Baba Gurbaksh Singh: ਸ਼ਹੀਦੀ, ਸ਼ੌਰੀਅ ਤੇ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀ ਅਮਰ ਗਾਥਾ
Baba Gurbaksh Singh (1688-1764) ਦੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਅਤੇ ਬਹਾਦਰੀ ਦੀ ਪੂਰੀ ਕਹਾਣੀ ਪੜ੍ਹੋ। ਉਹ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਮਿਸਲ ਦੇ ਮਹਾਨ ਸਿੱਖ ਯੋਧੇ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ 1 ਦਸੰਬਰ 1764 ਨੂੰ 29 ਸਾਥੀਆਂ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿਖੇ ਅਫ਼ਗਾਨ ਤੇ ਬਲੋਚ ਫੌਜਾਂ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਆਖਰੀ ਮੋਰਚਾ ਲਾਇਆ। ਇਤਿਹਾਸ, ਵਿਰਾਸਤ, ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਅਤੇ ਹੋਰ ਜਾਣਕਾਰੀ ਲਈ ਪੂਰਾ ਲੇਖ।
1. ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰਕ ਪਿਛੋਕੜ
- ਜਨਮ: 10 ਅਪ੍ਰੈਲ 1688, ਪਿੰਡ ਲੀਲ, ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ, ਪੰਜਾਬ
- ਪਿਤਾ: ਦਸੌਂਧਾ ਸਿੰਘ
- ਮਾਤਾ: ਮਾਈ ਲਛਮੀ
- ਜਾਤ: ਭੁੱਲਰ ਜੱਟ
- ਧਾਰਮਿਕ ਵਾਤਾਵਰਨ: ਪਰਿਵਾਰ ਨੇ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀ ਸੰਗਤ ਕੀਤੀ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਕਿਰਪਾ ਨਾਲ ਹੀ ਬਾਬਾ ਗੁਰਬਖ਼ਸ਼ ਸਿੰਘ ਦਾ ਜਨਮ ਹੋਇਆ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਚਪਨ ਤੋਂ ਹੀ ਧਾਰਮਿਕ ਸੰਸਕਾਰ ਮਿਲੇ।
ਬਚਪਨ ਵਿੱਚ ਹੀ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਦੇ ਨਾਲ ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਗਏ ਤੇ ਉਥੇ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀਆਂ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਉਤਾਰਿਆ। 1699 ਦੀ ਇਤਿਹਾਸਕ ਵਿਸਾਖੀ ਤੇ 11 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ‘ਖੰਡੇ ਦੀ ਪਾਹੁਲ’ ਲੈ ਕੇ ਖਾਲਸਾ ਪੰਥ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋਏ।
2. ਸਿੱਖਿਆ, ਵਿਅਕਤੀਤਵ ਤੇ ਆਚਾਰ-ਵਿਚਾਰ
- ਧਾਰਮਿਕ ਸਿੱਖਿਆ: ਭਾਈ ਮਣੀ ਸਿੰਘ ਤੇ ਬਾਬਾ ਦੀਪ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀ ਸੰਗਤ ਵਿੱਚ ਗੁਰਮਤ ਸਿੱਖਿਆ ਲਈ।
- ਯੁੱਧ ਵਿਦਿਆ: ਸ਼ਸਤ੍ਰ ਵਿਦਿਆ, ਘੁੜਸਵਾਰੀ ਤੇ ਰਣਨੀਤੀ ਵਿੱਚ ਨਿਪੁੰਨ ਹੋਏ।
- ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਦੀ ਰੁਟੀਨ: ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਵੇਲੇ ਇਸ਼ਨਾਨ, ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਪਾਠ, ਨੀਲਾ ਬਾਣਾ, ਉੱਚੀ ਪੱਗ, ਸਰਬਲੋਹ ਦੇ ਸ਼ਸਤ੍ਰ ਧਾਰਨ ਕਰਨਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਛਾਣ ਸੀ।
- ਸੇਵਾ ਤੇ ਸਮਾਨਤਾ: ਹਰ ਇੱਕ ਨੂੰ ਬਰਾਬਰ ਮਾਣ, ਨਿਰਲੋਭੀ ਤੇ ਨਿਰਮਲ ਜੀਵਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਿਅਕਤੀਤਵ ਦੀ ਖਾਸੀਅਤ ਸੀ।
3. ਸਿੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਤੇ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਮਿਸਲ
ਅਠਾਰਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਹਾਲਤ
ਮੁਗਲ ਤੇ ਅਫ਼ਗਾਨ ਹਮਲਿਆਂ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਸਿੱਖਾਂ ਉੱਤੇ ਵੀਹਰ ਅਤਿਆਚਾਰ ਹੋਏ। ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ, ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਦੇ ਪੁੱਤਰਾਂ, ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਤੇ ਸੈਂਕੜੇ ਸਿੱਖ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਏ। ਇਸ ਜੁਲਮ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਫੌਜੀ ਟੋਲੀਆਂ ਬਣਾਈਆਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ‘ਮਿਸਲ’ ਆਖਿਆ ਗਿਆ।
ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਮਿਸਲ
- ਸਥਾਪਨਾ: 1748 ਵਿੱਚ ਬਾਬਾ ਦੀਪ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਮਿਸਲ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ।
- ਖੇਤਰ: ਮਾਲਵਾ, ਦਮਦਮਾ ਸਾਹਿਬ ਤੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਇਲਾਕੇ।
- ਖਾਸੀਅਤ: ਛੋਟੀ ਗਿਣਤੀ (ਲਗਭਗ 2,000 ਯੋਧੇ) ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਬਹਾਦਰੀ ਤੇ ਸ਼ਹਾਦਤ ਲਈ ਮਸ਼ਹੂਰ।
- ਨੇਤ੍ਰਤਵ: ਬਾਬਾ ਦੀਪ ਸਿੰਘ ਜੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬਾਬਾ ਗੁਰਬਖ਼ਸ਼ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਮਿਸਲ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ।
4. ਅਹਿਮਦ ਸ਼ਾਹ ਅਬਦਾਲੀ ਦੇ ਹਮਲੇ ਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਹਾਲਤ
ਅਹਿਮਦ ਸ਼ਾਹ ਅਬਦਾਲੀ ਨੇ ਭਾਰਤ ਉੱਤੇ ਸੱਤ ਵਾਰੀ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਇਆ।
- ਕਾਰਨ: ਭਾਰਤ ਦੀ ਦੌਲਤ ਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਭੂਗੋਲਿਕ ਸਥਿਤੀ (ਉੱਤਰੀ-ਪੱਛਮੀ ਦਰਵਾਜ਼ਾ)।
- ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ: ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਅਬਦਾਲੀ ਦੀ ਫੌਜ ਨੂੰ ਲਗਾਤਾਰ ਛਾਪਾ ਮਾਰ ਜੰਗਾਂ ਰਾਹੀਂ ਤੰਗ ਕੀਤਾ।
- 1764 ਦਾ ਹਮਲਾ: ਅਬਦਾਲੀ 30,000 ਅਫ਼ਗਾਨ ਤੇ ਬਲੋਚ ਫੌਜੀਆਂ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬ ਆਇਆ। ਉਸ ਦੇ ਨਾਲ ਬਲੋਚ ਸਹਿਯੋਗੀ ਨਾਸਿਰ ਖਾਨ ਵੀ ਸੀ।
- ਨਿਸ਼ਾਨਾ: ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ (ਸਵਰਨ ਮੰਦਰ) ਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਮਨੋਬਲ ਤੋੜਨਾ।
5. ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿੱਚ ਆਖਰੀ ਮੋਰਚਾ (1 ਦਸੰਬਰ 1764)
ਪਿਛੋਕੜ
1763-64 ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਵਧਾਇਆ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਅਫ਼ਗਾਨ ਰਾਜ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋਇਆ। ਅਬਦਾਲੀ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਸਬਕ ਸਿਖਾਉਣ ਲਈ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ।
- ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਹਾਲਤ: ਵਧੇਰੇ ਸਿੱਖ ਜੰਗਲਾਂ ਤੇ ਪਿੰਡਾਂ ਵੱਲ ਚਲੇ ਗਏ, ਪਰ Baba Gurbaksh Singh, ਨਿਹਾਲ ਸਿੰਘ, ਬਸੰਤ ਸਿੰਘ, ਮਾਨ ਸਿੰਘ ਤੇ 26 ਹੋਰ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ।
ਜੰਗ ਦਾ ਵੇਰਵਾ
- ਥਾਂ: ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ
- ਸਿੱਖ ਯੋਧੇ: ਕੁੱਲ 30 (Baba Gurbaksh Singh ਸਮੇਤ)
- ਦੁਸ਼ਮਣ: ਅਫ਼ਗਾਨ ਤੇ ਬਲੋਚ ਫੌਜਾਂ (ਲਗਭਗ 30,000)
- ਰਣਨੀਤੀ: ਬਾਬਾ ਜੀ ਨੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨੂੰ ਆਖਿਆ-“ਮੈਂ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ। ਜੋ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਵਿੱਚ ਆਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਅੱਗੇ ਆਵੇ।” ਸਾਰੇ 29 ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਾਥ ਦਿੱਤਾ।
ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਬੇਮਿਸਾਲ ਬਹਾਦਰੀ ਦਿਖਾਈ। ਉਹ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਪਰਿਕਰਮਾ ਵਿੱਚ ਡਟ ਕੇ ਲੜੇ, ਇੱਕ-ਇੱਕ ਕਰਕੇ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਏ, ਪਰ ਪਿੱਛੇ ਨਹੀਂ ਹਟੇ। ਅਫ਼ਗਾਨ ਫੌਜੀ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਬਹਾਦਰੀ ਵੇਖ ਕੇ ਹੈਰਾਨ ਰਹਿ ਗਏ। ਆਖ਼ਰਕਾਰ, ਸਾਰੇ 30 ਸਿੱਖ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਗਏ, ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਦੁਸ਼ਮਣ ਨੂੰ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣ ਤੋਂ ਰੋਕ ਲਿਆ।
