Paramjit Singh Panjwar(1960-2023): The Unforgettable Story of 1 Leader
ਸ਼ਹੀਦ ਜਥੇਦਾਰ ਪਰਮਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪੰਜਵੜ…
ਕੌਣ ਸੀ Paramjit Singh Panjwar? ਇੱਕ ਸ਼ਹੀਦ ਜਾਂ ਦਹਿਸ਼ਤਗਰਦ? KCF ਮੁਖੀ ਦੇ ਜੀਵਨ, ਪੰਜਾਬ ਸੰਕਟ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਵਿਵਾਦਪੂਰਨ ਵਿਰਾਸਤ ‘ਤੇ ਇਸ ਨਿਰਣਾਇਕ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹੋ।
ਸ਼ਹੀਦ ਜਥੇਦਾਰ Paramjit Singh Panjwar: ਇੱਕ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀ ਇਤਿਹਾਸ
ਭੂਮਿਕਾ: ਪੰਜਾਬ ਸੰਕਟ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸਕ ਪਰਿਪੇਖ
1980 ਅਤੇ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕਿਆਂ ਦੌਰਾਨ ਪੰਜਾਬ ਨੇ ਹਿੰਸਾ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਸਥਿਰਤਾ ਦਾ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਦੌਰ ਦੇਖਿਆ ਜਿਸ ਨੇ ਇਸ ਖੇਤਰ ਦੇ ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਤਾਣੇ-ਬਾਣੇ ‘ਤੇ ਡੂੰਘੇ ਅਤੇ ਸਥਾਈ ਜ਼ਖ਼ਮ ਛੱਡੇ। ਇਹ ਸੰਕਟ ਕੋਈ ਅਚਾਨਕ ਵਾਪਰੀ ਘਟਨਾ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਇਸ ਦੀਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਭਾਰਤ ਦੀ ਵੰਡ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੇ ਦਹਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਬਦਲਦੇ ਸਮਾਜਿਕ, ਆਰਥਿਕ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਹਾਲਾਤਾਂ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਸਨ। ਇਸ ਸੰਕਟ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਲਈ, ਜਿਸ ਨੇ ਪਰਮਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪੰਜਵੜ ਵਰਗੇ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਨੂੰ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਰਾਹ ‘ਤੇ ਤੋਰਿਆ, ਇਸਦੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਪਰਿਪੇਖ ਨੂੰ ਘੋਖਣਾ ਲਾਜ਼ਮੀ ਹੈ।
ਕਈ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਕ ਮੰਨਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇਸ ਸੰਕਟ ਦੇ ਬੀਜ 1966 ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਭਾਸ਼ਾਈ ਪੁਨਰਗਠਨ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਸਨ, ਜਦੋਂ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦੇ ਖੇਤਰਾਂ ਨੂੰ ਵੱਖ ਕਰਕੇ ਇੱਕ ਸਿੱਖ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਵਾਲਾ ਸੂਬਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ, ਪਰ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਅਤੇ ਕਈ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦੇ ਇਲਾਕਿਆਂ ਨੂੰ ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ, ਹਰੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਅੰਨਦਾਤਾ ਤਾਂ ਬਣਾਇਆ, ਪਰ ਇਸਨੇ ਪੇਂਡੂ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਆਰਥਿਕ ਤਣਾਅ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਅਸਮਾਨਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਬੇਚੈਨੀ ਵਧੀ ।
ਇਹਨਾਂ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਸ਼ਿਕਾਇਤਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸੰਗਠਿਤ ਰੂਪ 1973 ਵਿੱਚ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੁਆਰਾ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ ਗਏ ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਮਤੇ ਵਿੱਚ ਮਿਲਿਆ। ਇਹ ਮਤਾ ਕੇਂਦਰ ਤੋਂ ਰਾਜਾਂ ਨੂੰ ਵੱਧ ਅਧਿਕਾਰ ਦੇਣ, ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੀ ਵਿਲੱਖਣ ਪਛਾਣ ਨੂੰ ਮਾਨਤਾ ਦੇਣ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਆਰਥਿਕ ਹਿੱਤਾਂ ਦੀ ਰਾਖੀ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਦਾ ਸੀ । ਹਾਲਾਂਕਿ, ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੀ ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਇਸ ਮਤੇ ਨੂੰ ਵੱਖਵਾਦੀ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਕਹਿ ਕੇ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਸਿੱਖਾਂ ਅਤੇ ਕੇਂਦਰ ਵਿਚਕਾਰ ਦੂਰੀ ਹੋਰ ਵੱਧ ਗਈ । ਇਸੇ ਦੌਰ ਵਿੱਚ, ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਧਾਰਮਿਕ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਸ਼ਖਸੀਅਤ ਵਜੋਂ ਉੱਭਰੇ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਮਤੇ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਕਰਵਾਉਣ ਲਈ ਇੱਕ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਮੁਹਿੰਮ ਚਲਾਈ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਧਾਰਮਿਕ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਚੇਤਨਾ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵੱਧਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਅਤੇ ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਸਖ਼ਤ ਨੀਤੀ ਕਾਰਨ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਮਾਹੌਲ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਤਣਾਅਪੂਰਨ ਹੋ ਗਿਆ। 1978 ਵਿੱਚ ਨਿਰੰਕਾਰੀਆਂ ਨਾਲ ਹੋਈ ਹਿੰਸਕ ਝੜਪ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਕੇਸਰੀ ਅਖਬਾਰ ਦੇ ਸੰਪਾਦਕ ਲਾਲਾ ਜਗਤ ਨਾਰਾਇਣ ਵਰਗੀਆਂ ਸ਼ਖਸੀਅਤਾਂ ਦੇ ਕਤਲਾਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੇ ਸੰਤ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਦੇ ਸਮਰਥਕਾਂ ਨੂੰ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਠਹਿਰਾਇਆ, ਨੇ ਹਿੰਸਾ ਦੇ ਇੱਕ ਨਵੇਂ ਦੌਰ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ ।
ਇਹ ਸਮਝਣਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਸੰਕਟ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਘਟਨਾ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਇਹ ਦਹਾਕਿਆਂ ਤੋਂ ਚੱਲ ਰਹੀਆਂ ਅਣਸੁਲਝੀਆਂ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਤੇ ਪਛਾਣ-ਅਧਾਰਿਤ ਸ਼ਿਕਾਇਤਾਂ ਦਾ ਸਿਖਰ ਸੀ, ਜਿਸਨੂੰ ਕੇਂਦਰੀ ਸਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਚਾਲਾਂ ਅਤੇ ਖੇਤਰੀ ਇੱਛਾਵਾਂ ਨੂੰ ਜਮਹੂਰੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਹੱਲ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਅਸਫਲਤਾ ਨੇ ਹੋਰ ਵਧਾ ਦਿੱਤਾ। ਇਹ ਉਹ ਇਤਿਹਾਸਕ ਪਿਛੋਕੜ ਸੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਗੱਲਬਾਤ ਦੀ ਥਾਂ ਟਕਰਾਅ ਨੇ ਲੈ ਲਈ ਅਤੇ ਇੱਕ ਦੁਖਦਾਈ ਅਤੇ ਹਿੰਸਕ ਸੰਘਰਸ਼ ਦਾ ਰਾਹ ਪੱਧਰਾ ਕੀਤਾ।
ਜੂਨ 1984 ਦਾ ਘੱਲੂਘਾਰਾ ਅਤੇ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਦਾ ਉਭਾਰ
ਜੂਨ 1984 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ‘ਤੇ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹਮਲਾ, ਜਿਸਨੂੰ “ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ” (ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ) ਦਾ ਕੋਡ-ਨਾਂ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਘਟਨਾ ਹੈ ਜਿਸਨੇ ਪੰਜਾਬ ਸੰਕਟ ਦੀ ਦਿਸ਼ਾ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਲਈ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ। ਇਹ ਘਟਨਾ ਸਿੱਖ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ‘ਤੇ ਇੱਕ ਡੂੰਘੇ ਅਤੇ ਅਮਿੱਟ ਜ਼ਖ਼ਮ ਵਜੋਂ ਉੱਕਰੀ ਗਈ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰਤ ਪੱਖ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਇਹ ਫੌਜੀ ਕਾਰਵਾਈ ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸਮਰਥਕਾਂ ਨੂੰ ਸ੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਕੰਪਲੈਕਸ ਵਿੱਚੋਂ ਬਾਹਰ ਕੱਢਣ ਲਈ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ । ਹਾਲਾਂਕਿ, ਇਸ ਹਮਲੇ ਦੇ ਢੰਗ, ਸਮੇਂ ਅਤੇ ਪੈਮਾਨੇ ਨੇ ਇਸਨੂੰ ਬਹੁਤ ਵਿਵਾਦਪੂਰਨ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ।
ਇਹ ਹਮਲਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਸ਼ਹੀਦੀ ਦਿਹਾੜੇ ‘ਤੇ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਜਦੋਂ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਰਧਾਲੂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਬੱਚੇ, ਔਰਤਾਂ ਅਤੇ ਬਜ਼ੁਰਗ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ, ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਲਈ ਕੰਪਲੈਕਸ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਸਨ। ਚਸ਼ਮਦੀਦਾਂ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਗਠਨਾਂ ਦੀਆਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਫੌਜ ਨੇ ਟੈਂਕਾਂ, ਤੋਪਖਾਨੇ ਅਤੇ ਭਾਰੀ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਸਰਵਉੱਚ ਅਸਥਾਨ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਇਮਾਰਤ ਨੂੰ ਭਾਰੀ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਿਆ, ਸਗੋਂ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਨਿਰਦੋਸ਼ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਵੀ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਗਏ।
