰਤਾਂਤ ਹਨ। Punjab Police ਅਤੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੀਆਂ ਸਰਕਾਰੀ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਇੱਕ “ਪੁਲਿਸ ਮੁਕਾਬਲੇ” ਵਿੱਚ ਹੋਈ।
- ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ, SIKH ਇਤਿਹਾਸਕ ਸਰੋਤ ਦਾਅਵਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਗੰਭੀਰ ਤਸ਼ੱਦਦ ਕਰਕੇ ਸ਼ਹੀਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਇਸਨੂੰ “ਝੂਠੇ ਮੁਕਾਬਲੇ” ਦਾ ਰੂਪ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।
- ਤੀਜਾ, ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਸਥਾ ‘ਇਨਸਾਫ਼’ (Ensaaf) ਦੇ ਰਿਕਾਰਡ ਅਨੁਸਾਰ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੌਤ 4 ਤੋਂ 6 ਅਕਤੂਬਰ, 1987 ਦਰਮਿਆਨ ਇੱਕ “ਗੈਰ-ਨਿਆਇਕ ਹੱਤਿਆ” (extrajudicial execution) ਸੀ।
5. SIKH ਭਾਈਚਾਰੇ ਵਿੱਚ ਭਾਈ ਗੁਰਦੇਵ ਸਿੰਘ ਉਸਮਾਨਵਾਲਾ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਯਾਦ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ?
- SIKH ਭਾਈਚਾਰੇ ਵਿੱਚ, ਭਾਈ Gurdev Singh Usmanwala ਨੂੰ ਇੱਕ “ਕੌਮੀ ਸ਼ਹੀਦ” ਵਜੋਂ ਬਹੁਤ ਸਤਿਕਾਰ ਨਾਲ ਯਾਦ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਅਡੋਲ ਯੋਧਾ, ਇੱਕ ਕੁਸ਼ਲ ਸੰਗਠਕ ਅਤੇ ਇੱਕ ਸਿਧਾਂਤਕ ਆਗੂ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸਨੇ ਆਪਣੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਅਤੇ ਕੌਮ ਲਈ ਸਰਵਉੱਚ ਕੁਰਬਾਨੀ ਦਿੱਤੀ।
- ਭਾਈ Gurdev Singh Usmanwala ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿੰਡ ਉਸਮਾਨਵਾਲਾ ਵਿਖੇ ਇੱਕ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਨੂੰ ਸਾਲਾਨਾ ਸਮਾਗਮਾਂ ਅਤੇ ਕਵੀਸ਼ਰੀ ਵਾਰਾਂ ਰਾਹੀਂ ਯਾਦ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਵਿਚਾਰ-ਵਟਾਂਦਰਾ ਅਤੇ ਸਾਡਾ ਉਦੇਸ਼
ਇਸ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਲੇਖ ( ਭਾਈ ਗੁਰਦੇਵ ਸਿੰਘ ਉਸਮਾਨਵਾਲਾ …) ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਨ ਲਈ ਤੁਹਾਡਾ ਧੰਨਵਾਦ। ਇਸ ਗੰਭੀਰ ਵਿਸ਼ੇ ‘ਤੇ ਤੁਹਾਡੇ ਕੀ ਵਿਚਾਰ ਹਨ? ਅਸੀਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣਾਂ ਦਾ ਸਨਮਾਨ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਤੁਹਾਨੂੰ ਹੇਠਾਂ ਟਿੱਪਣੀਆਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਾਰਥਕ ਵਿਚਾਰ-ਵਟਾਂਦਰੇ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਲਈ ਸੱਦਾ ਦਿੰਦੇ ਹਾਂ। ਪੰਜਾਬੀ ਟਾਈਮ ‘ਤੇ ਸਾਡਾ ਉਦੇਸ਼ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ, ਵਿਰਾਸਤ ਅਤੇ ਸਮਕਾਲੀ ਮੁੱਦਿਆਂ ‘ਤੇ ਡੂੰਘਾਈ ਨਾਲ ਖੋਜ-ਭਰਪੂਰ ਅਤੇ ਨਿਰਪੱਖ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਪੇਸ਼ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਸਾਡੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਤੱਥਾਂ ਅਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਰੋਤਾਂ ਦੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ਇੱਕ ਸੰਤੁਲਿਤ ਤਸਵੀਰ ਪੇਸ਼ ਕਰੀਏ।“ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਯਾਦ ਨੂੰ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੁਆਰਾ ਬਰਸੀ ਸਮਾਗਮਾਂ, ਧਾਰਮਿਕ ਦੀਵਾਨਾਂ ਅਤੇ ਕਈ ਆਨਲਾਈਨ ਪਲੇਟਫਾਰਮਾਂ ਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਵੈੱਬਸਾਈਟਾਂ ਰਾਹੀਂ ਜਿਉਂਦਾ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਇਸ ਵਿਕਲਪਿਕ ਬਿਰਤਾਂਤ ਨੂੰ ਪੀੜ੍ਹੀ-ਦਰ-ਪੀੜ੍ਹੀ ਅੱਗੇ ਤੋਰਦੀਆਂ ਹਨ।”
ਸਾਡੇ ਨਾਲ਼ ਜੁੜੇ ਰਹਿਣ ਲਈ “ਪੰਜਾਬੀ ਟਾਈਮ Facebook Page “ ਅਤੇ YouTube Channel ਨੂੰ ਫੋਲੋ ਕਰਕੇ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀਆਂ ਅਣਕਹੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਰਹੋ। “ਆਓ ਮਿਲ ਕੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪੰਨਿਆਂ ਨੂੰ ਸਮਝੀਏ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ‘ਤੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰੀਏ।” (Let’s together understand and reflect upon these important pages of history.)।
Disclaimer and Editorial Policy
The information and analysis presented in this article are based on a synthesis of publicly available sources, including historical documents, academic research, human rights reports, and journalistic works.
Our objective is to provide a comprehensive and impartial analysis of complex historical events and figures. We acknowledge that history is often subject to differing interpretations, and our goal is to present these various perspectives in a balanced and factual manner.
The author and publisher do not intend to defame any individual or group, hurt any religious or cultural sentiments, or promote any form of hatred or animosity. While every effort is made to ensure accuracy and cite credible sources, the publisher is not liable for any unintentional errors.
This content is intended for informational and educational purposes. Readers are encouraged to engage with this material critically and conduct their own research to form their own informed conclusions.
✍️ About the Author – Kulbir Singh
Kulbir Singh is the founder of PunjabiTime.com, a powerful platform dedicated to reviving Punjabi culture, Sikh history, and the spirit of community storytelling. With a deep-rooted passion for his heritage, he writes emotionally compelling, well-researched content that connects generations.
Follow his work to discover stories that matter, voices that inspire, and a vision that unites. 🌍
© ਪੰਜਾਬੀ ਟਾਈਮ, 2025 — ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਸੱਚੀ ਅਵਾਜ਼।
#GurdevSinghUsmanwala #SikhHistory #Punjab1980s #PanthicCommittee #KhalistanMovement #HumanRightsPunjab #DocumentaryReport