6. ਸ਼ਹਾਦਤ ਤੇ ਯਾਦਗਾਰੀ
- ਅੰਤਿਮ ਸੰਸਕਾਰ: Baba Gurbaksh Singh ਤੇ ਸਾਥੀਆਂ ਦਾ ਅੰਤਿਮ ਸੰਸਕਾਰ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਹੋਇਆ।
- ਸਮਾਰਕ: ‘ਸ਼ਹੀਦਗੰਜ’ ਗੁਰਦੁਆਰਾ, ਜੋ ਅੱਜ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਦੀ ਯਾਦ ਦਿਲਾਉਂਦਾ ਹੈ।
- ਪ੍ਰੇਰਨਾ: ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਨੇ ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਨੂੰ ਧਰਮ, ਇਨਸਾਫ ਤੇ ਮਨੁੱਖਤਾ ਲਈ ਕੁਰਬਾਨੀ ਦੇਣ ਦੀ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਦਿੱਤੀ।
7. Baba Gurbaksh Singh ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ
- ਸੰਤ-ਸਿਪਾਹੀ ਦੀ ਮਿਸਾਲ: ਬਾਬਾ ਜੀ ਨੇ ਸੰਤ ਤੇ ਸਿਪਾਹੀ ਦੋਹਾਂ ਦਾ ਆਦਰਸ਼ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ-ਆਧਿਆਤਮਿਕਤਾ ਤੇ ਬਹਾਦਰੀ ਦਾ ਮਿਲਾਪ।
- ਸਿੱਖ ਏਕਤਾ: ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਇਕੱਠਾ ਕੀਤਾ ਤੇ ਮਿਸਲ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕੀਤਾ।
- ਧਾਰਮਿਕ ਆਜ਼ਾਦੀ: ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਧਰਮ, ਸਭਿਆਚਾਰ ਤੇ ਆਪਣੀ ਪਛਾਣ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਲਈ ਪ੍ਰਾਣ ਵਾਰ ਦਿੱਤੇ।
- ਗੁਰਮਤ ਪ੍ਰਚਾਰ: ਬਾਬਾ ਜੀ ਨੇ ਗੁਰਮਤ ਸਾਹਿਤ (ਪੋਥੀਆਂ, ਗੁਟਕੇ) ਤਿਆਰ ਕਰਕੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ।
8. ਵਿਅਕਤੀਤਵ ਦੇ ਮੁੱਖ ਪਹਲੂ
| ਪਹਲੂ | ਵੇਰਵਾ |
|---|---|
| ਜਨਮ | 10 ਅਪ੍ਰੈਲ 1688, ਪਿੰਡ ਲੀਲ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ |
| ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ | ਦਸੌਂਧਾ ਸਿੰਘ, ਮਾਈ ਲਛਮੀ |
| ਦੀਕਸ਼ਾ | 1699, ਖੰਡੇ ਦੀ ਪਾਹੁਲ (ਖਾਲਸਾ ਪੰਥ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ) |
| ਸਿੱਖਿਆ | ਭਾਈ ਮਣੀ ਸਿੰਘ, ਬਾਬਾ ਦੀਪ ਸਿੰਘ ਤੋਂ ਗੁਰਮਤ ਤੇ ਸ਼ਸਤ੍ਰ ਵਿਦਿਆ |
| ਮੁੱਖ ਜੰਗ | ਮੁਗਲ-ਸਿੱਖ ਜੰਗ, ਅਫ਼ਗਾਨ-ਸਿੱਖ ਜੰਗ |
| ਸ਼ਹੀਦੀ | 1 ਦਸੰਬਰ 1764, ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ |
| ਸਮਾਰਕ | ਸ਼ਹੀਦਗੰਜ ਗੁਰਦੁਆਰਾ, ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਪਿੱਛੇ |
| ਯੋਗਦਾਨ | ਗੁਰਮਤ ਪ੍ਰਚਾਰ, ਮਿਸਲ ਨੇਤ੍ਰਤਵ, ਧਰਮ ਰੱਖਿਆ |
9. ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਸਥਾਨ
ਅਠਾਰਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਮੁਗਲ ਤੇ ਅਫ਼ਗਾਨ ਜੁਲਮ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਸੰਘਰਸ਼ ਕੀਤਾ। Baba Gurbaksh Singh ਵਰਗੇ ਯੋਧਿਆਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਨੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਨੂੰ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਜਿਊਂਦਾ ਰੱਖਿਆ, ਸਗੋਂ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਸਭਿਆਚਾਰ, ਪਛਾਣ ਤੇ ਆਤਮ-ਗੌਰਵ ਨੂੰ ਵੀ ਬਚਾਇਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ ਨੇ ਇਕੱਠਾ ਹੋ ਕੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖੀ, ਜੋ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਚਰਮ ਤੇ ਪਹੁੰਚੀ।
10. FAQs (ਅਕਸਰ ਪੁੱਛੇ ਜਾਂਦੇ ਸਵਾਲ)
1: Baba Gurbaksh Singh ਨੇ ਕਿਹੜੀ ਮਿਸਲ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ ਸੀ?