ਇਸ ਹਮਲੇ ਦੌਰਾਨ, ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਅਨਮੋਲ ਹੱਥ-ਲਿਖਤਾਂ ਅਤੇ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ਾਂ ਵਾਲੀ ਸਿੱਖ ਰੈਫਰੈਂਸ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਨੂੰ ਵੀ ਸਾੜ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਜਿਸਨੂੰ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਨੁਕਸਾਨ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨੇ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਫੌਜੀ ਕਾਰਵਾਈ ਵਜੋਂ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਸਿੱਖ ਧਰਮ, ਸਿੱਖ ਪਛਾਣ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਸਵੈਮਾਣ ‘ਤੇ ਸਿੱਧੇ ਹਮਲੇ ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆ। ਇਸਨੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੀ ਅੱਗ ਨੂੰ ਭੜਕਾ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਹੁਲਾਰਾ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਹਮਲੇ ਦੇ ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ, 31 ਅਕਤੂਬਰ 1984 ਨੂੰ, ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦਾ ਉਸਦੇ ਦੋ ਸਿੱਖ ਅੰਗ-ਰੱਖਿਅਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।
ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦਿੱਲੀ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਹੋਰ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ-ਵਿਰੋਧੀ ਕਤਲੇਆਮ ਹੋਇਆ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ 3,000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਨਿਰਦੋਸ਼ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਬੇਰਹਿਮੀ ਨਾਲ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਐਮਨੈਸਟੀ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਵਰਗੀਆਂ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦੀਆਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੰਗਿਆਂ ਦੇ ਦੋਸ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਅੱਜ ਤੱਕ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਜ਼ਾ ਨਹੀਂ ਮਿਲੀ, ਜਿਸਨੇ ਬੇਗਾਨਗੀ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਹੋਰ ਡੂੰਘਾ ਕੀਤਾ। ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਰਣਨੀਤਕ ਅਸਫਲਤਾ ਸਾਬਤ ਹੋਈ ਜਿਸਨੇ ਇੱਕ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਸਮੱਸਿਆ ਨੂੰ ਇੱਕ ਪੂਰੇ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਵਿਦਰੋਹ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ।
ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਕੇਂਦਰ ‘ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਕੇ, ਰਾਜ ਨੇ ਅਣਜਾਣੇ ਵਿੱਚ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਸ਼ਹਾਦਤ, ਜ਼ੁਲਮ ਅਤੇ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸਵੈ-ਰੱਖਿਆ ਦੀ ਲੋੜ ਦਾ ਇੱਕ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਬਿਰਤਾਂਤ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਹ ਉਹ ਘਟਨਾ ਸੀ ਜਿਸਨੇ Paramjit Singh Panjwar ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਸਮੇਤ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸਿੱਖ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਵਾਇਆ ਕਿ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼ ਹੀ ਇੱਕੋ-ਇੱਕ ਰਾਹ ਬਚਿਆ ਹੈ।
ਜਥੇਦਾਰ ਪਰਮਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪੰਜਵੜ: ਮੁੱਢਲਾ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਵੇਸ਼
ਜਥੇਦਾਰ ਪਰਮਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪੰਜਵੜ ਦਾ ਜਨਮ 1960 ਵਿੱਚ ਤਰਨਤਾਰਨ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਮਾਝਾ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਪਿੰਡ ਪੰਜਵੜ ਵਿਖੇ ਪਿਤਾ ਸਰਦਾਰ ਕਸ਼ਮੀਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਮਹਿੰਦਰ ਕੌਰ ਦੇ ਘਰ ਹੋਇਆ । ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਰਾਹ ‘ਤੇ ਤੁਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਉਹ ਇੱਕ ਆਮ ਜੀਵਨ ਬਤੀਤ ਕਰਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਪਿੰਡ ਸੋਹਲ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਕੇਂਦਰੀ ਸਹਿਕਾਰੀ ਬੈਂਕ ਵਿੱਚ ਨੌਕਰੀ ਕਰਦੇ ਸਨ ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪਿੰਡ ਪੰਜਵੜ ਸਦੀਆਂ ਤੋਂ ਸਿੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਅਤੇ ਜੁਝਾਰੂ ਰਵਾਇਤਾਂ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। 18ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ ਫਤਿਹ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਮਹਾਨ ਸਿੱਖ ਜਰਨੈਲ ਬਾਬਾ ਬਘੇਲ ਸਿੰਘ ਵੀ ਇਸੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਵਸਨੀਕ ਸਨ। ਇਸ ਪਿੰਡ ਨੂੰ ਜੁਝਾਰੂ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਜਨਮ ਭੂਮੀ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਸੇ ਧਰਤੀ ਨੇ ਮੌਜੂਦਾ ਸੰਘਰਸ਼ ਲਈ ਸ਼ਹੀਦ ਡਾ. ਬਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਸ਼ਹੀਦ ਭਾਈ ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਉਰਫ਼ ਜਨਰਲ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਵਰਗੇ ਯੋਧੇ ਪੈਦਾ ਕੀਤੇ। Paramjit Singh Panjwar ਦਾ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕੋਈ ਅਚਾਨਕ ਜਾਂ ਨਿੱਜੀ ਫੈਸਲਾ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਇਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਾਹੌਲ, ਪਰਵਰਿਸ਼ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਦਾਇਰੇ ਦਾ ਕੁਦਰਤੀ ਸਿੱਟਾ ਸੀ।
ਜਨਰਲ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਸਨ, ਸਗੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਚਾਚਾ ਜੀ ਦੇ ਪੁੱਤਰ, ਭਾਵ ਚਚੇਰੇ ਭਰਾ ਵੀ ਸਨ। ਡਾ. ਬਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬਚਪਨ ਦੇ ਮਿੱਤਰ ਸਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਡੂੰਘੇ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਅਤੇ ਸਾਂਝੀ ਪਰਵਰਿਸ਼ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੀ ਦਿਸ਼ਾ ਤੈਅ ਕੀਤੀ। ਜੂਨ 1984 ਦੇ ਘੱਲੂਘਾਰੇ ਦੇ ਦਰਦ ਨੂੰ ਹੰਢਾਉਣ ਵਾਲੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸਿੱਖ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ Paramjit Singh Panjwar ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਾਥੀ ਵੀ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਸ ਹਮਲੇ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿੱਚ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੀ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ । ਕਈ ਸਰੋਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਚਚੇਰੇ ਭਰਾ ਜਨਰਲ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਰਾਹ ‘ਤੇ ਤੋਰਿਆ। 1986 ਵਿੱਚ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਰਸਮੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ (KCF) ਵਿੱਚ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਕੀਤੀ ।
Paramjit Singh Panjwar ਦਾ ਜੁਝਾਰੂ ਬਣਨਾ ਕਿਸੇ ਇੱਕ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਤਬਦੀਲੀ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਇਹ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰੀ, ਭਾਈਚਾਰਕ ਇਤਿਹਾਸ ਅਤੇ ਸਾਂਝੇ ਦੁਖਾਂਤ ਵਿੱਚੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ ਇੱਕ ਡੂੰਘਾ ਅਤੇ ਸਥਾਨਕ ਵਰਤਾਰਾ ਸੀ। ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਦੀ ਬੁਨਿਆਦ ਦੋਸਤੀ ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰਕ ਸਾਂਝ ‘ਤੇ ਟਿਕੀ ਹੋਈ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਅਸਾਧਾਰਨ ਤਾਲਮੇਲ ਅਤੇ ਏਕਤਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ ।
ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ (KCF): ਗਠਨ, ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਅਤੇ ਅਗਵਾਈ
ਜੂਨ 1984 ਦੇ ਘੱਲੂਘਾਰੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਗੁੱਸੇ ਅਤੇ ਰੋਹ ਦੇ ਮਾਹੌਲ ਵਿੱਚ, ਸਿੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸੰਗਠਿਤ ਅਤੇ ਫੌਜੀ ਰੂਪ ਦੇਣ ਲਈ ਕਈ ਜੁਝਾਰੂ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਆਈਆਂ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ, ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ (KCF) ਸਭ ਤੋਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਅਤੇ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ। KCF ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਫਰਵਰੀ 1986 ਵਿੱਚ ਸਰਬੱਤ ਖਾਲਸਾ ਅਤੇ ਪੰਥਕ ਕਮੇਟੀ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਇਸਦੇ ਸਮਰਥਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ “ਸਰਕਾਰੀ ਫੌਜ” ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।
