Jallianwala Bagh (1919): Painful Symbol of India’s Freedom

Jallianwala Bagh 13 ਅਪ੍ਰੈਲ 1919 ਦੀ ਭਿਆਨਕ ਘਟਨਾ ਹੈ, ਜਿਸ ’ਚ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਫੌਜ ਨੇ ਨਿਰਦੋਸ਼ ਲੋਕਾਂ ’ਤੇ ਗੋਲੇ ਛੱਡੇ। ਪੜ੍ਹੋ ਇਸ ਇਤਿਹਾਸ, ਨਤੀਜਿਆਂ, ਯਾਦਗਾਰ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਰਾਸਤ ਬਾਰੇ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਜਾਣਕਾਰੀ।

ਸੰਖੇਪ ਜਾਣਕਾਰੀ

ਜਲਿਆਂਵਾਲਾ ਬਾਗ (Jallianwala Bagh) ਦਾ ਦਰਦਨਾਕ ਇਤਿਹਾਸ 13 ਅਪ੍ਰੈਲ 1919 ਨੂੰ ਉਸ ਵਾਰਸ਼ਿਕ ਬੈਸਾਖੀ ਮੇਲੇ ’ਚ ਬੈਠੇ ਨਿਰਦੋਸ਼ ਲੋਕਾਂ ’ਤੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਫੌਜ ਵੱਲੋਂ ਅਣਸੁਚਿਤ ਗੋਲਾਬਾਰੀ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਲੱਖਾਂ ਹਿਰਦੇ ਦੁਖੀ ਹੋਏ  । ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚ ਨਵਾਂ ਬਦਲਾਅ ਲਿਆਇਆ, ਜਦੋਂ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਇੱਕਰਾਰਾਂ ਬਾਰੇ ਗਹਿਰਾ ਭਰੋਸਾ ਟੁੱਟ ਗਿਆ ।

ਆਸਪਾਸ ਦੀਆਂ ਕੰਧਾਂ ’ਤੇ ਅੱਜ ਵੀ ਗੋਲੇ ਦੀ ਛਾਪ ਦਿਸਦੀ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਬਚਣ ਵਾਲੇ ਕਈ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਜਾਨ ਦਿੱਲੋ ਖੜੀਵੀ ਰਹਿ ਗਈ  । ਇਹ ਆਲੇਖ 2,000 ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਜਲਿਆਂਵਾਲਾ ਬਾਗ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ, ਹੋਈ ਹਿੰਸਾ, ਨਤੀਜੇ, ਯਾਦਗਾਰ ਅਤੇ ਇਸਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ’ਤੇ ਗਹਿਰਾਈ ਨਾਲ ਰੋਸ਼ਨੀ ਪਾਏਗਾ, ਜੇਹੜਾ ਹਰ ਪੰਜਾਬੀ ਪੜ੍ਹਨ ਵਾਲੇ ਦੇ ਦਿਲ ਨੂੰ ਛੂ ਜੀਵੇਗਾ।

---

ਸਥਾਪਨਾ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ

Jallianwala Bagh ਦਾ ਦਰਿਆਖ਼ਾਸਤ ਇਤਿਹਾਸ

ਅਮ੍ਰਿਤਸਰ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਜਲਿਆਂਵਾਲਾ ਬਾਗ ਇੱਕ ਛੱਡੇ ਹੋਏ ਸਰਕਾਰੀ ਬਾਗ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਸੀ, ਜਿਸਦੀ ਹੱਦਾਂ ਮੋਟੀਆਂ ਕੰਧਾਂ ਨਾਲ ਘਿਰੀਆਂ ਸਨ  । ਇਹ ਥਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਆਲੌਕਿਕ ਬੈਸਾਖੀ ਮੇਲੇ, ਤੇਸ਼ ਖਪਤ ਮਾਰਕੇਟ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਮਾਗਮਾਂ ਲਈ ਉਪਯੋਗ ਹੁੰਦੀ ਸੀ  । ਬਰਾਈਟਨਿਕਾ ਅਨੁਸਾਰ, 1919 ਵਿੱਚ ਰੋਲੇਟ ਐਕਟ ਦੇ ਖਿਲਾਫ਼ ਵਿਰੋਧ ਵਜੋਂ ਸਮਾਗਮ ਕਰਨ ਲਈ ਇਹੀ ਥਾਂ ਚੁਣੀ ਗਈ ਸੀ  ।