ਉੱਤਰ: ਬਾਬਾ ਗੁਰਬਖ਼ਸ਼ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਮਿਸਲ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ, ਜੋ ਬਹਾਦਰੀ, ਸ਼ਹਾਦਤ ਤੇ ਧਰਮ ਰੱਖਿਆ ਲਈ ਮਸ਼ਹੂਰ ਸੀ।
2: Baba Gurbaksh Singh ਦੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਕਦੋਂ ਤੇ ਕਿੱਥੇ ਹੋਈ?
ਉੱਤਰ: 1 ਦਸੰਬਰ 1764 ਨੂੰ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ, ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ 29 ਸਾਥੀਆਂ ਨਾਲ ਅਫ਼ਗਾਨ ਤੇ ਬਲੋਚ ਫੌਜਾਂ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਆਖਰੀ ਮੋਰਚਾ ਲਾਇਆ ਤੇ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਏ।
ਇਹ ਵੀ ਲੇਖ ਪੂਰੇ ਵਿਸਤਾਰ ਨਾਲ ਪੜੋ: Maharaja Duleep Singh: ਸਿੱਖ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਆਖਰੀ ਸ਼ਹਿਨਸ਼ਾਹ
11. ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਤੇ ਸੁਨੇਹਾ
Baba Gurbaksh Singh ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਸਾਨੂੰ ਸਿਖਾਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਧਰਮ, ਇਨਸਾਫ ਤੇ ਆਪਣੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਲਈ ਹਿੰਮਤ, ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਤੇ ਕੁਰਬਾਨੀ ਲਾਜ਼ਮੀ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਅੱਜ ਵੀ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਤੇ ਪੂਰੇ ਭਾਰਤ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਦਾ ਸਰੋਤ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ੌਰੀਅ ਗਾਥਾ ਹਰ ਨੌਜਵਾਨ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਫਰਜ਼ਾਂ ਲਈ ਜਾਗਰੂਕ ਤੇ ਸਮਰਪਿਤ ਬਣਾਉਂਦੀ ਹੈ।
ਨਤੀਜਾ
Baba Gurbaksh Singh ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਤੇ ਸ਼ਹੀਦੀ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ, ਸਗੋਂ ਭਾਰਤੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਲਈ ਵੀ ਅਮੂਲ ਧਰੋਹਰ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਹਿੰਮਤ, ਨੇਤ੍ਰਤਵ ਤੇ ਧਰਮ ਲਈ ਸਮਰਪਣ ਹਰ ਯੁੱਗ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਇਕੱਠਾ ਕੀਤਾ, ਸੰਘਰਸ਼ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕੀਤਾ ਤੇ ਧਰਮ, ਇਨਸਾਫ ਤੇ ਮਨੁੱਖਤਾ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਲਈ ਸਦਾ ਲਈ ਰਾਹ ਦਿਖਾਇਆ। ਅੱਜ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ੌਰੀਅ ਗਾਥਾ ਹਰ ਦਿਲ ਵਿੱਚ ਜੋਸ਼ ਤੇ ਸ਼ਰਧਾ ਭਰ ਦਿੰਦੀ ਹੈ।
“ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਨੂੰ ਲੱਖ-ਲੱਖ ਪਰਣਾਮ!”
(ਸਭ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਤ-ਸ਼ਤ ਨਮਨ)