ਇਸ ਜਥੇਬੰਦੀ ਦਾ ਮੁੱਖ ਉਦੇਸ਼ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼ ਰਾਹੀਂ ਇੱਕ ਆਜ਼ਾਦ ਸਿੱਖ ਰਾਜ, ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕਰਨਾ ਸੀ । ਅਕਾਦਮਿਕ ਸਰੋਤ ਇਸਦੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦ, ਵੱਖਵਾਦ ਅਤੇ ਨਸਲੀ-ਧਾਰਮਿਕ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਦਾ ਮਿਸ਼ਰਣ ਦੱਸਦੇ ਹਨ । ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ, ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਇਸਨੂੰ ਇੱਕ “ਅੱਤਵਾਦੀ” ਸੰਗਠਨ ਕਰਾਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਰਿਪੋਰਟ ਕੀਤਾ ਕਿ ਇਸਦੇ ਢੰਗਾਂ ਵਿੱਚ ਹਥਿਆਰ ਖਰੀਦਣ ਲਈ ਬੈਂਕ ਡਕੈਤੀਆਂ ਅਤੇ ਅਗਵਾ ਵਰਗੀਆਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ ।
KCF ਦੀ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਸਮੇਂ-ਸਮੇਂ ‘ਤੇ ਬਦਲਦੀ ਰਹੀ। ਇਸਦੀ ਪਹਿਲੀ ਕਮਾਨ ਭਾਈ ਮਨਬੀਰ ਸਿੰਘ ਚਹੇੜੂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ‘ਜਨਰਲ ਹਰੀ ਸਿੰਘ’ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਨੂੰ ਸੌਂਪੀ ਗਈ । ਅਗਸਤ 1986 ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰੀ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਪੁਲਿਸ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਸ਼ਹਾਦਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਜਥੇਬੰਦੀ ਦੀ ਕਮਾਨ ਜਥੇਦਾਰ ਪਰਮਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪੰਜਵੜ ਦੇ ਚਚੇਰੇ ਭਰਾ, ਭਾਈ ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਉਰਫ਼ ਜਨਰਲ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਸੌਂਪੀ ਗਈ ।
ਜਨਰਲ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਗਵਾਈ (1986-1988) ਨੂੰ KCF ਦੇ ਸਿਖਰ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦਾ ਦੌਰ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜੁਲਾਈ 1988 ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪੁਲਿਸ ਮੁਕਾਬਲੇ ਦੌਰਾਨ ਜਨਰਲ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, KCF ਕਈ ਧੜਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡੀ ਗਈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵੱਸਣ ਸਿੰਘ ਜ਼ਫਰਵਾਲ, ਗੁਰਜੰਤ ਸਿੰਘ ਰਾਜਸਥਾਨੀ ਅਤੇ ਪਰਮਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪੰਜਵੜ ਵਰਗੀਆਂ ਸ਼ਖਸੀਅਤਾਂ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਸਨ । ਕੁਝ ਸਰੋਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਜਨਰਲ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਲਈ ਭਾਈ ਕੰਵਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਸੁਲਤਾਨਵਿੰਡ ਨੇ ਵੀ ਜਥੇਬੰਦੀ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ, ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਜਥੇਦਾਰ ਪਰਮਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪੰਜਵੜ ਨੇ ਆਪਣੇ KCF ਧੜੇ ਦੀ ਕਮਾਨ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੰਭਾਲ ਲਈ ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਲੰਬਾ ਸਮਾਂ ਸੇਵਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਮੁਖੀ ਬਣੇ ।
| ਆਗੂ (ਜਥੇਦਾਰ) | ਕਾਰਜਕਾਲ (ਅਨੁਮਾਨਿਤ) | ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਕਾਰਵਾਈਆਂ (ਸਰੋਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ) | ਸਰੋਤ |
| ਭਾਈ ਮਨਬੀਰ ਸਿੰਘ ਚਹੇੜੂ | 1986 | KCF ਦਾ ਗਠਨ ਅਤੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਢਾਂਚਾ, ਡੀ.ਜੀ.ਪੀ. ਜੂਲੀਓ ਫਰਾਂਸਿਸ ਰਿਬੇਰੋ ‘ਤੇ ਹਮਲਾ | |
| ਜਨਰਲ ਲਾਭ ਸਿੰਘ | 1986–1988 | ਜਨਰਲ ਏ.ਐਸ. ਵੈਦਿਆ ਦਾ ਕਤਲ, ਲੁਧਿਆਣਾ ਬੈਂਕ ਡਕੈਤੀ | |
| ਭਾਈ ਕੰਵਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਸੁਲਤਾਨਵਿੰਡ | 1988–1989 | ਜਥੇਬੰਦੀ ਦੀ ਅਗਵਾਈ (ਅੰਤਰਿਮ) | |
| ਜਥੇਦਾਰ ਪਰਮਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪੰਜਵੜ | 1989–2023 | ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਕਤਲ (ਬੱਬਰ ਖਾਲਸਾ ਨਾਲ ਸਾਂਝੀ ਕਾਰਵਾਈ), ਮਨਿੰਦਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਬਿੱਟਾ ‘ਤੇ ਹਮਲਾ |
ਜਥੇਦਾਰ ਪੰਜਵੜ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਕਾਰਵਾਈਆਂ
ਜਥੇਦਾਰ Paramjit Singh Panjwar ਦੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਅਗਵਾਈ ਦੇ ਦੌਰਾਨ, ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ ਨੂੰ ਕਈ ਵੱਡੀਆਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਠਹਿਰਾਇਆ ਗਿਆ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਸਟੇਟ ਨੂੰ ਸਿੱਧੀ ਚੁਣੌਤੀ ਦਿੱਤੀ। ਇਹ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਸਿਰਫ਼ ਹਿੰਸਕ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨਹੀਂ ਸਨ, ਸਗੋਂ ਕਈ ਸਰੋਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਇਹ ਸਿੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਤੇ ਫੌਜੀ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀਆਂ ਸਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮਕਸਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸਜ਼ਾ ਦੇਣਾ ਸੀ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ‘ਤੇ ਹੋਏ ਜ਼ੁਲਮਾਂ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।
ਜਨਰਲ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਦੌਰਾਨ, ਜਦੋਂ ਜਥੇਦਾਰ ਪੰਜਵੜ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਮੈਂਬਰ ਸਨ, KCF ਨੇ ਦੋ ਵੱਡੀਆਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਨੂੰ ਅੰਜਾਮ ਦਿੱਤਾ। ਪਹਿਲੀ, ਅਗਸਤ 1986 ਵਿੱਚ ਜੂਨ 1984 ਦੇ ਫੌਜੀ ਹਮਲੇ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਦੇ ਮੁਖੀ ਜਨਰਲ ਅਰੁਣ ਸ਼੍ਰੀਧਰ ਵੈਦਿਆ ਦਾ ਪੂਨੇ ਵਿੱਚ ਕਤਲ ਸੀ। ਇਸ ਕਾਰਵਾਈ ਨੂੰ KCF ਦੇ ਯੋਧਿਆਂ ਭਾਈ ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਜਿੰਦਾ ਅਤੇ ਭਾਈ ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਸੁੱਖਾ ਨੇ ਅੰਜਾਮ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਸ੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ‘ਤੇ ਹਮਲੇ ਦੇ ਬਦਲੇ ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆ ਗਿਆ। ਦੂਜੀ, ਫਰਵਰੀ 1987 ਵਿੱਚ ਲੁਧਿਆਣਾ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਬੈਂਕ ਡਕੈਤੀ ਸੀ। ਇਸ ਕਾਰਵਾਈ ਦਾ ਮਕਸਦ ਸੰਘਰਸ਼ ਲਈ ਹਥਿਆਰ ਖਰੀਦਣ ਵਾਸਤੇ ਫੰਡ ਇਕੱਠਾ ਕਰਨਾ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ।
ਜਥੇਦਾਰ ਪੰਜਵੜ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ, KCF ਦੀ ਰਣਨੀਤੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਬਦਲਾਅ ਦੇਖਿਆ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸਥਾਨਕ ਪੁਲਿਸ ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ ਦੀ ਬਜਾਏ ਭਾਰਤੀ ਸਟੇਟ ਦੇ ਉੱਚ-ਪੱਧਰੀ ਫੌਜੀ, ਪੁਲਿਸ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਢਾਂਚੇ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ। ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, KCF ਨੂੰ 1988 ਵਿੱਚ ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ਵਿੱਚ 10 ਰਾਏ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਕਤਲ ਅਤੇ ਭਾਖੜਾ ਬਿਆਸ ਮੈਨੇਜਮੈਂਟ ਬੋਰਡ ਦੇ ਚੇਅਰਮੈਨ ਮੇਜਰ ਜਨਰਲ ਬੀ.ਐਨ. ਕੁਮਾਰ ਦੇ ਕਤਲ ਸਮੇਤ ਕਈ ਹਮਲਿਆਂ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਠਹਿਰਾਇਆ ਗਿਆ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਕੁਝ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਵਿੱਚ KCF ‘ਤੇ ਹਿੰਦੂ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਦੋਸ਼ ਵੀ ਲਗਾਏ ਗਏ ਹਨ।
ਇਸ ਦੌਰ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਅਤੇ ਚਰਚਿਤ ਕਾਰਵਾਈ 31 ਅਗਸਤ 1995 ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਕਤਲ ਸੀ। ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਗਠਨਾਂ ਦੀਆਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, 1992 ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਸਿੱਖ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ‘ਤੇ ਬੇਤਹਾਸ਼ਾ ਜ਼ੁਲਮ ਕੀਤੇ, ਜਿਸ ਦੌਰਾਨ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਝੂਠੇ ਪੁਲਿਸ ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਹੀਦ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ । ਇਸ ਕਾਰਵਾਈ ਨੂੰ ਬੱਬਰ ਖਾਲਸਾ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਅਤੇ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ ਦੁਆਰਾ ਸਾਂਝੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਅੰਜਾਮ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਦੱਸਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