ਰੋਲੇਟ ਐਕਟ ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਪ੍ਰਤੀਕ੍ਰਿਆ

ਰੋਲੇਟ ਐਕਟ 1919 ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਵਲੋਂ ਲਾਇਆ ਗਿਆ ਦੰਡਾਤਮਕ ਕਾਨੂੰਨ ਸੀ, ਜਿਸਨੇ ਬਿਨਾ ਜੱਜ ਅਤੇ ਬਿਨਾ ਜ਼ਮਾਨਤ ਦੇ ਕੈਦਾਂ ਅਮਲ ਕਰਨ ਦਾ ਹੱਕ ਦਿੱਤਾ  । ਇਸੇ ਕਾਨੂੰਨ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਵਜੋਂ ਸੈਫੁਦਦਿਨ ਕਿਚਲਿਊ ਅਤੇ ਸਤਿਆਪਾਲ ਦੇ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਤੁਰੰਤ ਜਨਰਲ ਗੋਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਵਿਰੋਧ-ਦਰਸ਼ਨ ਨੂੰ ਭੜਕਾ ਗਈ  । ਅਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿੱਚ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਇਕੱਠ ਇੱਕ ਨਿਰਦੋਸ਼ ਸਮਾਗਮ ਵਜੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ, ਪਰ ਨਤੀਜਾ ਕੁਝ ਹੋਰ ਹੀ ਘਟਨਾ ਬਣਾ  ।

---

13 ਅਪ੍ਰੈਲ 1919 – ਤਬਾਹੀ ਦੇ ਘੰਟੇ

ਜਨਰਲ ਡਾਇਰ ਦੇ ਹੁਕਮ

ਜਨਰਲ ਰੇਜਿਨਾਲਡ ਡਾਇਰ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੀ ਪੰਜਾਬ ਦਫ਼ਤਰੀ ਸੁਰਤਾਲ ’ਚ ਆਗਿਆ ਮਿਲੀ, ਨੇ ਬਿਨਾ ਕਿਸੇ ਚਿਤਾਵਨੀ ਦੇ ਬਾਗ ‘ਚ ਦੇਖੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਨਿਰਦੋਸ਼ ਲੋਕਾਂ ’ਤੇ ਗੋਲੇ ਛੱਡਣ ਦਾ ਹੁਕਮ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ  । ਬਾਗ ਦੇ ਸਿਰਫ਼ ਚਾਰ ਹੀ ਰਸਤੇ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਸਨ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਲੋਕ ਫਸੇ ਰਹਿ ਗਏ  ।

ਗੋਲਾਬਾਰੀ ਅਤੇ ਨੁਕਸਾਨ

ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਫ਼ੌਜ ਨੇ ਲਗਾਤਾਰ 1,650 ਰਾਊਂਡ ਫਾਇਰ ਕੀਤੇ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਅਧਿਕਤਮ 1,500 ਮੌਤਾਂ ਅਤੇ 6,000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋਏ  । ਬਾਦ ਵਿੱਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਅਧਿਕਾਰਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ 379 ਮੌਤਾਂ ਅਤੇ 1,200 ਜ਼ਖਮੀਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਦਿੱਤੀ, ਪਰ ਅਪਾਰ ਸਬੂਤ ਇਸ ਤੋਂ ਵੀ ਵੱਧ ਹਾਨੀ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ  । ਬਾਗ ਵਿੱਚ ਬਚਣ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਕੰਧਾਂ ’ਤੇ ਲੱਗੀਆਂ ਗੋਲਾਬਾਰੀ ਦੀਆਂ ਛਾਪਾਂ ਵਿਚੋਂ ਹੀ ਆਪਣਾ ਬਚਾਅ ਕੀਤਾ  ।