ਇਸ ਹਮਲੇ ਵਿੱਚ, ਭਾਈ ਦਿਲਾਵਰ ਸਿੰਘ ਇੱਕ ਮਨੁੱਖੀ ਬੰਬ ਬਣ ਕੇ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਦੇ ਉੱਚ-ਸੁਰੱਖਿਆ ਵਾਲੇ ਸਕੱਤਰੇਤ ਕੰਪਲੈਕਸ ਵਿੱਚ ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਕਾਰ ਨੇੜੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਉਡਾ ਲਿਆ। ਇਸ ਕਾਰਵਾਈ ਨੂੰ ਰਾਜ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਜ਼ੁਲਮਾਂ ਦੇ ਜਵਾਬ ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਇਸਨੇ ਇਹ ਸਾਬਤ ਕੀਤਾ ਕਿ ਜੁਝਾਰੂ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਰਾਜ ਦੇ ਸਿਖਰਲੇ ਢਾਂਚੇ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਰੱਖਦੀਆਂ ਸਨ। ਇਹਨਾਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਨੇ KCF ਦੇ ਨਿਸ਼ਾਨਿਆਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਰਣਨੀਤਕ ਤਬਦੀਲੀ ਨੂੰ ਦਰਸਾਇਆ, ਜੋ ਬਦਲੇ ਦੀਆਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਵੱਧ ਕੇ ਸਿੱਧੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਉਸ ਰਾਜ ਮਸ਼ੀਨਰੀ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾ ਰਹੀ ਸੀ ਜਿਸਨੂੰ ਉਹ ਜ਼ੁਲਮਾਂ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਸਮਝਦੀ ਸੀ।
ਸਟੇਟ ਦਾ ਜਵਾਬ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦਾ ਘਾਣ
ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਦੇ ਵਧਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ, ਭਾਰਤੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਨੇ ਇੱਕ ਵਿਆਪਕ ਅਤੇ ਸਖ਼ਤ ਜਵਾਬੀ-ਬਗਾਵਤ ਮੁਹਿੰਮ ਚਲਾਈ। ਜਦੋਂ ਕਿ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਇਸਨੂੰ ਅੱਤਵਾਦ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਜ਼ਰੂਰੀ ਕਦਮ ਦੱਸਿਆ, ਕਈ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਗਠਨਾਂ ਨੇ ਇਸ ਮੁਹਿੰਮ ਦੌਰਾਨ ਹੋਏ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੇ ਘਾਣ ‘ਤੇ ਗੰਭੀਰ ਚਿੰਤਾਵਾਂ ਜ਼ਾਹਰ ਕੀਤੀਆਂ। ਇਹਨਾਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ‘ਤੇ ਭਰੋਸਾ ਕਰਨਾ ਇਸ ਵਿਸ਼ੇ ਦੀ ਨਿਰਪੱਖ ਅਤੇ ਕਾਨੂੰਨੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ।
ਹਿਊਮਨ ਰਾਈਟਸ ਵਾਚ (HRW) ਅਤੇ ਐਮਨੈਸਟੀ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ (AI) ਵਰਗੀਆਂ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦੀਆਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਨੇ ਬਗਾਵਤ ਨੂੰ ਦਬਾਉਣ ਲਈ “ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਬੇਰਹਿਮ” ਅਤੇ ਯੋਜਨਾਬੱਧ ਢੰਗ ਅਪਣਾਏ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਵਿੱਚ ਮਨਮਾਨੀਆਂ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰੀਆਂ, ਤਸ਼ੱਦਦ, ਬਿਨਾਂ ਮੁਕੱਦਮੇ ਦੇ ਲੰਮੀ ਹਿਰਾਸਤ, “ਗੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਗਾਇਬ ਕਰਨ” ਅਤੇ ਸ਼ੱਕੀ ਸਿੰਘਾਂ ਅਤੇ ਆਮ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਦੇ ਝੂਠੇ “ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ” ਵਿੱਚ ਕੀਤੇ ਗਏ ਕਤਲਾਂ ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ ਨਾਲ ਜ਼ਿਕਰ ਹੈ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ, ਟਾਡਾ (TADA) ਅਤੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਐਕਟ (NSA) ਵਰਗੇ ਸਖ਼ਤ ਕਾਨੂੰਨਾਂ ਦੀ ਵਿਆਪਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਨੂੰ ਬੇਅੰਤ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਮਿਲ ਗਈਆਂ।
ਇਸ ਦੌਰ ਦੇ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੇ ਘਾਣ ਨੂੰ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀ ਰੂਪ ਦੇਣ ਵਿੱਚ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਕਾਰਕੁਨ ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਖਾਲੜਾ ਅਤੇ ਸੰਸਥਾ ਇਨਸਾਫ਼ (Ensaaf) ਦਾ ਕੰਮ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ। ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਖਾਲੜਾ ਨੇ ਸਰਕਾਰੀ ਸ਼ਮਸ਼ਾਨਘਾਟਾਂ ਦੇ ਰਿਕਾਰਡਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ (ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ) ਵਿੱਚ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਗੁਪਤ ਅਤੇ ਲਾਵਾਰਿਸ ਲਾਸ਼ਾਂ ਦੇ ਸਸਕਾਰ ਦਾ ਪਰਦਾਫਾਸ਼ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਇਸ ਕੰਮ ਕਾਰਨ, ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਦੁਆਰਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਗਵਾ ਕਰਕੇ ਸ਼ਹੀਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਜੋ ਕਿ ਰਾਜ ਦੀ ਜਵਾਬਦੇਹੀ ਤੋਂ ਬਚਣ ਦੀ ਨੀਤੀ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਬਣ ਗਿਆ।
‘ਇਨਸਾਫ਼’ ਸੰਸਥਾ ਨੇ ਆਪਣੇ ਡਾਟਾ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਰਾਹੀਂ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਜਬਰੀ ਗੁੰਮਸ਼ੁਦਗੀਆਂ ਅਤੇ ਗੈਰ-ਨਿਆਇਕ ਕਤਲਾਂ ਦੇ ਮਾਮਲਿਆਂ ਨੂੰ ਦਰਜ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਇਹ ਦਾਅਵਾ ਮਜ਼ਬੂਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਘਟਨਾਵਾਂ ਇਕੱਲੀਆਂ-ਦੁਕੱਲੀਆਂ ਨਹੀਂ ਸਨ, ਸਗੋਂ ਇੱਕ ਯੋਜਨਾਬੱਧ ਨੀਤੀ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਸਨ। ਹਿਊਮਨ ਰਾਈਟਸ ਵਾਚ ਨੇ ਆਪਣੀ ਰਿਪੋਰਟ “ਪ੍ਰੋਟੈਕਟਿੰਗ ਦਿ ਕਿਲਰਜ਼” (ਕਾਤਲਾਂ ਦੀ ਰੱਖਿਆ) ਵਿੱਚ ਇਸਨੂੰ “ਸਜ਼ਾ ਤੋਂ ਮੁਕਤੀ ਦੀ ਨੀਤੀ” (policy of impunity) ਦਾ ਨਾਮ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸ ਤਹਿਤ ਜ਼ੁਲਮਾਂ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ‘ਤੇ ਮੁਕੱਦਮਾ ਚਲਾਉਣ ਦੀ ਬਜਾਏ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਤਰੱਕੀਆਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ।
ਇਹਨਾਂ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦੀਆਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੀਆਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਵਿਵਾਦਿਤ ਰਹੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਰਾਜ ਦੀ ਜਵਾਬੀ-ਬਗਾਵਤ ਮੁਹਿੰਮ ਕਾਨੂੰਨ ਦੇ ਸ਼ਾਸਨ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਚਲਾਈ ਗਈ ਇੱਕ ਯੋਜਨਾਬੱਧ ਨੀਤੀ ਸੀ। ਸਜ਼ਾ ਤੋਂ ਮੁਕਤੀ ਦੀ ਇਸ ਨੀਤੀ ਕਾਰਨ ਹੀ ਪੀੜਤ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਅੱਜ ਵੀ ਕੜਵਾਹਟ ਅਤੇ ਨਿਆਂ ਦੀ ਮੰਗ ਬਰਕਰਾਰ ਹੈ।
ਸੰਘਰਸ਼ ਦੀ ਕੀਮਤ: ਪਰਿਵਾਰ ਦਾ ਸੰਤਾਪ
ਜਦੋਂ ਭਾਰਤੀ ਸਟੇਟ ਜਥੇਦਾਰ ਪਰਮਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪੰਜਵੜ ਅਤੇ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ ਦੀ ਵੱਧਦੀ ਤਾਕਤ ਨੂੰ ਜੰਗ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਵਿੱਚ ਰੋਕਣ ਵਿੱਚ ਅਸਫਲ ਰਹੀ, ਤਾਂ ਕਈ ਸਰੋਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਉਸਨੇ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਰਾਹ ਚੁਣਿਆ ਜੋ ਮਨੁੱਖਤਾ ਅਤੇ ਕਾਨੂੰਨ ਦੇ ਸਾਰੇ ਨਿਯਮਾਂ ਨੂੰ ਛਿੱਕੇ ਟੰਗਦਾ ਸੀ। ਇਹ ਰਾਹ “ਸਮੂਹਿਕ ਸਜ਼ਾ” ਦਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਤਹਿਤ ਜੁਝਾਰੂ ਸਿੰਘਾਂ ਦੇ ਹੌਸਲੇ ਤੋੜਨ ਅਤੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਹਮਾਇਤੀਆਂ ਵਿੱਚ ਦਹਿਸ਼ਤ ਫੈਲਾਉਣ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ।
ਜਥੇਦਾਰ ਪਰਮਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪੰਜਵੜ ਦਾ ਪਰਿਵਾਰ ਇਸ ਸਰਕਾਰੀ ਜ਼ੁਲਮ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਭਿਆਨਕ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋਇਆ। ਇਹ ਕੋਈ ਇਕੱਲੀ-ਦੁਕੱਲੀ ਘਟਨਾ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਸਗੋਂ 1984 ਤੋਂ 1995 ਦਰਮਿਆਨ ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਦੁਆਰਾ ਅਪਣਾਈ ਗਈ ਇੱਕ ਸੋਚੀ-ਸਮਝੀ ਅਤੇ ਯੋਜਨਾਬੱਧ ਨੀਤੀ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ‘ਇਨਸਾਫ਼’ ਅਤੇ ਐਮਨੈਸਟੀ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਵਰਗੀਆਂ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਨੇ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀ ਰੂਪ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ।
ਜਥੇਦਾਰ Paramjit Singh Panjwar ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨਾਲ ਜੋ ਵਾਪਰਿਆ, ਉਹ ਉਸ ਦੌਰ ਦੇ ਸਰਕਾਰੀ ਜ਼ੁਲਮਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਦਰਦਨਾਕ ਅਤੇ ਜਿਉਂਦੀ-ਜਾਗਦੀ ਮਿਸਾਲ ਹੈ। 1992 ਵਿੱਚ, ਭਾਰਤੀ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਜਥੇਦਾਰ ਪੰਜਵੜ ਦੀ 65 ਸਾਲਾ ਬਜ਼ੁਰਗ ਮਾਤਾ, ਮਾਤਾ ਮਹਿੰਦਰ ਕੌਰ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਘਰੋਂ ਅਗਵਾ ਕਰ ਲਿਆ। ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਉਨ੍ਹਾਂ ‘ਤੇ ਅਕਹਿ ਤਸ਼ੱਦਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਹੋ ਗਈ। ਸਟੇਟ ਦੀ ਬੇਰਹਿਮੀ ਅਤੇ ਜ਼ੁਲਮ ਦੀ ਹੱਦ ਇਸ ਗੱਲ ਤੋਂ ਦੇਖੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ਕਿ ਸ਼ਹਾਦਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਦੇਹ ਵੀ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਵਾਪਸ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ। ਇੱਕ ਬਜ਼ੁਰਗ ਮਾਂ ਨੂੰ ਸਿਰਫ਼ ਇਸ ਲਈ ਤਸੀਹੇ ਦੇ ਕੇ ਮਾਰ ਦੇਣਾ ਕਿਉਂਕਿ ਉਸਦਾ ਪੁੱਤਰ ਸਟੇਟ ਵਿਰੁੱਧ ਲੜ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਸਰਕਾਰੀ ਜ਼ੁਲਮ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਕਾਲੇ ਪੰਨਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ।
ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਜਥੇਦਾਰ ਪੰਜਵੜ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟੇ ਭਰਾ, ਭਾਈ ਰਾਜਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਪੰਜਵੜ ਉਰਫ਼ ‘ਰਾਜੂ’ ਨੂੰ ਵੀ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਇੱਕ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ਹੀਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਪਰ ਜ਼ੁਲਮ ਇੱਥੇ ਹੀ ਨਹੀਂ ਰੁਕਿਆ। ਭਾਈ ਰਾਜਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਤਨੀ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਇਕਲੌਤੇ ਚਾਰ ਮਹੀਨਿਆਂ ਦੇ ਮਾਸੂਮ ਬੱਚੇ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਹੁਰੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਵੀ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ। ਇੱਕ ਚਾਰ ਮਹੀਨੇ ਦੇ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਉਸਦੀ ਮਾਂ ਸਮੇਤ ਕੈਦ ਕਰਨਾ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਸਬੂਤ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਸਮੇਂ ਰਾਜ ਦੀਆਂ ਨਜ਼ਰਾਂ ਵਿੱਚ ਮਨੁੱਖੀ ਜਾਂ ਬਾਲ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਕੋਈ ਕੀਮਤ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਸਰਕਾਰੀ ਜ਼ੁਲਮ ਦਾ ਦਾਇਰਾ ਸਿਰਫ਼ ਮਾਤਾ ਅਤੇ ਭਰਾ ਤੱਕ ਹੀ ਸੀਮਤ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ।
ਜਦੋਂ ਜਥੇਦਾਰ ਪੰਜਵੜ ਦੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜਾਣ ਦੀਆਂ ਖ਼ਬਰਾਂ ਆਈਆਂ ਤਾਂ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੂਰੇ ਖਾਨਦਾਨ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਇਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬਾਕੀ ਤਿੰਨ ਭਰਾ—ਭਾਈ ਬਲਦੇਵ ਸਿੰਘ ਫੌਜੀ, ਭਾਈ ਅਮਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਭਾਈ ਸਰਬਜੀਤ ਸਿੰਘ—ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ। ਇੰਨਾ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਾਮਾ ਅਤੇ ਮਾਮੇ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ, ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਭੂਆ ਨੂੰ ਵੀ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰਕੇ 6 ਤੋਂ 8 ਮਹੀਨਿਆਂ ਲਈ ਭਾਰਤੀ ਜੇਲ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਬੰਦ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ। ਅੰਤ ਵਿੱਚ, ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਪਿੰਡ ਪੰਜਵੜ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੱਦੀ ਘਰ ‘ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰਕੇ ਉਸਨੂੰ 6 ਮਹੀਨਿਆਂ ਲਈ ਇੱਕ ਪੁਲਿਸ ਚੌਕੀ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ। ਇਹ ਸਭ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਥੇਦਾਰ ਪੰਜਵੜ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੇ ਸਿੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਲਈ ਕਿੰਨੀ ਵੱਡੀ ਅਤੇ ਭਿਆਨਕ ਕੀਮਤ ਚੁਕਾਈ।
ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਜਲਾਵਤਨੀ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਦੋਸ਼
1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ, ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹਾਲਾਤ ਬਹੁਤ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਬਦਲ ਰਹੇ ਸਨ। ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਆਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਪੁਲਿਸ ਅਤੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਨੇ ਡੀ.ਜੀ.ਪੀ. ਕੇ.ਪੀ.ਐਸ. ਗਿੱਲ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਇੱਕ ਬੇਰਹਿਮ ਕਾਰਵਾਈ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ। ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਗਠਨਾਂ ਦੀਆਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਝੂਠੇ ਮੁਕਾਬਲੇ, ਗੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਹਿਰਾਸਤਾਂ ਅਤੇ ਤਸ਼ੱਦਦ ਆਮ ਹੋ ਗਏ ਸਨ ।
ਅਜਿਹੇ ਬਦਲੇ ਹੋਏ ਜ਼ਮੀਨੀ ਹਾਲਾਤਾਂ ਵਿੱਚ, ਜੁਝਾਰੂ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਲਈ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਅੰਦਰ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਬਹੁਤ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੋ ਗਿਆ। ਇਸ ਰਣਨੀਤਕ ਮਜਬੂਰੀ ਦੇ ਕਾਰਨ, ਕਈ ਸਰੋਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਜਥੇਦਾਰ ਪਰਮਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪੰਜਵੜ ਨੂੰ 1995-96 ਦੇ ਆਸ-ਪਾਸ ਸਰਹੱਦ ਪਾਰ ਕਰਕੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜਾਣਾ ਪਿਆ । ਇਹ ਇੱਕ ਰਣਨੀਤਕ ਕਦਮ ਸੀ, ਜਿਸਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਇੱਕ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਥਾਂ ਤੋਂ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ ਜਾਰੀ ਰੱਖਣਾ ਅਤੇ ਜਥੇਬੰਦੀ ਨੂੰ ਖਤਮ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣਾ ਸੀ।
ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਪਹੁੰਚਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਜਥੇਦਾਰ ਪੰਜਵੜ ਨੇ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ ਦੇ ਮੁਖੀ ਵਜੋਂ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਨਿਭਾਉਣੀ ਜਾਰੀ ਰੱਖੀ। ਭਾਰਤੀ ਖੁਫੀਆ ਏਜੰਸੀਆਂ ਦੀਆਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਉਹ ਲਾਹੌਰ ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਖੁਫੀਆ ਏਜੰਸੀ ISI ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਹੇਠ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਪਛਾਣ ਛੁਪਾਉਣ ਲਈ ਮਲਿਕ ਸਰਦਾਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਗੁਲਜ਼ਾਰ ਸਿੰਘ ਵਰਗੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਫਰਜ਼ੀ ਨਾਵਾਂ ਹੇਠ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ ।
ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ‘ਤੇ ਕਈ ਗੰਭੀਰ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਏ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਤੋਂ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਲਈ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦੀ ਸਿਖਲਾਈ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕਰਨਾ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹਥਿਆਰ ਅਤੇ ਗੋਲਾ-ਬਾਰੂਦ ਭੇਜਣਾ, ਅਤੇ ਨਸ਼ੀਲੇ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੀ ਤਸਕਰੀ ਰਾਹੀਂ ਸੰਘਰਸ਼ ਲਈ ਫੰਡ ਇਕੱਠਾ ਕਰਨਾ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ‘ਤੇ ਰੇਡੀਓ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਤੋਂ ਭਾਰਤ-ਵਿਰੋਧੀ ਅਤੇ ਵੱਖਵਾਦੀ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਪ੍ਰਸਾਰਿਤ ਕਰਨ ਦੇ ਦੋਸ਼ ਵੀ ਲਗਾਏ ਗਏ।
ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਸ਼ਾਂ ਦੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ, ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਜੁਲਾਈ 2020 ਵਿੱਚ ਗੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ (ਰੋਕਥਾਮ) ਐਕਟ (UAPA) ਦੇ ਤਹਿਤ ਜਥੇਦਾਰ ਪੰਜਵੜ ਨੂੰ ਇੱਕ “ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਅੱਤਵਾਦੀ” ਘੋਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, 1995 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੀ ਬੇਨਤੀ ‘ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਇੰਟਰਪੋਲ ਦਾ ਰੈੱਡ ਕਾਰਨਰ ਨੋਟਿਸ ਵੀ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਜਲਾਵਤਨੀ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਜਥੇਦਾਰ ਪੰਜਵੜ ਦਾ ਡਰ ਭਾਰਤੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਏਜੰਸੀਆਂ ਵਿੱਚ ਬਣਿਆ ਰਿਹਾ। ਜਦੋਂ ਵੀ ਇਹ ਅਫਵਾਹ ਫੈਲਦੀ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਤੋਂ ਵਾਪਸ ਆ ਰਹੇ ਹਨ, ਸੁਰੱਖਿਆ ਏਜੰਸੀਆਂ ਹਾਈ ਅਲਰਟ ‘ਤੇ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਸਨ।
ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਭੂ-ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਖੇਡ ਦੇ ਕੇਂਦਰ ਵਿੱਚ ਲਿਆ ਦਿੱਤਾ, ਜਿੱਥੇ ਕਈ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਕਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਉਹ ISI ਲਈ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸੰਪਤੀ ਸਨ, ਪਰ ਇਸੇ ਕਾਰਨ ਉਹ ਭਾਰਤੀ ਏਜੰਸੀਆਂ ਲਈ ਇੱਕ ਉੱਚ-ਮੁੱਲ ਵਾਲਾ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਵੀ ਬਣ ਗਏ। ਇਸ ਲੰਬੇ ਅਤੇ ਔਖੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ, ਜਥੇਦਾਰ Paramjit Singh Panjwar ਨੂੰ ਪਰਿਵਾਰਕ ਵਿਛੋੜੇ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਕੀਮਤ ਚੁਕਾਉਣੀ ਪਈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਤਨੀ, ਬੀਬੀ ਪਲਜੀਤ ਕੌਰ, ਆਪਣੇ ਦੋ ਪੁੱਤਰਾਂ ਨਾਲ ਜਰਮਨੀ ਵਿੱਚ ਜਲਾਵਤਨੀ ਦਾ ਜੀਵਨ ਬਤੀਤ ਕਰਦੀ ਰਹੀ ਅਤੇ ਸਤੰਬਰ 2022 ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਉੱਥੇ ਹੀ ਦੇਹਾਂਤ ਹੋ ਗਿਆ।
ਲਾਹੌਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ਹਾਦਤ: ਇੱਕ ਅਣਸੁਲਝੀ ਗੁੱਥੀ
ਤਿੰਨ ਦਹਾਕਿਆਂ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਜਲਾਵਤਨੀ ਵਿੱਚ ਰਹਿ ਕੇ ਸਿੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ ਜਾਰੀ ਰੱਖਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਜਥੇਦਾਰ ਪਰਮਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪੰਜਵੜ ਦਾ ਸਫ਼ਰ 6 ਮਈ 2023 ਨੂੰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਲਾਹੌਰ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਅੰਤਿਮ ਪੜਾਅ ‘ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ। ਉਸ ਦਿਨ ਸਵੇਰੇ, ਜਦੋਂ ਜਥੇਦਾਰ Paramjit Singh Panjwar ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਜੌਹਰ ਟਾਊਨ ਇਲਾਕੇ ਦੀ ਸਨਫਲਾਵਰ ਹਾਊਸਿੰਗ ਸੁਸਾਇਟੀ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਘਰ ਨੇੜੇ ਸੈਰ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ, ਤਾਂ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ ‘ਤੇ ਸਵਾਰ ਦੋ ਅਣਪਛਾਤੇ ਹਮਲਾਵਰਾਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ‘ਤੇ ਨੇੜਿਓਂ ਗੋਲੀਆਂ ਚਲਾ ਦਿੱਤੀਆਂ।
ਜਥੇਦਾਰ Paramjit Singh Panjwar ਦੇ ਸਿਰ ਵਿੱਚ ਗੋਲੀ ਲੱਗੀ ਅਤੇ ਹਸਪਤਾਲ ਪਹੁੰਚਣ ‘ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮ੍ਰਿਤਕ ਐਲਾਨ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਹਮਲੇ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਸੁਰੱਖਿਆ ਗਾਰਡ ਵੀ ਮਾਰਿਆ ਗਿਆ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਲਗਭਗ 37 ਸਾਲ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਿੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਯੋਧੇ ਨੇ ਸ਼ਹਾਦਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਜਥੇਦਾਰ ਪੰਜਵੜ ਦਾ ਕਤਲ ਕੋਈ ਆਮ ਅਪਰਾਧਿਕ ਘਟਨਾ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਤੁਰੰਤ ਬਾਅਦ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀਆਂ ਖੁਫੀਆ ਏਜੰਸੀਆਂ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ISI, ਮਿਲਟਰੀ ਇੰਟੈਲੀਜੈਂਸ (MI), ਅਤੇ ਕਾਊਂਟਰ ਟੈਰੋਰਿਜ਼ਮ ਡਿਪਾਰਟਮੈਂਟ (CTD), ਨੇ ਪੂਰੇ ਇਲਾਕੇ ਨੂੰ ਘੇਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਮੀਡੀਆ ਨੂੰ ਘਟਨਾ ਸਥਾਨ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣ ਤੋਂ ਰੋਕ ਦਿੱਤਾ।
ਇਸ ਕਤਲ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਕਿਸੇ ਵੀ ਸੰਗਠਨ ਨੇ ਨਹੀਂ ਲਈ, ਪਰ ਇਸਦੇ ਢੰਗ ਅਤੇ ਨਿਸ਼ਾਨੇ ਨੇ ਕਈ ਸਵਾਲ ਖੜ੍ਹੇ ਕੀਤੇ। ਸਿੱਖ ਡਾਇਸਪੋਰਾ ਅਤੇ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮੀਡੀਆ ਵਿੱਚ, ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਸੁਝਾਅ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਕਿ ਇਹ ਕਤਲ ਭਾਰਤੀ ਖੁਫੀਆ ਏਜੰਸੀਆਂ ਦੀ ਇੱਕ ਗੁਪਤ ਕਾਰਵਾਈ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਕਤਲ ਉਸ ਪੈਟਰਨ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਜਾਪਦਾ ਸੀ ਜਿਸ ਤਹਿਤ ਹਾਲ ਹੀ ਦੇ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਰਹਿ ਰਹੇ ਕਈ ਖਾਲਿਸਤਾਨੀ ਆਗੂਆਂ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਹਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਨਿੱਝਰ ਅਤੇ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਖੰਡਾ ਸੀ।
The ਗਾਰਡੀਅਨ ਵਰਗੇ ਅਖਬਾਰਾਂ ਨੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਹੋਏ ਅਜਿਹੇ ਕਈ ਕਤਲਾਂ ਪਿੱਛੇ ਭਾਰਤੀ ਏਜੰਸੀਆਂ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਬਾਰੇ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤੀਆਂ ਹਨ। ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ, ਕੁਝ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਕਾਂ ਨੇ ਇਹ ਸੰਭਾਵਨਾ ਵੀ ਜਤਾਈ ਕਿ ਜਥੇਦਾਰ Paramjit Singh Panjwar ਆਪਣੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਸਰਪ੍ਰਸਤਾਂ ਲਈ ਇੱਕ “ਬੋਝ” ਬਣ ਗਏ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਧੜੇ ਰਾਹੀਂ ਖਤਮ ਕਰਵਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਥਿਊਰੀ ਨਸ਼ੀਲੇ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੇ ਪੈਸੇ ‘ਤੇ ਕੰਟਰੋਲ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਚੱਲ ਰਹੀ ਆਪਸੀ ਦੁਸ਼ਮਣੀ ਨਾਲ ਵੀ ਜੁੜੀ ਹੋਈ ਸੀ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ 2020 ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਿਰੋਧੀ ਹਰਮੀਤ ਸਿੰਘ “ਪੀਐਚਡੀ” ਦੇ ਕਤਲ ਸਮੇਂ ਵੀ ਸੁਝਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਲਈ ਇਹ ਇੱਕ ਹੋਰ ਦੁਖਦਾਈ ਪਲ ਸੀ। ਜਰਮਨੀ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੁੱਤਰਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਦੇ ਅੰਤਿਮ ਸੰਸਕਾਰ ਲਈ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜਾਣ ਲਈ ਵੀਜ਼ਾ ਅਪਲਾਈ ਕੀਤਾ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਭਰਾ, ਭਾਈ ਬਲਦੇਵ ਸਿੰਘ ਫੌਜੀ, ਨੇ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਅਪੀਲ ਕੀਤੀ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਦੇਹ ਨੂੰ ਕੂਟਨੀਤਕ ਚੈਨਲਾਂ ਰਾਹੀਂ ਭਾਰਤ ਵਾਪਸ ਲਿਆਉਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਜੋ ਪਰਿਵਾਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਸਕਾਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੱਦੀ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਕਰ ਸਕੇ ।
ਇਹ ਦਰਦਨਾਕ ਸਥਿਤੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਦੁਖਾਂਤ ਨੂੰ ਹੋਰ ਡੂੰਘਾ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਜਿਉਂਦੇ ਜੀਅ ਪਰਿਵਾਰਕ ਵਿਛੋੜਾ ਝੱਲਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਸ਼ਹਾਦਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਦੇਹ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਜੱਦੀ ਮਿੱਟੀ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਮਿਲ ਸਕੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਇੱਕ ਅਧਿਆਏ ਦਾ ਅੰਤ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਸਰਹੱਦ ਪਾਰ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਇੱਕ ਨਵੇਂ ਅਤੇ ਜਾਰੀ ਅਧਿਆਏ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹੈ।
ਵਿਰਾਸਤ: ਸ਼ਹੀਦ, ਦਹਿਸ਼ਤਗਰਦ, ਅਤੇ ਵਿਵਾਦ
ਜਥੇਦਾਰ ਪਰਮਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪੰਜਵੜ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਓਨੀ ਹੀ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਅਤੇ ਬਹੁ-ਪੱਖੀ ਹੈ ਜਿੰਨਾ ਕਿ ਉਹ ਸੰਘਰਸ਼ ਜਿਸ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣਾ ਪੂਰਾ ਜੀਵਨ ਸਮਰਪਿਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਜਥੇਦਾਰ Paramjit Singh Panjwar ਦਾ ਨਾਮ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਉਸ ਦੌਰ ਨਾਲ ਹਮੇਸ਼ਾ ਲਈ ਜੁੜ ਗਿਆ ਹੈ ਜੋ ਜੂਨ 1984 ਦੇ ਘੱਲੂਘਾਰੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਦਹਾਕਿਆਂ ਤੱਕ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਧਰਤੀ ‘ਤੇ ਆਪਣਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਛੱਡਦਾ ਰਿਹਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਇੱਕ ਨਜ਼ਰੀਏ ਨਾਲ ਦੇਖਣਾ ਅਨਿਆਂ ਹੋਵੇਗਾ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਬਾਰੇ ਬਿਰਤਾਂਤ ਬੁਨਿਆਦੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਦੇ ਵਿਰੋਧੀ ਹਨ।
ਭਾਰਤੀ ਸਟੇਟ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਸਮਰਥਕਾਂ ਲਈ, ਉਹ ਇੱਕ ਖਤਰਨਾਕ “ਅੱਤਵਾਦੀ” ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਏਕਤਾ ਅਤੇ ਅਖੰਡਤਾ ਨੂੰ ਚੁਣੌਤੀ ਦਿੱਤੀ। ਜਥੇਦਾਰ Paramjit Singh Panjwar ‘ਤੇ ਕਤਲ, ਬੰਬ ਧਮਾਕੇ ਅਤੇ ਨਸ਼ੀਲੇ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੀ ਤਸਕਰੀ ਵਰਗੇ ਗੰਭੀਰ ਦੋਸ਼ ਸਨ, ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਨਾਮ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਲੋੜੀਂਦੇ ਅਪਰਾਧੀਆਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ । ਸਟੇਟ ਦੀਆਂ ਨਜ਼ਰਾਂ ਵਿੱਚ, ਉਹ ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਤਾਕਤ ਸਨ ਜਿਸਨੂੰ ਹਰ ਕੀਮਤ ‘ਤੇ ਖਤਮ ਕਰਨਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸੀ।
ਪਰ ਸਿੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਅਤੇ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਸਮਰਥਕਾਂ ਲਈ, ਜਥੇਦਾਰ Paramjit Singh Panjwar ਇੱਕ ‘ਸ਼ਹੀਦ’ ਅਤੇ ਇੱਕ ਨਿਡਰ ‘ਜਥੇਦਾਰ’ ਹਨ। ਕਈ ਸਿੱਖ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਅਤੇ ਪੰਥਕ ਸੰਗਠਨਾਂ ਵੱਲੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ‘ਸ਼ਹੀਦ’ ਦਾ ਦਰਜਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ । ਉਹ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਯੋਧੇ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ‘ਤੇ ਹੋਏ ਜ਼ੁਲਮਾਂ ਦਾ ਬਦਲਾ ਲੈਣ ਅਤੇ ਖਾਲਸਾ ਪੰਥ ਦੇ ਮਾਣ-ਸਨਮਾਨ ਨੂੰ ਬਹਾਲ ਕਰਨ ਲਈ ਹਥਿਆਰ ਚੁੱਕੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਅਟੁੱਟ ਵਚਨਬੱਧਤਾ ਵਿੱਚ ਹੈ; ਲਗਭਗ ਚਾਰ ਦਹਾਕਿਆਂ ਤੱਕ, ਆਪਣੇ ਆਖਰੀ ਸਾਹ ਤੱਕ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣਾ ਮਿਸ਼ਨ ਨਹੀਂ ਛੱਡਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਸ ਰਾਹ ‘ਤੇ ਆਪਣਾ ਸਭ ਕੁਝ—ਆਪਣੀ ਬਜ਼ੁਰਗ ਮਾਂ, ਆਪਣਾ ਛੋਟਾ ਭਰਾ, ਆਪਣਾ ਪਰਿਵਾਰਕ ਸੁੱਖ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਜਵਾਨੀ—ਕੁਰਬਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।