ਘਟਨਾ ਦਾ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨਕ ਪ੍ਰਭਾਵ

ਨਿਰਦੋਸ਼ ਲੋਕਾਂ ਬਾਂਹੁ-ਬਾਂਹੁ ਕਰੋੜਾਂ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਸੰਕੇਤਕ ਮਚਾਨ ‘ਤੇ ਖੜੇ ਸੀ; ਨਾ ਹੀ ਕਿਸੇ ਨੇ ਲੜਨ ਦਾ ਸੋਚਿਆ, ਨਾ ਹੀ ਛੱਡਣ ਲਈ ਜਗ੍ਹਾ ਸੀ  । ਬਚਿਅਿਆਂ, ਬੁਜ਼ੁਰਗਾਂ ਅਤੇ ਮਹਿਲਾਵਾਂ ਦੀ ਭੀਮ ਅਤਿਕਾਰਵਾਦੀ ਹੱਤਿਆ ਨੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਦਿਲਾਂ ’ਚ ਗਹਿਰਾ ਘਾਵਾ ਛੱਡਿਆ  ।

---

ਨਤੀਜੇ ਅਤੇ ਵਿਰੋਧ-ਚਲਾਵ

ਭਾਰਤੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਅੰਦੋਲਨ ’ਚ ਬਦਲਾਅ

Jallianwala Bagh ਕਤਲੇਆਮ ਨੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਨਵਾਂ ਰੂਪ ਦਿੱਤਾ; ਕਾਂਗਰਸ ਨੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਔਪਣਿਵੇਸ਼ਿਕ ਨੀਤੀਆਂ ਦੀ ਵਿਨਾਸ਼ਕਤਾ ਨੂੰ ਸਾਰਥਕ ਢੰਗ ਨਾਲ ਸਮਝਿਆ  । ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਅਤੇ ਜਵਾਹਰਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਵਰਗੇ ਆਗੂਆਂ ਨੇ ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੂੰ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਤਾਨਾਸ਼ਾਹੀ ਚਿਹਰੇ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਕ ਵਜੋਂ ਵੇਖਿਆ  ।

ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਜਵਾਬ

ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਕਾਰਨ-ਚੇਤੇ ਬਾਰੇ ਐਲਾਨ ਕਰਦਿਆਂ ਜਨਰਲ ਡਾਇਰ ਨੂੰ ਅਸਥਾਈ ਰੂਪ ਨਾਲ ਬਰਖਾਸਤ ਕੀਤਾ, ਪਰ ਇਸ ਮੁੱਦੇ ’ਤੇ ਕੋਈ ਅਧਿਕਾਰਿਕ ਮਾਫ਼ੀ ਨਹੀਂ ਮੰਗੀ ਗਈ  । ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਹਾਉਸ ਨੇ ਵੀ ਵਿਰੋਧ-ਚਲਾਵਾਂ ਕੀਤੀਆਂ, ਪਰ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਦਰਾਰ ਬਚਦੀ ਰਹੀ  ।

---

Jallianwala Bagh ਯਾਦਗਾਰ

ਅਮਰ ਸੂਚਕ ਸਮਾਰਕ

1951 ’ਚ ਭਾਰਤੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਬਾਗ ਵਿੱਚ ਯਾਦਗਾਰ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦੀਆਂ ਤਸਵੀਰਾਂ, ਹਥਿਆਰਾਂ ਦੀ ਡਿਸਪਲੇਅ ਅਤੇ ਉਹ ਕੰਧ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ, ਜਿੱਥੇ ਗੋਲੇ ਦੀਆਂ ਛਾਪਾਂ ਦਿੱਖਾਈ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ  ।

ਸ਼ਹੀਦੀ ਹਵਾ ਅਤੇ ਸਮਾਰਕ ਪੰਥ

ਯਾਦਗਾਰ ਦੇ ਅੰਦਰ “ਸ਼ਹੀਦੀ ਹਵਾ” ਉੱਚੀ ਮੂਰਤੀ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਖੜੀ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਹਰ ਸਾਲ ਬੈਸਾਖੀ ਦਿਵਸ ’ਤੇ ਲੋਕ ਇੱਥੇ ਖੜੇ ਹੋ ਕੇ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਨੂੰ ਸਲਾਮ ਕਰਦੇ ਹਨ  ।