ਹਾਲਾਂਕਿ, ਜਥੇਦਾਰ Paramjit Singh Panjwar ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਪਹਿਲੂ ਸਿੱਖ ਪੰਥ ਦੇ ਅੰਦਰ ਹੀ ਮੌਜੂਦ ਵਿਵਾਦ ਹੈ। ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ, ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਜਥੇਦਾਰ, ਗਿਆਨੀ ਰਘਬੀਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ ਨੂੰ ਨਿਰਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਜਥੇਦਾਰ ਪੰਜਵੜ ਦੀ ਤਸਵੀਰ ਕੇਂਦਰੀ ਸਿੱਖ ਅਜਾਇਬ ਘਰ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਸ਼ਹੀਦ ਮੰਨੇ ਜਾਂਦੇ ਸਿੰਘਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਲਗਾਈ ਜਾਵੇ । ਇਸ ਕਦਮ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਸੰਸਥਾਗਤ ਢਾਂਚੇ ਦੇ ਅੰਦਰ ਸ਼ਹਾਦਤ ਦੇ ਉੱਚਤਮ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਸਥਾਪਿਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।
ਪਰ, ਇਸਦੇ ਤੁਰੰਤ ਬਾਅਦ, ਕੁਝ ਹੋਰ ਸਿੱਖ ਆਗੂਆਂ (ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਵਿੱਚ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਸਿੱਖ ਸਟੂਡੈਂਟਸ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ ਨਾਲ ਜੋੜਿਆ ਗਿਆ ਹੈ) ਨੇ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਨੂੰ ਇੱਕ ਮੰਗ ਪੱਤਰ ਸੌਂਪ ਕੇ ਇਸ ‘ਤੇ ਸਖ਼ਤ ਇਤਰਾਜ਼ ਜਤਾਇਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਇਤਰਾਜ਼ ਆਮ ਨਹੀਂ ਸਨ, ਸਗੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਖਾਸ ਅਤੇ ਗੰਭੀਰ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਏ: ਕਿ ਜਥੇਦਾਰ ਪੰਜਵੜ ਨੇ ਹਰਮਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ ਵਰਗੇ ਹੋਰ ਸਿੱਖ ਆਗੂਆਂ ਦਾ ਕਤਲ ਕਰਵਾਇਆ ਅਤੇ 1992 ਦੀਆਂ ਚੋਣਾਂ ਦਾ ਬਾਈਕਾਟ ਕਰਵਾਉਣ ਦੀ ਇੱਕ ਰਣਨੀਤਕ ਗਲਤੀ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦਾਅਵੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਜ਼ੁਲਮਾਂ ਭਰੀ ਸਰਕਾਰ ਸੱਤਾ ਵਿੱਚ ਆਈ ।
ਇਹ ਅੰਦਰੂਨੀ ਬਹਿਸ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀ ਬਾਰੇ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਇਹ 1984-1995 ਦੇ ਦੌਰ ਦੇ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸਕ ਬਿਰਤਾਂਤ ਦੀ ਰੂਹ ਲਈ ਇੱਕ ਪ੍ਰੌਕਸੀ ਜੰਗ ਹੈ। ਇਹ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਦੌਰ ਦੇ ਜ਼ਖ਼ਮ ਸਿਰਫ਼ ਭਾਈਚਾਰੇ ਅਤੇ ਸਟੇਟ ਵਿਚਕਾਰ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਸਿੱਖ ਪੰਥ ਦੇ ਅੰਦਰ ਵੀ ਡੂੰਘੇ ਹਨ। ਜਥੇਦਾਰ Paramjit Singh Panjwar ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ‘ਤੇ ਇਹ ਲੜਾਈ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ ਕਿ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਧੜੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਆਪਣੇ-ਆਪਣੇ ਸੰਸਕਰਣ ਨੂੰ ਪ੍ਰਮਾਣਿਤ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ।
ਸਿੱਟਾ
ਜਥੇਦਾਰ ਪਰਮਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪੰਜਵੜ ਦਾ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਸ਼ਹਾਦਤ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਗੜਬੜ ਵਾਲੇ ਦੌਰ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਬਿੰਬ ਹੈ ਜਿਸਦੀ ਗੂੰਜ ਅੱਜ ਵੀ ਸੁਣਾਈ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਜਥੇਦਾਰ Paramjit Singh Panjwar ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਇੱਕ ਸਧਾਰਨ ਬੈਂਕ ਕਰਮਚਾਰੀ ਤੋਂ ਇੱਕ ਖਾੜਕੂ ਜਥੇਬੰਦੀ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਸੇਵਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਮੁਖੀ ਬਣਨ ਦੀ ਹੈ, ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਸਫ਼ਰ ਜੋ 1984 ਦੇ ਘੱਲੂਘਾਰੇ ਦੇ ਦਰਦ ਅਤੇ ਰੋਹ ਵਿੱਚੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਉਸ ਦੌਰ ਦੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸਿੱਖ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਸਫਲਤਾਵਾਂ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰੀ ਜ਼ੁਲਮਾਂ ਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼ ਦਾ ਰਾਹ ਚੁਣਿਆ।
ਇੱਕ ਪਾਸੇ, ਭਾਰਤੀ ਸਟੇਟ ਜਥੇਦਾਰ Paramjit Singh Panjwar ਨੂੰ ਇੱਕ ਖਤਰਨਾਕ “ਅੱਤਵਾਦੀ” ਵਜੋਂ ਦੇਖਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਲਈ ਖਤਰਾ ਸਨ। ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ, ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਸਮਰਥਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ “ਸ਼ਹੀਦ” ਅਤੇ ਇੱਕ ਕੌਮੀ ਯੋਧੇ ਵਜੋਂ ਸਤਿਕਾਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਸਨੇ ਆਪਣੇ ਪੰਥ ਲਈ ਆਪਣਾ ਸਭ ਕੁਝ ਕੁਰਬਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਪਰ ਸ਼ਾਇਦ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਸਿੱਖ ਪੰਥ ਦੇ ਅੰਦਰ ਵੀ ਇੱਕ ਡੂੰਘੇ ਵਿਵਾਦ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਹੈ, ਜੋ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਤਰੀਕਿਆਂ, ਰਣਨੀਤੀਆਂ ਅਤੇ ਨਤੀਜਿਆਂ ਬਾਰੇ ਅਜੇ ਵੀ ਕੋਈ ਸਹਿਮਤੀ ਨਹੀਂ ਹੈ।
ਅੰਤ ਵਿੱਚ, ਜਥੇਦਾਰ Paramjit Singh Panjwar ਦਾ ਜੀਵਨ ਪੰਜਾਬ ਸੰਕਟ ਦੀ ਡੂੰਘੀ ਅਤੇ ਸਥਾਈ ਤ੍ਰਾਸਦੀ ਨੂੰ ਉਜਾਗਰ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਾਨੂੰ ਯਾਦ ਦਿਵਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਮੁੱਦਿਆਂ ਨੂੰ ਗੱਲਬਾਤ ਦੀ ਬਜਾਏ ਤਾਕਤ ਨਾਲ ਹੱਲ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਇਸਦੇ ਨਤੀਜੇ ਕਿੰਨੇ ਭਿਆਨਕ ਅਤੇ ਦੂਰਗਾਮੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਸਾਰੇ ਭਾਈਚਾਰਿਆਂ ਦੁਆਰਾ ਚੁਕਾਈ ਗਈ ਭਾਰੀ ਮਨੁੱਖੀ ਕੀਮਤ, ਅਤੇ ਰਾਜ ਅਤੇ ਜੁਝਾਰੂ ਦੋਵਾਂ ਦੀਆਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਲਈ ਨਿਆਂ ਅਤੇ ਜਵਾਬਦੇਹੀ ਦੇ ਅਣਸੁਲਝੇ ਸਵਾਲ, ਅੱਜ ਵੀ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਡਾਇਸਪੋਰਾ ਦੀ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਚੇਤਨਾ ਨੂੰ ਆਕਾਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।
ਜਥੇਦਾਰ ਪਰਮਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪੰਜਵੜ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਲਈ ਚਰਚਾ, ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਅਤੇ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਦਾ ਸਰੋਤ ਬਣੀ ਰਹੇਗੀ, ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਨਾਮ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਪੰਨਿਆਂ ਵਿੱਚ ਹਮੇਸ਼ਾ ਇੱਕ ਨਿਡਰ ਯੋਧੇ ਅਤੇ ਕੌਮ ਲਈ ਕੁਰਬਾਨ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਸ਼ਹੀਦ ਵਜੋਂ ਦਰਜ ਰਹੇਗਾ।
ਇਸ ਲੇਖ ਨੂੰ ਵੀ ਪੂਰੇ ਵਿਸਤਾਰ ਨਾਲ ਪੜੋ: ਸ਼ਹੀਦ ਭਾਈ ਮੈਂਘਾ ਸਿੰਘ ਬੱਬਰ ਉਰਫ ਕੁਲਵੰਤ ਸਿੰਘ | Shaheed Bhai Mengha Singh Babbar – 1952–1984 |
ਅਕਸਰ ਪੁੱਛੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਸਵਾਲ
1. ਜਥੇਦਾਰ ਪਰਮਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪੰਜਵੜ ਕੌਣ ਸਨ ਅਤੇ ਉਹ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚ ਕਿਵੇਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਏ?
- ਜਥੇਦਾਰ ਪਰਮਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪੰਜਵੜ (ਜਨਮ 1960, ਸ਼ਹਾਦਤ 2023) ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ (KCF) ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਲੰਬਾ ਸਮਾਂ ਸੇਵਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਮੁਖੀ ਸਨ। ਉਹ ਤਰਨਤਾਰਨ ਦੇ ਪਿੰਡ ਪੰਜਵੜ ਦੇ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਸਨ ਅਤੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇੱਕ ਸਹਿਕਾਰੀ ਬੈਂਕ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਸਨ।
- ਕਈ ਸਰੋਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਉਹ ਜੂਨ 1984 ਵਿੱਚ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ‘ਤੇ ਹੋਏ ਫੌਜੀ ਹਮਲੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਰੋਹ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਚਚੇਰੇ ਭਰਾ ਅਤੇ KCF ਦੇ ਮੋਢੀ ਆਗੂ ਜਨਰਲ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਤੋਂ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਹੋ ਕੇ 1986 ਵਿੱਚ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਏ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਉਸ ਦੌਰ ਦੇ ਸਮੂਹਿਕ ਦਰਦ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਮਾਹੌਲ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਬਿੰਬ ਸੀ।
2. ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ (KCF) ਕੀ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਮੁੱਖ ਉਦੇਸ਼ ਕੀ ਸਨ?
- ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ (KCF) 1986 ਵਿੱਚ ਬਣੀ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਿੱਖ ਜੁਝਾਰੂ ਜਥੇਬੰਦੀ ਸੀ। ਇਸਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਪੰਥਕ ਕਮੇਟੀ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਇਸਦੇ ਸਮਰਥਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ “ਸਰਕਾਰੀ ਫੌਜ” ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।
- ਇਸਦਾ ਮੁੱਖ ਉਦੇਸ਼ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼ ਰਾਹੀਂ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਆਜ਼ਾਦ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭੂਸੱਤਾ ਸੰਪੰਨ ਸਿੱਖ ਰਾਜ, “ਖਾਲਿਸਤਾਨ” ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕਰਨਾ ਸੀ। ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਇਸਨੂੰ ਇੱਕ “ਅੱਤਵਾਦੀ” ਸੰਗਠਨ ਵਜੋਂ ਸੂਚੀਬੱਧ ਕੀਤਾ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸ ‘ਤੇ ਕਤਲ, ਬੈਂਕ ਡਕੈਤੀਆਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਹਿੰਸਕ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਦੇ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਏ ਸਨ।
3. ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਪਰਮਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪੰਜਵੜ ‘ਤੇ ਕੀ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਏ ਸਨ?
- ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਪਰਮਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪੰਜਵੜ ‘ਤੇ ਕਈ ਗੰਭੀਰ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਏ ਸਨ। ਜੁਲਾਈ 2020 ਵਿੱਚ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਗੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ (ਰੋਕਥਾਮ) ਐਕਟ (UAPA) ਤਹਿਤ ਇੱਕ “ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਅੱਤਵਾਦੀ” ਘੋਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।
- ਸਰਕਾਰੀ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ਾਂ ਅਤੇ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਉਨ੍ਹਾਂ ‘ਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਤੋਂ ਹਥਿਆਰਾਂ ਅਤੇ ਨਸ਼ੀਲੇ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੀ ਤਸਕਰੀ ਕਰਨ, ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦੀ ਸਿਖਲਾਈ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕਰਨ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵੀ.ਆਈ.ਪੀ. ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਟਿਕਾਣਿਆਂ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਰਚਣ, ਅਤੇ ਰੇਡੀਓ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ‘ਤੇ ਵੱਖਵਾਦੀ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰਨ ਦੇ ਦੋਸ਼ ਸਨ।
4. 1984 ਤੋਂ 1995 ਦੌਰਾਨ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਬਾਰੇ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਕੀ ਕਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ?
- ਹਿਊਮਨ ਰਾਈਟਸ ਵਾਚ, ਐਮਨੈਸਟੀ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਅਤੇ ਇਨਸਾਫ਼ ਵਰਗੀਆਂ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦੀਆਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, 1984 ਤੋਂ 1995 ਦੌਰਾਨ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦਾ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਘਾਣ ਹੋਇਆ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਵਿੱਚ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਦਰਜ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ –
- -ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਨੇ “ਯੋਜਨਾਬੱਧ” ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਮਨਮਾਨੀਆਂ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰੀਆਂ, ਤਸ਼ੱਦਦ, ਝੂਠੇ ਪੁਲਿਸ ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਕਤਲ ਅਤੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਜਬਰੀ ਗਾਇਬ ਕਰਨ ਵਰਗੀਆਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਕੀਤੀਆਂ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਵੀ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਦੋਸ਼ੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਕਰਮਚਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਸਜ਼ਾ ਦੇਣ ਦੀ ਬਜਾਏ “ਸਜ਼ਾ ਤੋਂ ਮੁਕਤੀ ਦੀ ਨੀਤੀ” ਤਹਿਤ ਸੁਰੱਖਿਆ ਦਿੱਤੀ ਗਈ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਪੀੜਤਾਂ ਨੂੰ ਨਿਆਂ ਨਹੀਂ ਮਿਲ ਸਕਿਆ।
5. ਜਥੇਦਾਰ ਪੰਜਵੜ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਇੰਨੀ ਵਿਵਾਦਪੂਰਨ ਕਿਉਂ ਹੈ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਅੰਦਰ?
- ਜਥੇਦਾਰ ਪੰਜਵੜ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਤਿੰਨ ਮੁੱਖ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ ਵਿਵਾਦਪੂਰਨ ਹੈ। ਪਹਿਲਾ, ਭਾਰਤੀ ਸਟੇਟ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ “ਅੱਤਵਾਦੀ” ਮੰਨਦੀ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਮਰਥਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ “ਕੌਮੀ ਸ਼ਹੀਦ” ਮੰਨਦੇ ਹਨ। ਦੂਜਾ ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਕਾਰਨ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਅੰਦਰ ਹੀ ਮਤਭੇਦ ਹੈ। ਜਿੱਥੇ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਜਥੇਦਾਰ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਤਸਵੀਰ ਕੇਂਦਰੀ ਸਿੱਖ ਅਜਾਇਬ ਘਰ ਵਿੱਚ ਲਗਾਉਣ ਦਾ ਨਿਰਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ ਹੈ, ਉੱਥੇ ਹੀ ਕੁਝ ਹੋਰ ਸਿੱਖ ਆਗੂਆਂ ਨੇ ਇਸਦਾ ਸਖ਼ਤ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ ਹੈ।
- ਇਨ੍ਹਾਂ ਆਗੂਆਂ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਹੈ ਕਿ ਜਥੇਦਾਰ ਪੰਜਵੜ ਨੇ ਕਈ ਹੋਰ ਸਿੱਖ ਆਗੂਆਂ ਦੇ ਕਤਲ ਕਰਵਾਏ ਅਤੇ 1992 ਦੀਆਂ ਚੋਣਾਂ ਦਾ ਬਾਈਕਾਟ ਕਰਵਾ ਕੇ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਰਣਨੀਤਕ ਗਲਤੀ ਕੀਤੀ। ਇਹ ਅੰਦਰੂਨੀ ਵਿਵਾਦ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ, ਇਸਦੇ ਨਾਇਕਾਂ ਅਤੇ ਇਸਦੀਆਂ ਕਮਜ਼ੋਰੀਆਂ ਬਾਰੇ ਪੰਥ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਇੱਕ ਰਾਇ ਨਹੀਂ ਹੈ।
Disclaimer and Editorial Policy
The information and analysis presented in this article are based on a synthesis of publicly available sources, including historical documents, academic research, human rights reports, and journalistic works.
Our objective is to provide a comprehensive and impartial analysis of complex historical events and figures. We acknowledge that history is often subject to differing interpretations, and our goal is to present these various perspectives in a balanced and factual manner.
The author and publisher do not intend to defame any individual or group, hurt any religious or cultural sentiments, or promote any form of hatred or animosity. While every effort is made to ensure accuracy and cite credible sources, the publisher is not liable for any unintentional errors.
This content is intended for informational and educational purposes. Readers are encouraged to engage with this material critically and conduct their own research to form their own informed conclusions.
ਵਿਚਾਰ-ਵਟਾਂਦਰਾ ਅਤੇ ਸਾਡਾ ਉਦੇਸ਼
ਇਸ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਲੇਖ ( ਜਥੇਦਾਰ ਪਰਮਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪੰਜਵੜ…) ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਨ ਲਈ ਤੁਹਾਡਾ ਧੰਨਵਾਦ। ਇਸ ਗੰਭੀਰ ਵਿਸ਼ੇ ‘ਤੇ ਤੁਹਾਡੇ ਕੀ ਵਿਚਾਰ ਹਨ? ਅਸੀਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣਾਂ ਦਾ ਸਨਮਾਨ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਤੁਹਾਨੂੰ ਹੇਠਾਂ ਟਿੱਪਣੀਆਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਾਰਥਕ ਵਿਚਾਰ-ਵਟਾਂਦਰੇ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਲਈ ਸੱਦਾ ਦਿੰਦੇ ਹਾਂ। ਪੰਜਾਬੀ ਟਾਈਮ ‘ਤੇ ਸਾਡਾ ਉਦੇਸ਼ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ, ਵਿਰਾਸਤ ਅਤੇ ਸਮਕਾਲੀ ਮੁੱਦਿਆਂ ‘ਤੇ ਡੂੰਘਾਈ ਨਾਲ ਖੋਜ-ਭਰਪੂਰ ਅਤੇ ਨਿਰਪੱਖ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਪੇਸ਼ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਸਾਡੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਤੱਥਾਂ ਅਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਰੋਤਾਂ ਦੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ਇੱਕ ਸੰਤੁਲਿਤ ਤਸਵੀਰ ਪੇਸ਼ ਕਰੀਏ।
“ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਯਾਦ ਨੂੰ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੁਆਰਾ ਬਰਸੀ ਸਮਾਗਮਾਂ, ਧਾਰਮਿਕ ਦੀਵਾਨਾਂ ਅਤੇ ਕਈ ਆਨਲਾਈਨ ਪਲੇਟਫਾਰਮਾਂ ਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਵੈੱਬਸਾਈਟਾਂ ਰਾਹੀਂ ਜਿਉਂਦਾ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਇਸ ਵਿਕਲਪਿਕ ਬਿਰਤਾਂਤ ਨੂੰ ਪੀੜ੍ਹੀ-ਦਰ-ਪੀੜ੍ਹੀ ਅੱਗੇ ਤੋਰਦੀਆਂ ਹਨ।”
ਸਾਡੇ ਨਾਲ਼ ਜੁੜੇ ਰਹਿਣ ਲਈ “ਪੰਜਾਬੀ ਟਾਈਮ Facebook Page “ ਅਤੇ YouTube Channel ਨੂੰ ਫੋਲੋ ਕਰਕੇ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀਆਂ ਅਣਕਹੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਰਹੋ। “ਆਓ ਮਿਲ ਕੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪੰਨਿਆਂ ਨੂੰ ਸਮਝੀਏ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ‘ਤੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰੀਏ।” (Let’s together understand and reflect upon these important pages of history.)।
✍️ About the Author – Kulbir Singh
Kulbir Singh is the founder of PunjabiTime.com, a powerful platform dedicated to reviving Punjabi culture, Sikh history, and the spirit of community storytelling. With a deep-rooted passion for his heritage, he writes emotionally compelling, well-researched content that connects generations.
Follow his work to discover stories that matter, voices that inspire, and a vision that unites. 🌍
© ਪੰਜਾਬੀ ਟਾਈਮ, 2025 — ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਸੱਚੀ ਅਵਾਜ਼।
#ParamjitSinghPanjwar #SikhHistory #KCF #Punjab1984 #HumanRights #DocumentaryReport #ShaheedLegacy