---

ਪੰਜਾਬੀ ਸਮਾਜ ਅਤੇ ਪ੍ਰਤੀਕਾਤਮਕਤਾ

Jallianwala Bagh ਸਿਰਫ਼ ਇਕ ਇਤਿਹਾਸਕ ਘਟਨਾ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਪੰਜਾਬੀ ਜਿੰਦਰੀ ਵਿਚਕਾਰ ਹੌਂਸਲੇ, ਬਹਾਦਰੀ ਅਤੇ ਸਤਿਕਾਰ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ  । ਇਸ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਕਵਿਤਾਵਾਂ, ਗੀਤਾਂ ਅਤੇ ਨਾਟਕਾਂ ਰਾਹੀਂ ਅੱਜ ਵੀ ਜਗਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਨਵੀਂ ਪੀਢ਼ੀ ਨੂੰ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਅਤੇ ਅਭਿਮਾਨ ਦਾ ਬੋਝ ਸੋਂਪਦੀ ਹੈ  ।

---

ਪ੍ਰਸ਼ਨ-ਉੱਤਰ (FAQ)

1. Jallianwala Bagh ਕਤਲੇਆਮ ਕਦੋਂ ਹੋਇਆ ਸੀ?

ਜਲਿਆਂਵਾਲਾ ਬਾਗ ਘਟਨਾ 13 ਅਪ੍ਰੈਲ 1919 ਨੂੰ ਹੋਈ, ਜਦੋਂ ਜਨਰਲ ਡਾਇਰ ਦੀ ਫੌਜ ਨੇ ਨਿਰਦੋਸ਼ ਭਾਰਤੀਆਂ ’ਤੇ ਗੋਲਾਬਾਰੀ ਕੀਤੀ  ।

2. ਕਿੰਨੇ ਲੋਕ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ?

ਅੰਗਰੇਜ਼ ਸਰਕਾਰ ਅਨੁਸਾਰ 379 ਲੋਕ ਮਾਰੇ ਗਏ ਪਰ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਹੈ ਕਿ 1,500 ਤੋਂ ਵੱਧ ਨਿਰਦੋਸ਼ੀ ਜਾਨ ਗਵਾਈ ਗਈ  ।

3. ਇਸ ਘਟਨਾ ਦਾ ਆਜ਼ਾਦੀ ਅੰਦੋਲਨ ’ਤੇ ਕਿਹੜਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਿਆ?

ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੇ ਗਾਂਧੀ ਜੀ ਨੂੰ ਅਹਿੰਸਾ ਦੇ ਲਹਿਰ ਤੋਂ ਦੂਰੇ ਹੋਕੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਨਿਆਂ ਅੰਦੋਲਨ (ਮੌਨਡਲ ਅੰਦੋਲਨ) ਵੱਲ ਧਕਿਆ  ।

4. ਯਾਦਗਾਰ ਕਦੋਂ ਬਣਾਈ ਗਈ?

ਭਾਰਤੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ 1951 ਵਿੱਚ ਇਸ ਬਾਗ ਵਿੱਚ ਮਾਰਟੀਅਰਜ਼ ਗੈਲਰੀ ਤੇ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਯਾਦਗਾਰਾਂ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ  ।

5. ਅੱਜ Jallianwala Bagh ਕਿੱਥੇ ਹੈ ਤੇ ਕਿਵੇਂ ਜਾਇਦਾ ਹੈ?

Jallianwala Bagh ਅਮ੍ਰਿਤਸਰ, ਪੰਜਾਬ ’ਚ ਸਥਿਤ ਹੈ, ਜੋ ਵਿਸ਼ਵ ਪੱਧਰੀ ਟੂਰਿਸਟ ਸਥਾਨ ਹੈ। ਰੇਲ ਅਤੇ ਸੜਕ ਦੋਹਾਂ ਰਾਹੀਂ ਪਹੁੰਚ ਮਿਲਦੀ ਹੈ 

You May Also Like… Khalsa Aid